Zespół Cushinga: przyczyny, objawy, diagnoza, leczenie

Zespół Cushinga to spektrum objawów wynikających z przewlekłego nadmiaru kortyzolu. Przyjmuje postać egzogenną, związaną z terapią glikokortykosteroidami, lub endogenną – przysadkową, nadnerczową i ektopową. W artykule wyjaśnimy różnice między zespołem a chorobą Cushinga, omówimy przyczyny, objawy, diagnostykę oraz opcje leczenia.

Zespół Cushinga a choroba Cushinga

Zespół Cushinga jest stanem nadmiaru glikokortykosteroidów w organizmie, obejmującym zarówno postaci endogenne, jak i egzogenne. Choroba Cushinga to jeden z podtypów tego zaburzenia, wywołany nadmierną produkcją kortyzolu przez gruczolaka przysadki mózgowej. W praktyce klinicznej rozgraniczenie obu terminów ma kluczowe znaczenie dla wyboru optymalnej strategii terapeutycznej.

Typy zespołu Cushinga

W etiopatogenezie wyróżniamy postaci:

• egzogenną, wynikającą z długotrwałej terapii glikokortykosteroidami;
• endogenną, podzieloną na:

1. przysadkową (choroba Cushinga),
2. nadnerczową (gruczolaki lub rak kory nadnerczy),
3. ektopową (wydzielanie ACTH przez inne guzy, np. drobnokomórkowy rak płuca).

Typ	Mechanizm	Częstość występowania
Egzogenna	Podawanie kortykosteroidów	~60 %
Przysadkowa	Gruczolak przysadki wydzielający ACTH	~70 % endogennych
Nadnerczowa	Gruczolak lub rak kory nadnerczy	~15 % endogennych
Ektopowa	Ektopowa produkcja ACTH przez inne guzy	~15 % endogennych

W każdej z tych postaci obraz kliniczny może się nieznacznie różnić ze względu na źródło nadmiaru hormonów. Przykładowo, w przysadkowej formie zespół Cushinga przebiega często łagodniej niż przy ektopowym wydzielaniu ACTH.

Zespół Cushinga: objawy

Obraz kliniczny jest wynikiem działań katabolicznych kortyzolu na tkanki i zaburzeń metabolicznych. Najczęściej występują:

• otyłość centralna, z charakterystycznym „księżycowatym” obliczem i „bawolim” karkiem;
• osłabienie mięśni, zwłaszcza kończyn dolnych;
• cienka, łatwo siniejąca skóra z rozstępami o purpurowym zabarwieniu;
• nadciśnienie tętnicze, niekiedy oporne na leczenie;
• hiperglikemia prowadząca do zaburzeń tolerancji glukozy;

Ponadto pacjenci mogą skarżyć się na osteoporozę, zwiększoną podatność na infekcje oraz zaburzenia psychiczne, takie jak labilność emocjonalna czy depresja. W wielu przypadkach w obrazie klinicznym zespołu Cushinga pojawiają się zaburzenia miesiączkowania u kobiet oraz hirsutyzm.

Choroba Cushinga: objawy

W chorobie Cushinga, będącej przysadkową formą zespołu, dodatkowo obserwuje się:

• guza przysadki w obrazowaniu MRI;
• swoiste postacie hiperkortyzolemii – rytm dobowy kortyzolu jest znacznie zaburzony;
• wrażliwość na deksametazon w teście supresji, która jest częściowo zachowana;

Choć kliniczne objawy pokrywają się z resztą postaci, choroba Cushinga cechuje się często powolniejszym początku choroby i mniejszą dynamiką narastania symptomów.

Zespół Cushinga u dzieci

U dzieci występowanie tej jednostki jest rzadsze, lecz wiąże się z poważnymi konsekwencjami wzrostu i rozwoju. Charakterystyczne cechy to:

• zahamowanie wzrostu i zwiększenie masy ciała;
• opóźnienie kostnienia;
• problemy emocjonalne i behawioralne, np. nadpobudliwość;

W tej grupie wiekowej rozpoznanie zespołu Cushinga wymaga szczególnej ostrożności, gdyż objawy mogą być mylone z otyłością prostą czy innymi zaburzeniami endokrynologicznymi.

Diagnostyka zespołu Cushinga

Proces diagnostyczny opiera się na:

1. Badaniach przesiewowych:

• pomiar stężenia kortyzolu w dobowej zbiórce moczu;
• test supresji deksametazonem nisko-dawkowym;

Badaniach potwierdzających:

• test supresji wysokimi dawkami deksametazonu;
• pomiar ACTH w surowicy;

Obrazowaniu:

• MRI przysadki mózgowej;
• tomografia komputerowa nadnerczy;

Dopiero kompleksowa ocena wyników pozwala ustalić, czy mamy do czynienia z zespołem Cushinga o podłożu przysadkowym, nadnerczowym czy ektopowym, co decyduje o dalszym postępowaniu.

Zespół Cushinga: leczenie

W terapii zespołu Cushinga stosuje się:

• modyfikację leczenia glikokortykosteroidami w postaci egzogennej;
• chirurgiczne usunięcie guza:
• adenektomia przysadki w chorobie Cushinga;
• adrenalektomia przy zmianach nadnerczowych;
• radioterapię np. stereotaktyczną radiosurgię;
• leki blokujące syntezę kortyzolu (mitotan, ketokonazol).

Monitorowanie pacjentów po leczeniu chirurgicznym obejmuje pomiar kortyzolu i ACTH oraz oceny obrazowe. W przypadku nawrotu choroby konieczne może być połączenie różnych metod terapeutycznych.

Tabela 1. Porównanie metod leczenia

Metoda	Wskazania	Zalety	Wady
Chirurgia	Gruczolak przysadki, guz nadnerczy	Potencjalna remisja	Ryzyko niedoczynności
Radioterapia	Niezoperacyjne guzy przysadki	Alternatywa dla chorych	Długi okres do pełnego efektu
Leki blokujące kortyzol	Skutki uboczne po operacji, nawroty	Możliwość kontroli objawów	Hepatotoksyczność, zaburzenia metabolizmu

Wczesne rozpoznanie i precyzyjna klasyfikacja zespołu Cushinga są niezbędne dla skutecznego leczenia i minimalizacji powikłań. Współpraca endokrynologa, neurologa, chirurga i radiologa pozwala na dobór optymalnej strategii terapeutycznej, poprawiając jakość życia chorych i zmniejszając ryzyko nawrotów.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.