Parathormon: co to, badanie, normy, wskazania

Parathormon (PTH) to kluczowy hormon wydzielany przez przytarczyce, odpowiedzialny za regulację gospodarki wapniowo-fosforowej organizmu. Jego prawidłowe stężenie warunkuje zdrowie kości, pracę mięśni oraz funkcjonowanie układu nerwowego. Zarówno nadmiar, jak i niedobór PTH prowadzą do groźnych zaburzeń metabolicznych, dlatego badanie poziomu hormonu odgrywa ważną rolę w diagnostyce chorób przytarczyc, nerek i zaburzeń mineralizacji kości.

 

Parathormon (PTH): co to jest?

Parathormon (PTH) to hormon peptydowy wytwarzany przez przytarczyce – małe, ale niezwykle istotne gruczoły umiejscowione tuż za tarczycą. Choć ich rozmiar porównuje się do ziarenka ryżu, mają ogromne znaczenie dla równowagi mineralnej w organizmie.

PTH pełni rolę „strażnika wapnia”, czyli pierwiastka niezbędnego do prawidłowej pracy układu nerwowego, mięśni – w tym mięśnia sercowego – oraz do utrzymania mocnych kości i zębów. Wapń bierze też udział w procesie krzepnięcia krwi i wielu reakcjach enzymatycznych, dlatego jego stężenie musi być utrzymywane w bardzo wąskim zakresie. Kiedy poziom wapnia we krwi spada, parathormon pobudza kości do uwalniania tego pierwiastka, ogranicza jego wydalanie przez nerki oraz zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego pośrednio poprzez aktywację witaminy D. Dzięki temu organizm szybko odzyskuje równowagę. Gdyby nie PTH, nawet niewielkie odchylenia w poziomie wapnia mogłyby prowadzić do zaburzeń rytmu serca, bolesnych skurczów mięśni czy problemów z przewodnictwem nerwowym.

 

Parathormon – jakie funkcje pełni w organizmie?

Parathormon to hormon, który można nazwać „menedżerem wapnia” w naszym ciele, ponieważ jego działanie obejmuje kilka narządów i procesów życiowych, a wszystko po to, by stężenie tego pierwiastka we krwi pozostawało w bezpiecznym i wąskim zakresie. PTH wpływa na kości, nerki oraz układ pokarmowy, a jego praca jest ze sobą ściśle powiązana.

W kościach parathormon pobudza komórki zwane osteoklastami, które odpowiadają za rozkład tkanki kostnej. Choć brzmi to niepokojąco, proces ten ma ogromne znaczenie – dzięki niemu wapń zmagazynowany w kościach może zostać uwolniony do krwi w sytuacji, gdy jego poziom spada. To mechanizm awaryjny, który zapobiega nagłym niedoborom i zapewnia prawidłową pracę mięśnia sercowego czy układu nerwowego.

W nerkach PTH działa niczym filtr oszczędzający wapń – zmniejsza jego wydalanie z moczem, a jednocześnie pobudza produkcję aktywnej witaminy D (kalcytriolu). Ta witamina nie tylko wspiera kości, ale przede wszystkim sprawia, że jelita lepiej wchłaniają wapń z pokarmów. Można więc powiedzieć, że parathormon „uczy” organizm gospodarności: odzyskuje wapń z kości, zatrzymuje go w nerkach i zwiększa jego wykorzystanie z pożywienia.

Cały proces jest regulowany przez mechanizm sprzężenia zwrotnego, przypominający działanie termostatu. Gdy wapnia we krwi jest zbyt mało, przytarczyce „podkręcają ogrzewanie”, czyli zwiększają wydzielanie PTH, by wyrównać poziom. Natomiast kiedy wapnia staje się zbyt dużo, wydzielanie hormonu spada – w ten sposób organizm chroni się przed niebezpieczną hiperkalcemią.

Warto też podkreślić, że funkcje PTH nie ograniczają się wyłącznie do regulacji wapnia. Hormon ten wpływa także na metabolizm fosforanów – obniża ich stężenie we krwi, zwiększając ich wydalanie przez nerki. Dzięki temu zachowana zostaje równowaga pomiędzy wapniem a fosforanami, co jest niezwykle istotne dla mineralizacji kości i zębów.

Podsumowując – parathormon to nie tylko hormon „od wapnia”, ale raczej strażnik całej gospodarki mineralnej, który działa w cichym tle naszego życia. Gdy wszystko funkcjonuje prawidłowo, nawet nie zauważamy jego obecności. Dopiero zaburzenia w wydzielaniu PTH, prowadzące do niedoboru lub nadmiaru hormonu, pokazują, jak ogromne znaczenie ma on dla utrzymania równowagi w organizmie.

