TSH (hormon tyreotropowy, tyreotropina): wszystko, co musisz wiedzieć o hormonie sterującym działaniem tarczycy

TSH to jeden z najważniejszych hormonów w ludzkim organizmie.

Wydziela go przysadka mózgowa, a sam hormon tyreotropowy (TSH) steruje działaniem tarczycy.

Badanie poziomu tego hormonu jest pierwszym krokiem przy diagnostyce nadczynności lub niedoczynności tarczycy.

Lekarz pierwszego kontaktu może wystawić skierowanie na bezpłatne, podstawowe badanie krwi, lub skierować Cię na dalszą diagnostykę do endokrynologa albo tyreologa.

Z tego tekstu dowiesz się dlaczego TSH jest tak ważnym hormonem oraz dlaczego musisz zwrócić szczególną uwagę jeśli w Twojej rodzinie pojawiały się przypadku chorób tarczycy lub zauważasz u siebie objawy wskazujące na problemy z tym gruczołem.

Co to jest TSH i jaką rolę pełni w organizmie?

TSH, czyli hormon tyreotropowy, jest produkowany przez przysadkę mózgową i pełni kluczową rolę w regulacji funkcji tarczycy. Jego głównym zadaniem jest kontrola produkcji i wydzielania hormonów tarczycy – trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Te hormony są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, wpływając na metabolizm, pracę układu sercowo-naczyniowego, gospodarkę wapniowo-fosforową oraz termoregulację. Dzięki TSH, przysadka mózgowa może monitorować i dostosowywać poziom hormonów tarczycy we krwi, co jest kluczowe dla utrzymania homeostazy w organizmie.

Co musisz wiedzieć o hormonie tyreotropowym (TSH)?

Hormon tyreotropowy (czyli thyroid-stimulating hormone, w skrócie TSH) wytwarzany jest w przysadce mózgowej.

Steruje on pracą tarczycy, a w szczególności wytwarzaniem hormonów tarczycy – tyroksyny (T4), trójjodotyroniny (T3) oraz kalcytoniny (CT).

Tarczyca to niewielki gruczoł endokrynny (wytwarzający hormony w organizmie), który znajduje się z przodu szyi, w jej dolnej części i składa się z dwóch połączonych ze sobą płatów.

Przysadka mózgowa, tarczyca oraz podwzgórze tworzą oś, która oddziałuje na siebie wzajemnie i działa na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Funkcjonowanie przysadki mózgowej jest kluczowe dla regulacji poziomu TSH, co ma znaczenie w diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń endokrynologicznych.

Co to znaczy?

Podwzgórze wydziela hormon o nazwie tyreoliberyna (TRH), który pobudza przysadkę mózgową do wytwarzania tyreotropiny (TSH), która z kolei stymuluje tarczycę do produkcji jej hormonów.

Są one zależne od siebie, a główną rolę w tym układzie pełni podwzgórze, czyli centralna część ośrodkowego układu nerwowego.

Jeśli poziom hormonów tarczycy jest zbyt wysoki, to podwzgórze przestaje wydzielać TRH, a przysadka mózgowa TSH, co prowadzi do wstrzymania produkcji hormonów (głównie tyroksyny, czyli T4) przez tarczycę.

Z kolei układ podwzgórze-przysadka wpływa także na pracę innych gruczołów płciowych – jajników, jąder i nadnerczy.

Dlatego diagnostyka TSH ważna jest szczególnie u kobiet, które nie mogą zajść w ciążę.

TSH odpowiada m.in. za metabolizm, pracę układu sercowo-naczyniowego, gospodarkę wapniowo-fosforową a także termoregulację Twojego organizmu.

Jest to bardzo ważny proces w ciele człowieka, ponieważ hormony produkowane przez tarczycę wpływają na prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Podwyższone lub niskie TSH zaburza odpowiednią pracę tarczycy, co może wpływać m.in. na Twój nastrój, ale także utrzymanie odpowiedniej wagi czy płodność u kobiet.

W diagnostyce laboratoryjnej chorób tarczycy wykonuje się przede wszystkim badania w kierunku niedoczynności tarczycy – głównie na oznaczenie stężenia tyreotropiny w surowicy krwi.

