Hormony tarczycy: wszystko co musisz wiedzieć
Autor: Marta Chruścińska / artykuł konsultowany z dr Małgorzatą Śmichurą
Hormony tarczycy wpływają na pracę niemal każdego układu w Twoim ciele – od układu nerwowego czy sercowo – naczyniowego, aż po układ płciowy czy termogenezę.
Zbyt duża ilość poszczególnych hormonów a także ich niedobór może powodować występowanie różnych chorób, które niekorzystnie wpływają na Twoje codziennie funkcjonowanie.
Hormony tarczycowe, które zdecydowanie powinno badać się raz do roku (lub częściej – jeśli chorujesz na niedoczynność czy nadczynność tarczycy) to głównie: tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3).
Bez tych hormonów Twój organizm nie mógłby normalnie funkcjonować.
Ale czy tylko te hormony odgrywają ważną rolę, np. w procesach metabolicznych?
Jakie hormony produkuje tarczyca i jaka jest jej rola w procesie prawidłowego funkcjonowania organizmu?
Hormony tarczycy odgrywają bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu Twojego organizmu.
Tarczyca, czyli niepozorny gruczoł dokrewny ważący zaledwie około 30 gramów, wytwarza i wydziela hormony, które regulują pracę niemal każdego układu narządów w ciele człowieka.
Od stężenia hormonów tarczycy we krwi zależy, m.in.: funkcjonowanie układu nerwowego, sercowo-naczyniowego, płciowego, pokarmowego, a także termogeneza.
Poza tym hormony tarczycowe mają wpływ na metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczów oraz gospodarkę wodno-elektrolitową i wapniowo-fosforanową.
Myślisz, że to wszystko?
Nic bardziej mylnego!
Hormony tarczycy odgrywają także kluczową rolę w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego oraz wzroście kości już na wczesnym etapie życia płodowego.
Jak widzisz… tarczyca wykonuje w Twoim ciele naprawdę sporą pracę.
A jakie hormony konkretnie produkuje?
Są to:
- tyroksyna (T4);
- trójjodotyronina (T3);
- kalcytonina.
Funkcje wydzielnicze tarczycy są regulowanie przez układ podwzgórzowo-przysadkowy.
Nadrzędną rolę w tym układzie pełni podwzgórze, które jest centralną częścią ośrodkowego układu nerwowego.
Jak to wygląda w praktyce?
Podwzgórze produkuje hormon o nazwie tyreoliberyna (TRH), który stymuluje przysadkę do produkcji tyreotropiny (TSH), która z kolei pobudza tarczycę do produkcji własnych hormonów.
Za to oś podwzgórze – przysadka - tarczyca działa na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego.
To znaczy?
Nadmiar hormonów tarczycy w organizmie jest sygnałem dla podwzgórza i przysadki o wstrzymaniu produkcji TRH i TSH i odwrotnie - niedobór hormonów tarczycy, zwłaszcza tyroksyna pobudza układ podwzgórzowo - przysadkowy do wydzielania hormonów.
Hormonalna zależność, czyli parę słów o tyroksynie i trijodotyroninie
Hormony, tj. tyroksyna (T4) i trijodotrynina (T3) są najbardziej istotnymi „wytworami” tarczycy.
Proces ich powstawania jest naprawdę skomplikowany… z resztą jak praktycznie każdy proces zachodzący w ludzkim organizmie.
Jak zaczyna się produkcja tych hormonów?
Najpierw produkowana jest tyrozyna (aminokwas), a później w końcowej fazie hormony zawierają w swoich cząsteczkach – atomy jodu.
W tarczycy hormony powstają poprzez przemianę tyreoglobuliny, która magazynowana jest w środku pęcherzyków tarczycowych.
Następnie po stymulacji komórek tarczycy przez TSH – uwalnia ona gotowe do działania hormony tarczycowe.
Jakie dokładnie hormony uwalniane są przez tarczycę?
Jest to tak naprawdę głównie tyroksyna (T4), ponieważ trójjodotyronina (T3) uwalniana jest w bardzo małych ilościach.
Jednak niech to Cię nie zmyli, ponieważ to właśnie T3 wykazuje większą aktywność w działaniu.
Dzieje się tak dlatego, że ilość T3 nie pochodzi jedynie z gruczołu tarczycy.
W wielu tkankach, tj. wątroba, mięśnie szkieletowe czy przysadka mózgowa produkują enzym zwany dejodynazą, dzięki któremu T4 przemienia się w bardziej aktywne T3.
Co ważne, należy ocenić nie tylko ilość hormonów we krwi, ale także to jak mocno związane są z transportującymi hormony białkami.
Co ciekawe – swoją aktywność wykazują tylko te hormony, które są niezwiązane.
T4 to zazwyczaj około 0,03 procent wszystkich hormonów tarczycy znajdujących się w krwioobiegu a samo T3 wynosi około 0,3 procent.