 

Nadmiar PTH – przyczyny

Nadmiar PTH, czyli tzw. nadczynność przytarczyc (hiperparatyreoidyzm), to stan, w którym przytarczyce produkują zbyt dużo hormonu w stosunku do rzeczywistych potrzeb organizmu. Można wyróżnić kilka postaci tej choroby, które różnią się przyczynami, ale prowadzą do podobnych konsekwencji – nadmiernego podwyższenia poziomu wapnia we krwi.

Pierwotna nadczynność przytarczyc to sytuacja, w której same gruczoły zaczynają działać nieprawidłowo, najczęściej z powodu łagodnego guza (gruczolaka) lub rozrostu tkanki przytarczyc. Rzadziej podłożem są mutacje genetyczne, które zaburzają kontrolę nad wydzielaniem PTH. W efekcie organizm wytwarza hormon nawet wtedy, gdy wapnia we krwi jest wystarczająco dużo.

Wtórna nadczynność przytarczyc rozwija się jako reakcja obronna na długotrwały niedobór wapnia – typowo w przebiegu przewlekłej choroby nerek, gdy zaburzony jest metabolizm witaminy D i trudniej wchłaniać wapń z przewodu pokarmowego. W takich warunkach przytarczyce próbują „nadrobić braki”, produkując coraz więcej PTH.

Jeśli stan ten trwa długo, może dojść do tzw. nadczynności trzeciorzędowej, kiedy przytarczyce tracą zdolność reagowania na sygnały z organizmu i wydzielają parathormon autonomicznie, czyli niezależnie od poziomu wapnia. Wówczas nawet uzupełnienie niedoborów witaminy D czy poprawa pracy nerek nie powoduje normalizacji wydzielania hormonu.

Zrozumienie różnic między tymi trzema postaciami jest ważne, bo sposób leczenia nadmiaru PTH zależy właśnie od źródła problemu – czasem wystarczy suplementacja i korekta niedoborów, a innym razem konieczna jest interwencja chirurgiczna.

 

Nadmiar PTH – objawy

Nadmiar PTH prowadzi do wzrostu stężenia wapnia we krwi, czyli hiperkalcemii, a to z kolei wywołuje charakterystyczny zestaw dolegliwości. Osoby dotknięte tym problemem często odczuwają przewlekłe zmęczenie, bóle kostne i stawowe, a także osłabienie mięśni, co utrudnia im codzienne funkcjonowanie.

Nadmiar wapnia wpływa również na pracę nerek – dochodzi do nadmiernego wydalania moczu (tzw. wielomocz), co skutkuje ciągłym pragnieniem i ryzykiem odwodnienia. Długotrwała hiperkalcemia sprzyja także powstawaniu kamicy nerkowej, a więc bolesnych złogów w drogach moczowych.

Układ pokarmowy również nie pozostaje obojętny – u pacjentów mogą pojawiać się nudności, zaparcia, utrata apetytu, a w cięższych przypadkach nawet zapalenie trzustki. Zestaw tych objawów został obrazowo opisany w literaturze anglojęzycznej jako „stones, bones, groans” – czyli kamienie (w nerkach), bóle kości i dolegliwości trawienne.

Warto jednak dodać, że przewlekła hiperkalcemia może wpływać również na psychikę – pacjenci zgłaszają obniżony nastrój, problemy z koncentracją, a czasem nawet objawy depresyjne. Niekiedy przebieg choroby jest skryty – objawy rozwijają się powoli i są początkowo bagatelizowane, dlatego wielu chorych dowiaduje się o nadmiarze PTH dopiero w trakcie rutynowych badań laboratoryjnych.

 

Niedobór PTH – przyczyny

Niedobór PTH, czyli hipoparatyreoidyzm, to stan, w którym przytarczyce nie produkują wystarczającej ilości hormonu, a tym samym organizm traci zdolność do utrzymania stabilnego poziomu wapnia we krwi.

Najczęstszą przyczyną jest uszkodzenie lub całkowite usunięcie przytarczyc podczas operacji tarczycy – to powikłanie, które może wystąpić nawet przy bardzo precyzyjnym zabiegu, ponieważ przytarczyce są niewielkie i położone blisko tkanki tarczycowej.

Hipoparatyreoidyzm może też rozwinąć się w następstwie urazów szyi, radioterapii stosowanej w leczeniu nowotworów albo w przebiegu stanów zapalnych obejmujących gruczoły.