To badanie zazwyczaj zaleca się jako pierwsze, ponieważ jest to najbardziej czuły wskaźnik wskazujący na nieprawidłową pracę tarczycy.

Jeśli wynik TSH mieści się w przedziale od 0,2–0,4 mj.m./l do 4,0–4,5 mj.m./l to najprawdopodobniej Twoja tarczyca funkcjonuje prawidłowo.

Oczywiście jest to uśredniona norma dla dorosłych.

Normy wiekowe dla dzieci do 14. roku życia oraz kobiet w ciąży są inne.

Stężenie TSH to bardzo indywidualna kwestia, uzależniona od wieku, pochodzenia, a nawet pory pobrania krwi do badania.

Normy stężenia TSH zmieniają się w zależności od wieku:

• bezpośrednio po urodzeniu TSH powinno mieścić się w wartościach wynoszących 1,3-19 mIU/L;
• w trzeciej dobie życia TSH powinno wynosić 1,1-17 mIU/L;
• u 10-tygodniowego dziecka - 0,6-10 mIU/L;
• w wieku 14 miesięcy - 0,4-7,0 mIU/L;
• w wieku 5 lat - 0,4-6,0 mIU/L;
• do 14. roku życia powinno mieścić się w przedziale 0,4-5,0 mIU/L.

Warto zaznaczyć, że normy TSH mogą różnić się także w zależności od laboratorium, w którym wykonujesz badanie.

Dlatego swoje wyniki najlepiej skonsultować z lekarzem rodzinnym, który będzie w stanie wskazać ewentualne przyczyny problemów z tarczycą.

Może się również zdarzyć, że lekarz rodzinny pokieruje Cię do specjalisty – endokrynologa, czyli lekarza, który konkretnie zajmuje się chorobami związanymi z pracą hormonów, lub tyreologa, czyli specjalisty od tarczycy.

Badanie TSH: kiedy i jak je wykonać?

Badanie TSH jest podstawowym narzędziem diagnostycznym w ocenie funkcji tarczycy. Lekarz może zlecić to badanie, jeśli podejrzewa choroby tarczycy, takie jak niedoczynność lub nadczynność tarczycy. Badanie TSH wykonuje się zazwyczaj rano, gdy poziom hormonów tarczycy jest najbardziej stabilny. Choć nie jest wymagane specjalne przygotowanie, zaleca się, aby badanie było przeprowadzane na czczo. Dzięki temu wynik będzie bardziej miarodajny. Badanie TSH polega na pobraniu próbki krwi, która następnie jest analizowana w laboratorium w celu oznaczenia poziomu tyreotropiny.

Normy TSH dla różnych grup wiekowych

Normy TSH mogą się różnić w zależności od wieku i stanu zdrowia pacjenta. U dorosłych norma TSH wynosi zazwyczaj od 0,4 do 5,0 μIU/l. U dzieci i młodzieży normy te są nieco niższe, wynosząc od 0,4 do 4,5 μIU/l. U osób starszych normy TSH mogą być wyższe, zazwyczaj mieszczą się w przedziale od 0,5 do 6,0 μIU/l. Warto pamiętać, że normy te mogą się różnić w zależności od laboratorium, dlatego zawsze warto skonsultować wyniki z lekarzem, który uwzględni indywidualne czynniki pacjenta.

Podwyższone TSH: objawy niedoczynności tarczycy

Jeśli Twój wynik TSH jest podniesiony, czyli wynosi powyżej 4,0–4,5 mj.m./l., może to wskazywać na niedoczynność tarczycy (inaczej – hipotyreozę).

Wzrost TSH występuje wtedy, kiedy Twój organizm ma niedobór hormonów tarczycy.

Prawidłowe rozpoznanie tego zaburzenia nie należy do najłatwiejszych, ponieważ objawy choroby są niejednoznaczne.

Najlepszą metodą na postawienie trafnej diagnozy jest wykonanie badań, które pozwolą wskazać poziom hormonów tarczycowych w Twojej krwi.