Pozostałe wartości powiązane są z albuminami, które transportują około 20 procent tarczycowych hormonów we krwi a także z białkami wiążącymi te hormony, w ilości do około 80-85 procent łącznej ilości hormonów tarczycowych.
Poza tym ludzki organizm to naprawdę fascynujący mechanizm.
Receptory dla T3 i T4 w organizmie znajdują się… praktycznie w całym ciele.
Za co odpowiadają?
Między innymi za różnicowanie i rozwój tkanek podczas życia płodowego, tj. układu nerwowego, kostnego czy dojrzewania płciowego w przyszłości.
Poza tym regulują, m.in.:
- procesy metaboliczne, np. stymulują procesy lipogenezy w wątrobie;
- stymulację oddychania;
- grubość błony śluzowej (endometrium) macicy;
- przemianę materii w całym organizmie;
- pracę serca;
- pobudzanie wzrostu kości.
Tyroksyna – T4: jak zachowuje się w ludzkim organizmie?
Tyroksyna (inaczej tetrajodotyronina lub T4) jest głównym produktem wydzielniczym tarczycy.
Ile tyroksyny uwalniane jest do krwi codziennie?
W ciągu dnia gruczoł tarczowy wydziela do krwi około 80 μg tyroksyny.
A na jakiej zasadzie działa?
Tyroksyna jest przede wszystkim prohormonem, który ulega konwersji do trójjodotyroniny (T3).
Około 40 procent tyroksyny wytwarzanej przez tarczycę jest przekształcana w T3, pozostałe 40 procent w rT3 (rewers T3), a 20 procent w kwas tetrajodotyreooctowy.
Tak, to wszystko może brzmieć skomplikowanie, ale…
Jeżeli chodzi o działanie fizjologiczne, to musisz wiedzieć, że tyroksyna odpowiada przede wszystkim za:
- absorpcję glukozy z przewodu pokarmowego;
- procesy utleniania komórkowego;
- rozpad tłuszczów na glicerol oraz kwasy tłuszczowe;
- płodność i laktację.
Poza tym dobrze wiedzieć, że produkcja czy magazynowanie tyroksyny w tarczycy regulowane jest przez TSH wydzielane przez przysadkę mózgową.
Już podczas życia płodowego tyroksyna odpowiada, np. za dojrzewanie nerwowego układu ośrodkowego.
Ma także ogromny wpływ na pobudzanie organizmu do wzrostu i oddziałuje na wszystkie układy organizmu – od przemiany materii po utrzymywanie odpowiedniej temperatury ciała.
Kiedy należy zbadać tyroksynę?
Najczęściej wtedy, kiedy podejrzewa się różne zaburzenia związane z pracą gruczołu tarczowego.
Zazwyczaj bada się wolną frakcję, czyli fT4 (czyli tę aktywną biologicznie) podczas monitorowania, np. choroby Hashimoto czy przysadki.
Niezmiernie ważne jest określanie poziomu tyroksyny także wtedy, kiedy podejrzewa się niepłodność u kobiety.
T4 bada się zazwyczaj razem ze stężeniem TSH, które warunkuje wysokość T4 w krwiobiegu i jest w stanie wskazać endokrynologowi zależność między nimi.
Trójjodotyronina, jako jeden z hormonów tarczycowych
Trójjodotyronina (zwana też trijodotyroniną lub T3) powstaje w wyniku konwersji tyroksyny za sprawą enzymów nazywanych dejodynazami.
Około 20 procent trójjodotyroniny powstaje w tarczycy, natomiast pozostała ilość w wątrobie, nerkach, mięśniach szkieletowych oraz innych narządach.
Co ciekawe…
Dziennie tarczyca wydziela do krwi około 6 μg trójjodotyroniny, ale ta ilość nie przekłada się jednak na aktywność hormonów.
Trójjodotyronina ma 3 do 4 razy większą aktywność biologiczną niż tyroksyna, która jest głównie prohormonem (związkiem, z którego powstają inne hormony).
Po co więc T3 w ludzkim organizmie?
Trójjodotyronina odpowiada głównie za:
- gospodarkę wodno-elektrolitową;
- przemiany energetyczne;
- metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów;
- funkcjonowanie układu nerwowego oraz sercowo-naczyniowego.
Kiedy wykonuje się badania T3?
Głównie wtedy, kiedy endokrynolog podejrzewa, że występują jakieś nieprawidłowości ze strony funkcjonowania tarczycy.
Zazwyczaj T3 diagnozuje się razem z T4 i TSH, natomiast wynik może być pomocny w monitorowaniu pacjentów, którzy mają już stwierdzone konkretne zaburzenie, np. niedoczynność czy nadczynność tarczycy.
A za co odpowiada kalcytonina?