Istnieją również rzadsze przyczyny związane z chorobami autoimmunologicznymi, w których układ odpornościowy błędnie rozpoznaje komórki przytarczyc jako „obce” i je niszczy.

Kolejną grupą są zaburzenia genetyczne – mutacje mogą powodować wrodzony brak przytarczyc lub ich nieprawidłowe funkcjonowanie. W niektórych przypadkach niedobór PTH pojawia się też w wyniku chorób metabolicznych, które zaburzają gospodarkę wapniowo-fosforanową.

Choć przyczyny mogą być różne, mechanizm zawsze prowadzi do tego samego – zbyt mała ilość hormonu skutkuje obniżeniem stężenia wapnia we krwi, co pociąga za sobą liczne konsekwencje zdrowotne.

 

Niedobór PTH – objawy

Niedobór PTH sprawia, że we krwi spada stężenie wapnia, a taki stan nazywamy hipokalcemią. To właśnie ona odpowiada za pojawiające się objawy, które mogą być zarówno łagodne, jak i bardzo uciążliwe.

Jednym z pierwszych sygnałów są mrowienia i drętwienia w okolicach ust, na dłoniach czy stopach – pacjenci często opisują je jako uczucie „prądu pod skórą”. Z czasem mogą pojawić się bolesne skurcze mięśni, określane jako tężyczka, które bywają tak silne, że utrudniają poruszanie się, a w ciężkich przypadkach mogą obejmować mięśnie krtani i stanowić zagrożenie dla oddychania.

Hipokalcemia oddziałuje także na układ nerwowy – chorzy skarżą się na tzw. mgłę umysłową, czyli problemy z koncentracją i pamięcią, a także zwiększoną drażliwość, stany lękowe czy obniżony nastrój.

Objawy niedoboru PTH widoczne są również na zewnątrz: skóra staje się sucha i wrażliwa, paznokcie łamliwe, a włosy matowe i osłabione.

Długotrwała hipokalcemia może prowadzić do zwapnień w tkankach miękkich, np. w soczewce oka, co zwiększa ryzyko rozwoju zaćmy. Choć poszczególne symptomy mogą wydawać się niespecyficzne, ich wspólne występowanie powinno zwrócić uwagę i skłonić do diagnostyki, ponieważ odpowiednio wcześnie wykryty niedobór PTH można skutecznie kontrolować leczeniem.

 

Parathormon – przygotowanie i przebieg badania

Badanie PTH to stosunkowo prosta i mało inwazyjna procedura, która dostarcza wielu istotnych informacji o stanie gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu. Polega na pobraniu krwi żylnej, zazwyczaj z żyły łokciowej, najlepiej w godzinach porannych (między 7:00 a 9:00), kiedy stężenia hormonów są najbardziej stabilne.

W wielu laboratoriach zaleca się wykonanie badania na czczo, czyli po co najmniej 8-godzinnej przerwie od ostatniego posiłku, choć w wyjątkowych sytuacjach możliwe jest również pobranie w ciągu dnia.

Dla uzyskania pełniejszego obrazu lekarz często zleca oznaczenie PTH w pakiecie z innymi parametrami – poziomem wapnia całkowitego i zjonizowanego, fosforanów oraz witaminy D. Dzięki temu możliwa jest dokładniejsza interpretacja wyników i rozróżnienie, czy nieprawidłowości wynikają z pracy przytarczyc, nerek, jelit, czy np. niedoborów pokarmowych. Wynik testu zazwyczaj jest dostępny w ciągu jednego dnia roboczego, co pozwala na szybkie podjęcie decyzji diagnostycznych i terapeutycznych.

Jeśli chodzi o normy PTH, należy pamiętać, że mogą się one różnić w zależności od laboratorium, metody pomiaru czy jednostek, w jakich podawany jest wynik. Najczęściej stosowany zakres referencyjny to 10–60 pg/mL, choć niektóre ośrodki, takie jak UCLA czy Mount Sinai, podają wartości 10–55 pg/mL, a Cleveland Clinic przyjmuje granice 15–65 pg/mL. W literaturze spotyka się także zakres 8–51 pg/mL w USA lub 1,6–6,9 pmol/L w Wielkiej Brytanii. Warto wiedzieć, że istnieje prosty przelicznik: 1 pg/mL odpowiada ok. 0,106 pmol/L, co pozwala na porównywanie wyników między różnymi systemami.