Jedno jest pewne – niedoczynność tarczycy powinna być leczona, ponieważ nieprawidłowości w pracy tego gruczołu wywierają duży wpływ nie tylko na Twoje samopoczucie, ale ogólny stan organizmu.

Jeśli występują u Ciebie wypisane niżej objawy, to wskazana jest diagnostyka hormonów tarczycy a także wizyta u lekarza.

Objawy, które mogą wskazywać na niedoczynność tarczycy, to:

• przyrost masy ciała lub brak możliwości pozbycia się zbędnych kilogramów, nawet przy regularnych ćwiczeniach i ujemnym bilansie kalorycznym;
• zaburzenia pamięci i koncentracji;
• pojawiające się zaparcia;
• szybkie zmęczenie nawet w najprostszych czynnościach (np. wejście po schodach), które wcześniej nie sprawiały Ci problemów;
• osłabienie siły mięśni;
• zwiększona czułość na zimno (nawet w ciepłe dni);
• chrypka;
• obrzęk szyi;
• problemy z suchymi i łamliwymi włosami, które nadmiernie wypadają;
• przerzedzające się brwi i rzęsy;
• problemy z cerą (sucha i łuszcząca się skóra);
• tzw. „brudne łokcie czy kolana”, czyli ciemniejąca skóra blisko stawów;
• puchnięcie powiek i twarzy;
• zatrzymywanie się wody w organizmie;
• poczucie pełności, spuchnięcia ciała (drugi podbródek, opuchnięte kostki);
• spowolnienie ruchów i mowy;
• obolałe stawy i sztywność mięśni;
• senność i ciągłe uczucie niewyspania;
• zaburzenia wzwodu;
• znacznie obniżone libido;
• obfite miesiączki i cykle bezowulacyjne u kobiet.

Jeśli Twoje TSH jest podniesione, to poza zewnętrznymi objawami, w Twoim organizmie może występować także:

• bradykardia (spowolnienie pracy serca);
• płyn w worku osierdziowym;
• niedokrwistość;
• bóle głowy.

Niedoczynność tarczycy może wystąpić w dwóch rodzajach – subklinicznej (utajnionej) oraz pełnoobjawowej (klinicznej).

Subkliniczna niedoczynność tarczycy zazwyczaj przebiega łagodnie i daje trudne do jednoznacznego zinterpretowania objawy.

Objawami tej formy niedoczynności tarczycy może być obniżenie nastroju czy coraz częściej występujące zmęczenie.

Zdarza się, że objawy subklinicznej niedoczynności tarczycy myli się z innymi chorobami, np. depresją

Należy dokładnie obserwować swój organizm, ponieważ zignorowanie zmian w przypadku nieprawidłowej pracy tarczycy może prowadzić do rozwoju choroby do formy klinicznej.

Pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy daje różne objawy, od wspomnianych zaparć, po ciągłe opuchnięcie twarzy i problemy z cerą oraz włosami.

Może przeszkadzać Ci także przyrost wagi, duszności, a nawet obniżone libido.

Bardzo ważne jest, aby przedstawić lekarzowi możliwie jak najwięcej zauważonych objawów, na podstawie których specjalista będzie mógł ocenić, jak zaawansowana może być niedoczynność tarczycy oraz na jakie badania powinien Cię skierować.

Niskie TSH: objawy nadczynności tarczycy

Niskie TSH, czyli mniej niż 0,2-0,4 mIU/l, daje lekarzowi podstawy do wstępnego zdiagnozowania nadczynności tarczycy (tzw. hipertyreozy).

Jeśli w Twoim organizmie jest nadmiar hormonów tarczycy (głównie tyroksyny), to stężenie tyreotropiny obniża się.

Zaburzenia związane z obniżonym TSH mogą sugerować choroby serca lub problemy związane z chorobami przewodu pokarmowego.

Zdarza się, że bardzo niskie poziomy TSH mylone są z nerwicą, ponieważ pacjenci często są rozdrażnieni i mogą odczuwać lęki.

