Układ hormonalny – hormony na straży Twojego zdrowia
Autor: Magdalena Sroka / artykuł konsultowany z dr Małgorzatą Śmichurą
Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy, jak ogromną rolę w naszym organizmie pełni układ hormonalny.
A to właśnie dzięki hormonom tarczycy, przysadki czy nadnerczy czujesz się dobrze i możesz sprawnie funkcjonować na co dzień.
Bo musisz wiedzieć, że to właśnie dzięki hormonom trawisz pokarmy, rozmnażasz się, zasypiasz i cieszysz się dobrym zdrowiem.
Jeśli któryś z gruczołów produkujących hormony nie domaga, prawdopodobnie odczujesz to w postaci złego samopoczucia, nastroju, a nawet zdrowia.
Jednak zanim do tego dojdzie – układ hormonalny zrobi wszystko, żeby samodzielnie uporać się z zaburzeniem homeostazy.
A czym jest homeostaza?
I czego składa się cały układ hormonalny, który tak ciężko pracuje na Twoje zdrowie?
Spis treści:
- Układ hormonalny – rola hormonów
- Układ hormonalny – podwzgórze, przysadka, szyszynka
- Układ hormonalny – gruczoł tarczowy i przytarczyczny
- Grasica i jej hormony
- Trzustka, nadnercza, gonady – ostatnie elementy układu endokrynnego
- Zaburzenia układu hormonalnego – jak powstają?
Układ hormonalny – jak działają hormony? Sprzężenie zwrotne ujemne
Układ hormonalny składa się z gruczołów wydzielania wewnętrznego tzw. gruczołów dokrewnych (stąd wymiennie nazywany jest także układem dokrewnym) oraz komórek, dzięki którym wydzielane są hormony.
Z kolej hormony – najprościej ujmując: regulują funkcjonowanie organizmu człowieka (np. rozmnażanie, trawienie, temperaturę ciała, wzrost, rytm dobowy itp.)
Narządy w układzie dokrewnym (hormonalnym) rozmieszczone są w różnych częściach organizmu człowieka, a ich podstawowym zadaniem jest produkcja oraz wydzielanie hormonów, które, jak już wiesz, wpływają na całą fizjologię organizmu.
Hormony działają w niewielkich stężeniach i docierają do komórek wraz z krwią.
Jednak hormony nie trafiają do każdej komórki – docierają tam, gdzie jest konkretny „receptor”.
Wyobraź sobie, że działa to na zasadzie radia, które wysyła fale i odbiera tam, gdzie odbiorniki są ustawione na odpowiednią częstotliwość.
Wydzielanie hormonów w znacznym stopniu regulowane jest przez układ nerwowy.
Co ciekawe, odbywa się to na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, czyli np. wydzielanie hormonów tarczycy wpływa ujemnie na wydzielanie TSH (hormonu, który pobudza tarczycę, a należy do osi podwzgórze-przysadka).
Czyli…
Jeśli dany organ nie funkcjonuje prawidłowo – np. wspomniana tarczyca wydziela za mało hormonów, to w organizmie wysyłany jest sygnał do narządu regulującego pracą tarczycy (czyli do podwzgórza oraz przysadki mózgowej), by pobudziły tarczycę do ich wydzielania.
Zmiana czynników fizjologicznych wywołuje odpowiedź, która przeciwdziała tym zmianom.
Jeden gruczoł oddziałuje na drugi, a sprzężenie zwrotne ujemne jest po prostu mechanizmem samoregulacji.
Utrzymywanie wszystkich parametrów wewnętrznego środowiska organizmu na stałym poziomie jest bardzo ważne dla uzyskania ogólnej równowagi tzw. homeostazy.
Zatem homeostaza (ogólna równowaga organizmu, od gr. homoíos – podobny, równy i stásis – stanie) ma znaczenia dla zdrowia każdego z nas.
Zaburzenie tej równowagi może skutkować rozwojem chorób, do czego układ hormonalny nie chce dopuścić i uruchamia procesy, które mają przeciwdziałać tym zaburzeniom.
Oczywiście na tyle, na ile są w stanie przeciwdziałać samodzielnie.
Przejdźmy więc do konkretnych gruczołów wchodzących w skład układu hormonalnego.
Jakie są ich zadania?
Z jakich gruczołów składa się układ hormonalny?