Interpretacja wyników badania nie polega jedynie na sprawdzeniu, czy PTH mieści się w granicach normy. Zbyt niski poziom hormonu najczęściej sugeruje hipoparatyreozę i wiąże się z hipokalcemią.

Zbyt wysoki poziom wskazuje z kolei na nadczynność przytarczyc (pierwotną, wtórną lub trzeciorzędową), ale może też towarzyszyć innym chorobom metabolicznym. Nawet gdy PTH mieści się w granicach normy, jego znaczenie zmienia się w zależności od stężenia wapnia we krwi – może oznaczać prawidłową równowagę, ale też ukryte zaburzenia, jeśli poziom wapnia jest nieprawidłowy. Dlatego zawsze konieczne jest odniesienie wyniku do całego obrazu klinicznego pacjenta, jego historii chorób, objawów oraz dodatkowych badań laboratoryjnych.

Zakres (pg/mL)	Interpretacja
Poniżej normy	Hipoparatyroidism (hipokalcemia)
W normie	Zależnie od wapnia – może być normokalcemia, hiper- lub hipokalcemia
Powyżej normy	Hipoparathyroidism (pierwotny/wtórny) lub inne przyczyny

 

Parathormon (PTH) pełni kluczową rolę w regulacji gospodarki wapniowej, działając na kości, nerki i jelita. Zarówno jego nadmiar, jak i niedobór prowadzą do zaburzeń stężenia wapnia – z charakterystycznymi objawami, odpowiednio hiperkalcemii i hipokalcemii. Badanie PTH jest szybkie i można je łączyć z analizą innych parametrów. Normy zależą od laboratorium, dlatego ważna jest ocena wyników w kontekście klinicznym i parametrów powiązanych.

 

FAQ – Parathormon (PTH)

Czym jest parathormon (PTH)?

Parathormon, czyli PTH, to hormon wydzielany przez przytarczyce – małe gruczoły znajdujące się za tarczycą. Jego głównym zadaniem jest regulacja poziomu wapnia i fosforu we krwi.

Jaką rolę pełni PTH w organizmie?

PTH odpowiada za utrzymanie prawidłowego stężenia wapnia we krwi. Działa na trzy układy:

• kości – uwalnia z nich wapń do krwi,

• nerki – zmniejsza utratę wapnia z moczem i stymuluje wytwarzanie aktywnej witaminy D,

• jelita – pośrednio wspomaga wchłanianie wapnia z pokarmu.

Co powoduje nadmiar PTH?

Zbyt wysoki poziom hormonu może wynikać z chorób przytarczyc (np. gruczolaków), przewlekłej niewydolności nerek lub długotrwałego niedoboru witaminy D.

Jakie są objawy nadmiaru PTH?

Typowe symptomy to m.in.: zmęczenie, bóle kostne i stawowe, osłabienie mięśni, częste oddawanie moczu, pragnienie, kamica nerkowa czy dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Co powoduje niedobór PTH?

Najczęściej jest to efekt usunięcia lub uszkodzenia przytarczyc podczas operacji tarczycy. Rzadsze przyczyny to choroby autoimmunologiczne i zaburzenia genetyczne.

Jak objawia się niedobór PTH?

Do charakterystycznych objawów należą: drętwienie i mrowienie w okolicy ust, rąk i stóp, bolesne skurcze mięśni (tężyczka), suchość skóry, łamliwość paznokci, a także problemy z koncentracją i lęki.

Jak wygląda badanie PTH?

Polega na pobraniu krwi żylnej, zazwyczaj rano i na czczo. Często łączy się je z oznaczeniem poziomu wapnia, fosforu i witaminy D, aby lepiej ocenić gospodarkę mineralną. Wynik dostępny jest zazwyczaj w 1 dzień.

Jakie są normy PTH?

Zakresy referencyjne mogą się różnić w zależności od laboratorium, ale zwykle wynoszą około 10–60 pg/mL. Interpretacja wyniku zawsze wymaga uwzględnienia poziomu wapnia i historii klinicznej pacjenta.

Dlaczego badanie PTH jest ważne?

Ponieważ pomaga wykryć zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforowej, które mogą prowadzić do poważnych chorób kości, nerek czy zaburzeń pracy mięśnia sercowego.

Kiedy warto oznaczyć poziom PTH?

Lekarz może zlecić badanie przy podejrzeniu: osteoporozy, kamicy nerkowej, przewlekłej choroby nerek, niedoborów witaminy D, a także w diagnostyce objawów takich jak tężyczka, przewlekłe bóle kostne czy osłabienie mięśni.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.