Wśród objawów nadczynności tarczycy warto wymienić:

• często występujące biegunki;
• znaczny i szybki spadek masy ciała przy jednoczesnym wzroście apetytu;
• rozdrażnienie i nerwowość bez konkretnego powodu;
• wewnętrzny niepokój i lęk;
• zauważalne drżenie rąk i palców;
• zwiększoną potliwość związana z szybką przemianą materii;
• skąpe miesiączki lub zatrzymanie cyklu miesiączkowego u kobiet;
• wyłupiaste, wystające oczy i podwójne widzenie;
• częste łzawienie oczu i duża wrażliwość na czynniki zewnętrzne;
• duszności i zadyszki;
• przerzedzające się włosy, a także łamliwe paznokcie z nierówną powierzchnią;
• opuchnięte kostki;
• dolegliwości skórne – mocno swędzące plamy na udach i podudziach;
• wzmożone pragnienie, niezależnie od temperatury.

Ponadto praca serca może być przyspieszona (tachykardia), co może dawać także odczucie wewnętrznego lęku, uczucia „jakby zaraz miało się coś stać”.

Dlatego osoby, u których występuje niskie stężenie TSH we krwi często mają także problemy z bezsennością i słabą jakością snu.

Jeśli Twój wynik TSH jest niski, konieczna będzie dalsza diagnostyka tarczycy.

Prawdopodobnie lekarz zaleci Ci także zbadanie poziomu stężenia wolnych hormonów tarczycy – fT4.

Dlaczego?

Ponieważ nadczynność tarczycy można zdiagnozować wtedy, kiedy stężenie TSH jest obniżone, a stężenie fT4 podwyższone.

W przypadku, kiedy stężenie TSH jest obniżone, a jednocześnie stężenie fT4 nie odbiega od normy, to prawdopodobnie jest to początek choroby: subkliniczna (utajona) nadczynność tarczycy.

W takiej sytuacji objawy choroby mogą być trudne do rozpoznania, ale ich wczesne wykrycie daje szanse na skuteczne leczenie.

TSH u kobiet ciężarnych, czyli dlaczego należy badać tarczycę będąc w ciąży?

Badanie poziomu TSH w ciąży, to jedno z podstawowych badań u kobiet na różnych etapach ciąży.

Wyniki TSH pozwalają ocenić jakość pracy tarczycy, która jest niezwykle ważna dla prawidłowego rozwoju płodu i dziecka.

Największy wpływ na poziom TSH ma hormon hCG (gonatropiny kosmówkowej), który świadczy o tym, że jesteś w ciąży (oczywiście poza typowymi objawami ciąży).

Wpływa on także na stężenie tyreotropiny we krwi.

TSH u kobiet w ciąży dosyć szybko się zmienia, a objawy potencjalnych nieprawidłowości dosyć łatwo pominąć.

Wzrost masy ciała, zaparcia czy zmęczenie często tłumaczone są jako objawy fizjologiczne ciąży, a nie możliwe problemy z tarczycą.

Dolna granica TSH w ciąży obniża się w I i II trymestrze do 0,03 mIU/L, a w III trymestrze może osiągnąć maksymalną wartość do 0,13 mIU/L.

Górna granica TSH w ciąży także ulega zmianie. W pierwszym trymestrze ciąży wynosi 2,3 mIU/l, w drugim trymestrze – 3,1 mIU/l, a w trzecim – 3,5 mIU/l.

U kobiety, która nie spodziewa się dziecka, tak niski lub tak wysoki wynik TSH mógłby wskazywać na spore problemy z tarczycą.

Dlatego  w diagnostyce chorób tarczycy u kobiet w ciąży zaleca się przeprowadzać dodatkowo badania na oznaczenie stężeń wolnej tyroksyny (fT4) i wolnej trójjodotyroniny (fT3) we krwi.

Hormony tarczycy w ciąży pełnią ważną rolę w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego dziecka, a także we wzroście układu kostnego.

Szczególnie niebezpieczna jest niedoczynność tarczycy w ciąży, która może wpływać nie tylko na zdrowie matki, ale także zaburzać rozwój dziecka.