Otóż kalcytonina jest hormonem produkowanym przez komórki C tarczycy (czyli w komórkach przypęcherzykowych).
Komórki neuroendokrynne produkujące kalcytoninę występują także w innych narządach, np. w ośrodkowym układzie nerwowym, w przysadce mózgowej, płucach, w przewodzie pokarmowym oraz wątrobie.
Co istotne - wydzielanie kalcytoniny nie jest regulowane przez układ podwzgórzowo - przysadkowy jak ma to miejsce w przypadku pozostałych hormonów tarczycy.
Produkcja kalcytoniny jest warunkowana za to przez glukagon, kilka hormonów przewodu pokarmowego oraz wysokie stężenie jonów wapnia we krwi.
Za co odpowiada zatem kalcytonina?
Trzeba przyznać, ze odgrywa istotną rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej - wraz z parathormonem (PTH) oraz witaminą D.
Kalcytoninę bada się wtedy, kiedy podejrzewa się, np. nowotwór rdzeniasty tarczycy.
W takiej sytuacji poziom tego hormonu jest znacznie zawyżony.
TSH, jako jeden z hormonów wpływających na pracę tarczycy
Musisz wiedzieć, że tyreotropina (TSH) nie jest hormonem produkowanym przed tarczycę, lecz wytwarzanym przez przysadkę mózgową i regulującym funkcje wydzielnicze tarczycy.
W diagnostyce chorób tarczycy kluczową rolę odgrywa badanie sprawdzające stężenie tyreotropiny w surowicy krwi.
Dlaczego?
Ponieważ jest ono najczulszym wskaźnikiem zaburzeń czynnościowych gruczołu tarczowego.
Współczesne metody oznaczania stężenia TSH w surowicy krwi cechują się czułością wynoszącą nawet do 0,02 mIU/l.
A o czym świadczy podwyższony lub zaniżony wynik TSH?
Podwyższone stężenie TSH w surowicy krwi może świadczyć o niedoczynności tarczycy (hipotyreozie), gdyż wzrasta w warunkach niedoboru hormonów w organizmie.
Z kolei stężenie TSH poniżej normy może sugerować nadczynność tarczycy, czyli hipertyreozę.
Choroby tarczycy – choroby cywilizacyjne
Czy wiesz, że choroby tarczycy coraz częściej klasyfikowane są jako choroby cywilizacyjne?
Choć niestety na ich występowanie bardzo duże znaczenie mają Twoje uwarunkowania genetyczne czy choroby autoimmunologiczne, to poza tym…
Tryb Twojego życia, dieta, środowisko w jakim żyjesz i pracujesz – również wywiera ogromny wpływ na Twoją tarczycę, a co za tym idzie… także jej prawidłowe funkcjonowanie.
Od czego zależy także prawidłowa praca tarczycy?
Między innymi od:
- codziennego stresu w dużych ilościach;
- niedoborów żywieniowych;
- zanieczyszczenia środowiska;
- niedoboru jodu w diecie;
- zaniechaniu profilaktyki chorób tarczycy.
A na jakie objawy należy pozostać czujnym, aby wiedzieć, że organizm sygnalizuje jakąś nieprawidłowość?
Przede wszystkim na:
- bezsenność lub nadmierną senność;
- nerwowość;
- zmiany nastrojów;
- występowanie depresji;
- drżenie rąk;
- utrata wagi ciała;
- znaczny przyrost masy ciała;
- nadmierne pocenie się i uczucie gorąca w normalnej temperaturze otoczenia;
- wytrzeszcz oczu;
- biegunki lub zaparcia;
- zaburzenia koncentracji i pamięci;
- występowanie chrypki;
- problemy z płodnością;
- problemy z libido;
- występującą impotencję;
- problemy z sercem;
- ciągłe uczucie zimna;
- problemy z wypadającymi włosami (a nawet brwiami);
- kruche paznokcie;
- niepłodność;
- bezowulacyjne cykle miesiączkowe;
- nieregularne menstruacje;
- suchą skórę;
- obrzęki ciała i twarzy.
W zależności od grupy objawów, które akurat u Ciebie występują, lekarz endokrynolog zaleci konkretną diagnostykę w celu wykrycia niedoczynności lub nadczynności tarczycy, lub innych chorób (np. choroby Hashimoto), które mogą mieć wpływ na Twoje zdrowie czy procesy rozrodcze.
Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:
Leki na niedoczynność tarczycy: konsultacja
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Bibliografia do artykułu
- Katarzyna Łącka, Adam Czyżyk, Leczenie niedoczynności tarczycy, Farmacja współczesna 2008; 1: 222-230.
- Małgorzata Gietka-Czernel, Postępy w laboratoryjnej diagnostyce czynności tarczycy, Borgis - Postępy Nauk Medycznych 2/2008, s. 83-91.
Podobne artykuły