Pierwsze gruczoły składające się na układ hormonalny, znajdują się już na samej górze – czyli w części międzymózgowej człowieka.
Mowa o podwzgórzu, przysadce mózgowej i szyszynce.
Podwzgórze składa się z komórek nerwowych zwanych neuronami.
Neurony wytwarzają neurohormony, które regulują pracą gruczołów hormonalnych przysadki mózgowej.
W podwzgórzu wytwarzane są także hormony takie jak wazopresyna i oksytocyna.
Hormony podwzgórza regulują m.in.:
- rytm dobowy człowieka,
- sen,
- odczuwanie głodu i pragnienia (ogółem gospodarką wodną organizmu),
- termoregulację (czyli utrzymywaniem stałej temperatury ciała),
- i wiele innych!
Zaburzenia czynności podwzgórza i ilości wydzielanych hormonów mogą powodować problemy ze wzrokiem, bóle głowy, zaburzenia neurologiczne i hormonalne.
Wśród zaburzeń hormonalnych można wymienić niedoczynność przysadki mózgowej – gruczołu funkcjonalnie związanego z podwzgórzem.
A skoro o przysadce mowa…
Przysadka mózgowa jest gruczołem dokrewnym, który magazynuje wspomnianą wazopresynę i oksytocynę, ale także wytwarza własne hormony, takie jak:
- prolaktynę,
- GH,
- TSH,
- FSH,
- LH,
- endorfiny – czyli hormony szczęścia,
- i inne.
Przysadka mózgowa jest odpowiedzialna między innymi za to, że rośniemy.
Ukierunkowuje także nasz metabolizm na właściwe tory, pobudza rozkład tłuszczów zapasowych i zatrzymuje w organizmie składniki mineralne (jony wapnia i fosforanu).
A co się dzieję, gdy przysadka mózgowa niedomaga?
Niedoczynność przysadki może powodować upośledzenie rozwoju człowieka np. karłowatość.
Z kolej nadczynność tego gruczołu prowadzi do nadmiernego wzrostu całego kośćca i masy tkanek, a więc do wzrostu ogromnych rozmiarów (tzw. gigantyzm).
W części międzymózgowej znajduje się jeszcze jeden gruczoł – szyszynka.
Szyszynka produkuje tzw. hormon snu, czyli melatoninę.
Wydziela ją zgodnie z rytmem dobowym i reguluje tym samym funkcje fizjologiczne człowieka.
Jednak jak każdy gruczoł, także szyszynka może być narażona na zaburzenia i choroby.
Do chorób szyszynki należą:
- torbiele,
- guzy,
- nadczynność oraz niedoczynność szyszynki.
Zaburzenia związane z pracą szyszynki mogą objawiać się problemami z widzeniem, bólami i zawrotami głowy, a nawet wymiotami czy zaburzeniami pamięci.
Wiesz już, że podwzgórze, przysadka mózgowa oraz szyszynka to trzy gruczoły znajdujące się w części mózgowej człowieka.
A jakie jeszcze gruczoły wchodzą w skład układu hormonalnego i gdzie się znajdują?
Układ hormonalny – gruczoł tarczowy i przytarczyczny
Gruczoł tarczowy, czyli inaczej tarczyca znajduje się w przednio-dolnej części szyi.
Co ciekawe – tarczyca waży od 30 do 60 g, jednak może się powiększać zarówno w trakcie ciąży, jak i w określonej fazie cyklu miesiączkowego.
Tarczyca ma bardzo ważne zadanie w organizmie człowieka – wpływa na metabolizm, gospodarkę wapniowo-fosforanową, a także stymuluje wzrost i rozwój organizmu.
Wydzielane przez nią hormony kontroluje wspomniane podgórze oraz przysadka.
Widzisz zatem, że wszystko w organizmie ma swój porządek i jest ściśle ze sobą związane!
Hormony wytwarzane przez tarczycę to:
- trójjodotyroninę (T3),
- tyroksynę (T4),
- kalcytoninę.
Nieprawidłowa produkcja tych hormonów prowadzi do rozwoju chorób tarczycy: nadczynności oraz niedoczynności tarczycy.
Gruczołem przytarczycznym nazywane są przytarczyce.
Przytarczyce leżą w przedniej części szyi.
Ich głównym zadaniem jest uzupełnienia pracy tarczycy oraz regulacja gospodarki wapniowej w organizmie.