Nieleczona hipotyreoza, czyli niedoczynność tarczycy u kobiety zwiększa ryzyko:

• poronienia;
• krwotoku poporodowego;
• odklejenia się łożyska;
• nadciśnienia tętnicznego;
• niedokrwistości;
• odklejenia się łożyska.

Wysoki poziom TSH w ciąży to także zagrożenie dla płodu, które może mieć niższą masę urodzeniową, czy problemy z oddychaniem.

Warto regularnie badać stężenie TSH w ciąży, ponieważ dzieci urodzone z nieleczoną niedoczynnością tarczycy matki dosyć często mają problemy z masą urodzeniową.

Wpływa to także na możliwe zaburzenia psychoruchowe w późniejszych etapach życia.

Jak przygotować się do badania TSH?

Przygotowanie do badania TSH jest stosunkowo proste. Zaleca się, aby badanie było wykonywane na czczo, co oznacza, że nie należy spożywać posiłków na kilka godzin przed pobraniem krwi. Ponadto, warto unikać przyjmowania leków, które mogą wpływać na wynik badania. Jeśli przyjmujesz jakiekolwiek leki, poinformuj o tym swojego lekarza, który zleca badanie. Dzięki temu będzie mógł on odpowiednio zinterpretować wyniki i uwzględnić ewentualne czynniki zakłócające.

Dlaczego możesz chorować na tarczycę: wyniki TSH a diagnostyka i profilaktyka

Przede wszystkim zdiagnozowanie chorób tarczycy to skomplikowany proces.

Oznaczenie poziomu TSH to jedno z wielu badań hormonalnych tarczycy, jakie może zlecić Ci lekarz pierwszego kontaktu.

Jeśli podejrzewasz u siebie problemy związane z prawidłową pracą tarczycy, lekarz na pewno wykona skrupulatny wywiad oraz zleci wykonanie podstawowych badań diagnostycznych. W kontekście dziecięcym, leczenie niedoczynności tarczycy obejmuje diagnostykę, przyczyny oraz objawy tego schorzenia, a także różnorodność podejść do leczenia, zależnie od wieku pacjenta.

Raz do roku zaleca się przeprowadzenie ogólnej diagnostyki organizmu, czyli morfologii (badania krwi).

Morfologię warto uzupełnić także o badanie poziomu TSH. Wielu lekarzy zaleca kontrolę wskaźnika TSH raz do roku zwłaszcza w przypadku osób, które są genetycznie obciążone chorobami tarczycy.

Pamiętaj, że w przypadku chorób tarczycy dużą rolę odgrywa nie tylko genetyka, a także Twoja płeć.

U kobiet częściej występuje niedoczynność tarczycy.

Jeśli zauważasz kłopoty z miesiączkowaniem, regularnością cyklu miesiączkowego lub nie możesz zajść w ciążę, być może Twoje TSH jest nieprawidłowe.

Jeśli w Twojej rodzinie są osoby, które chorują na tarczycę, wnikliwie obserwuj swój organizm i pamiętaj o regularnym badaniu.

Ponieważ wartości TSH różnią się w zależności od wieku i stanu zdrowia pacjenta, analizą wyników badania powinien zająć się lekarz.

Ile kosztuje badanie TSH?

Na badanie sprawdzające poziom TSH możesz dostać bezpłatne skierowane od lekarza rodzinnego.

Oczywiście istnieje także możliwość wykonania diagnostyki prywatnie (odpłatnej).

Za samo oznaczenie stężenia TSH zapłacisz średnio 15-20 złotych.

Ceny są uzależnione od konkretnego laboratorium, w którym zdecydujesz się pobrać krew do badania.

Dodatkowym atutem prywatnych badań jest możliwość kompleksowego zbadania tarczycy w tzw. pakietach.

Jeśli sprawdzisz nie tylko poziom TSH, ale także fT3, fT4 oraz przeciwciała przeciwtarczycowe (anty-TPO, anty-TG), cena badania waha się od 100 do 200 złotych.

Warto wcześniej zaznajomić się z cennikiem badań w konkretnej przychodni. Na stronie laboratorium możesz także znaleźć wskazówki jak najlepiej przygotować się do badania TSH.