Przytarczyce wytwarzają jeden hormon zwany parathormonem, w skrócie PTH.
Hormon ten jest odpowiedzialny za odpowiedni poziom wapnia we krwi.
Niedobór hormonu (spowodowany zaburzeniem pracy przytarczyc) może prowadzić np. do rozwoju choroby związanej ze skurczami mięśni (tężyczki).
Nadmiar hormonu także nie służy organizmowi – może prowadzić m.in.: do osłabienia mięśni i częstych urazów.
Na tym jednak nie koniec gruczołów działających w układzie hormonalnym…
Tymozyna, tymulina, tymopentyna – hormony produkowane przez grasicę
Do układu hormonalnego zaliczana jest także grasica, która jest również gruczołem układu limfatycznego.
Znajduje się niżej niż tarczyca i przytarczyce – w śródpiersiu głównym tuż za mostkiem.
Grasica jest niewielkim gruczołem niezbędnym organizmowi tak naprawdę w początkowym etapie życia – do rozwoju odporności.
Jak pozostałe gruczoły, grasica także produkuje hormony, tj.:
- tymozynę,
- THF,
- tymulinę,
- tymopoetynę,
- tymopentynę,
- tymostymulinę.
Grasica zwykle zmniejsza się po okresie dojrzewania.
Jeśli jednak nie zmniejszy się, a nawet dojdzie do jej rozrostu, w organizmie człowieka mogą rozwinąć się choroby autoimmunologiczne (w wyniku których układ odpornościowy organizmu niszczy swoje własne komórki).
Inne choroby związane z przerostem grasicy to:
- miastenia,
- niedokrwistość aplastycza,
- układowy toczeń trzewny.
Grasica jest bardzo ważna dla prawidłowego wykształcenia układu chłonnego, ale może także sporo namieszać w organizmie (jeśli dojdzie do zaburzeń).
Przyszła pora na ostatnie elementy układu hormonalnego!
Trzustka, nadnercza i gonady – ostatnie elementy układu hormonalnego
Do najniżej położonych elementów układu dokrewnego zaliczane są:
- trzustka,
- nadnercza,
- gonady (jądra i jajniki).
Trzustka jest narządem znajdującym się w jamie brzusznej, za żołądkiem.
Trzustka w dużym stopniu składa się z gruczołów produkujących substancje niezbędne do trawienia pokarmów (enzymy trawienne), a w mniejszym – z części wydzielającej hormony do krwi.
Wydzielane przez trzustkę hormony to:
- insulina, ma ogromne znaczenie w kontekście metabolizmu węglowodanów i obniżenia stężenia glukozy we krwi,
- glukagon, który między innymi wywiera wpływ na tkankę tłuszczową – pobudza rozkład triglicerydów oraz na układ pokarmowy, sercowo-naczyniowy czy wydalniczy.
Trzustka jest bardzo ważnym narządem w organizmie człowieka, niestety także narażonym na różnego rodzaju choroby.
Wymienia się:
- ostre zapalenie trzustki, poprzedzone nadmiernym spożywaniem alkoholu lub powstałe w wyniku kamicy żółciowej,
- przewlekłe zapalenie trzustki – powstałe w wyniku niewydolności organu,
- raka trzustki,
- torbiele trzustki,
- kamicę trzustki.
Objawami chorób trzustki są zwykle wymioty, nudności, przyspieszone bicie serca, wzmożone pragnienie i wiele innych.
Wszystko zależy od rodzaju schorzenia.
Kolejnym gruczołem należącym do układu hormonalnego są nadnercza.
Nadnercza to dwa gruczoły, które znajdują się tuż nad nerkami, i zbudowane są z kory oraz rdzenia.
Kora nadnercza odpowiada za produkcję:
- aldosteronu (utrzymującego równowagę wodno-elektrolitową w organizmie),
- kortyzolu (hormon pomagający w sytuacji stresu),
- androgenów (żeńskich i męskich hormonów płciowych).
Rdzeń nadnerczy wytwarza hormon – adrenalinę i niewielkie ilości noradrenaliny.
Hormony produkowane przez nadnercza są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, stąd każde zaburzenia czynności tego gruczołu mogą zaburzyć ogólny stan zdrowia człowieka.
A jakie choroby mogą towarzyszyć temu gruczołowi?
Niestety może być ich wiele.
Do popularnych chorób związanych z nadnerczami zalicza się:
- niedoczynność kory nadnerczy,
- zespół Cushinga,
- zespół Conna,
- guzy nadnerczy,
- guz chromochłonny,
- rak nadnercza.
Ostatnimi gruczołami układu hormonalnego, położonymi najniżej w organizmie człowieka są – gonady.
Gonady to inaczej żeńskie i męskie gruczoły rozrodcze.
Męskie gruczoły płciowe znajdują się w mosznie, a są nimi jądra.
Jądra mają za zadanie wytwarzanie plemników oraz produkowanie hormonów – androgenów.
Co ciekawe ich pracę regulują hormony wytwarzane w przysadce mózgowej.
Zarówno funkcja spermotwórcza, jak i endokrynna (wytwarzająca hormony) znajduje się pod kontrolą hormonów produkowanych przez przysadkę tj. lutropiny i folikulotropiny (w skrócie LH i FSH).
Do najważniejszych hormonów wytwarzanych w jądrach zalicza się testosteron odpowiedzialny za pobudzanie rozwoju i dojrzewania plemników, regulację popędu płciowego, czy kształtowanie płci.
Jądra również mogą być dotknięte stanem chorobowym.
Do chorób jąder można zaliczyć:
- zapalenie jąder,
- raka jąder,
- wodojądrze,
- zapalenie najądrza,
- skręt powrózka nasiennego.
Jak wiesz, gonady mają także swój żeński odpowiednik – jajniki.
Jajniki leżą wewnątrz jamy otrzewnej, przy bocznych ścianach miednicy, na tylnej powierzchni wiązadeł prowadzących do macicy.
Jajniki są niewielkimi narządami o masie do 8 gramów.
Podobnie jak jądra, jajniki pełnią funkcję rozrodczą (wytwarzają komórki jajowe) oraz hormonalną, a ich praca również jest regulowana przez przysadkę mózgową.
Żeńskimi hormonami płciowymi, wytwarzanymi przez jajniki, są:
- estrogeny,
- progesteron,
- relaksyna,
- androgeny.
Jajniki są równie delikatne co jądra, chociaż znacznie lepiej zabezpieczone.
Mogą być narażone na choroby i zaburzenia, którym towarzyszą: bóle w podbrzuszu, upławy, wymioty, nieregularne miesiączki lub ich braki i wiele innych.
Chorobami jajników mogą być:
- torbiele,
- nowotwory,
- PCOS – zespół policystycznych jajników,
- i inne.
Znasz już wszystkie gruczoły wchodzące w skład układu hormonalnego.
To co jeszcze warto wiedzieć, to fakt, że wszelkie zaburzenia układu endokrynnego wpływają nie tylko na narząd, na jaki oddziałują dane hormony, ale niestety także na funkcjonowanie całego organizmu.
Z czego wynikają zaburzenia hormonalne?
I do kogo zgłosić się po pomoc?
Zaburzenia hormonalne – geny, styl życia, stres
Zaburzenia hormonalne mogą mieć różne podłoże i mogą występować zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
Mogą wynikać z genów, czyli po prostu predyspozycji do występowania danych jednostek chorobowych, ale także z czynników środowiskowych.
Duże znaczenie ma styl życia, nawyki żywieniowe oraz codzienne funkcjonowanie (stres, życie w ciągłym biegu, problemy emocjonalne i wiele innych).
Długotrwałe zaburzenia hormonalne mogą prowadzić do rozwoju różnych chorób – czy to tarczycy (Hashimoto, nadczynność tarczycy itd.), czy innych gruczołów wydzielanie wewnętrznego.
Tym samym objawy mogą być różne i sugerować zaburzenia – jednego lub nawet kilku gruczołów.
Często zaburzeniom hormonalnym towarzyszy osłabienie, bóle brzucha, bezsenność, utrata wagi – choć tak naprawdę wszystko zależy od tego, jaki organ nie domaga i których hormonów jest obecnie za dużo bądź za mało.
Specjalistą od układu endokrynnego jest lekarz endokrynolog.
I to właśnie on diagnozuje wszystkie zaburzenia hormonalne.
Jednak zanim udasz się do specjalisty, każde niepokojące objawy – nawet utrzymujące się, „zwykłe zmęczenie” skonsultuj z lekarzem rodzinnym.
Lekarz rodzinny zleci Ci badania krwi i w razie potrzeby skieruje do endokrynologa.
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
