Łuszczyca
Leki na łuszczycę stanową szeroką paletę środków terapeutycznych, do stosowania zarówno miejscowego, jak też ogólnego. Leczenie łuszczycy, która jest ciężką chorobą zapalną, w większości przypadków wymaga zastosowania silnych farmaceutyków, dostępnych wyłącznie na receptę i przeznaczonych do użytku pod kontrolą lekarza.
Leczenie łuszczycy ma charakter przyczynowo - objawowy. Większość leków wprost oddziałuje na patomechanizm choroby, a także łagodzi najbardziej dotkliwe z jej symptomów. Łuszczyca jest schorzeniem przewlekłym, zapalnym (ale nie zakaźnym), o charakterze ogólnoustrojowym, silnie warunkowanym przez czynniki genetyczne, immunologiczne oraz środowiskowe. Występuje kilkanaście postaci choroby, w tym zwykła (głowy, rąk, paznokci i wiele innych), krostkowa, oraz stawowa. Istotą łuszczycy jest nadmierny wzrost komórek naskórka (tzw. keratynocytów) oraz ich różnicowanie się, czemu towarzyszy stan zapalny, indukowany przez ponadmiarową aktywność limfocytów T. Leczenie łuszczycy ma za zadanie m.in. ograniczenie proliferacji komórek oraz hamowanie procesów zapalanych, a także objawowe nawilżanie i natłuszczanie skóry, złuszczanie naskórka czy redukcję świądu.
Leki na łuszczycę stosowane mogą być miejscowo w postaci maści lub kremów, a także ogólnoustrojowo, w formie tabletek lub dożylnych iniekcji. W leczeniu łuszczycy stosuje się środki zawierające substancje czynne należące do kilkunastu kategorii, które dobierane są w zależności od tego, jaką postać przybiera choroba, a także jaki jest jej stan zaawansowania i uogólnienia objawów. Do najczęściej stosowanych należą:
Leki na łuszczycę miejscowe, w maści, kremie, żelu: cygnolina (ditranol, antralina), pochodne witaminy D (takalcytol, calcipotriol), pochodne witaminy A - retinoidy (azaroten), inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, psimekrolimus), glikortykosteroidy (hydrokortyzon, mometazon, clobetazon, betametazon, triamcinolon), niesteroidowe leki przeciwzapalne, preparaty dziegciowe, kwas salicylowy, kwas mlekowy, konopie siewne (CBD), mocznik i jego pochodne, kurkumina;
Leki na łuszczycę systemowe, przyjmowane doustnie: metotreksat, acytretyna, cyklosporyna, sulfasalazyna, leflunomid;
Leki biologiczne na łuszczycę, przyjmowane dożylnie lub podskórnie: inhibitory TNF-α(adalimumab, etanercept, infliksymab, golimumab), ciała monoklonalne przeciwko IL-12/ IL- 23 (ustekinumab, briakinumab).
Najczęściej stosowana maść na łuszczycę to cygnolina, zwana też ditranolem lub antraliną. Jest to substancja o silnych właściwościach antyoksydacyjnych, przeciwzapalnych, bakteriobójczych i złuszczających. Cygnolina działa przyczynowo, wprost oddziałując na patomechanizmy łuszczycy. Dodatkowo łagodzi też objawy choroby. Dostępna jest na receptę, w postaci maści przygotowywanej w aptece na zlecenie, w stężeniach od 0,03 do 2 procent.
Innego typu maści na łuszczycę zawierają pochodne witaminy D (m.in. takalcytol i calcipotriol). Są to związki chemiczne hamujące procesy różnicowania keratynocytów i rogowacenia naskórka, a także redukujące nasilenie reakcji zapalnych. Mają bardzo dużą siłę działania, dlatego mogą być stosowane jedynie w niewielkich ilościach na ograniczonych obszarach ciała.
Skuteczny lek na łuszczycę stanowi też maść bazująca na retinoidach, czyli pochodnych witaminy A. Środki te jednak, ze względu na siłę działania, w czasie trwania terapii wymagają stałego kontrolowania parametrów krwi i ogólnego stanu zdrowia (ryzyko uszkodzenia wątroby oraz nerek).
Oprócz tego, w maści na łuszczycę często stosuje się leki z grupy glikortykosteroidów, które mają działanie przeciwzapalne, łagodzą też świąd. Większość z nich dostępna jest na receptę, aczkolwiek są też takie, które wydaje się bez przepisu lekarza (hydrokortyzon). Tak czy inaczej, leczenie środkami steroidowymi powinno być poddane kontroli medycznej z uwagi na ryzyko wystąpienia reakcji organizmu odwrotnych do pożądanych.
Maść na łuszczycę bez recepty zawierać może różnego rodzaju substancje czynne. Do niedawna jedną z najczęściej stosowanych był dziegć węglowy – produkt uboczny karbonizacji i destylacji węgla o uznanym działaniu antyproliferacyjnym, ograniczający namnażanie się i różnicowanie komórek naskórka, do którego dochodzi w przebiegu łuszczycy. Obecnie jednak uważa się, że dziegć przynosi znikome efekty terapeutyczne, jednocześnie implikując ryzyko poważnych skutków ubocznych, od podrażnień skóry, po skurcz oskrzeli. Podejrzewa się też, że w skojarzeniu z fototerapią PUVA, preparaty dziegciowe mogą mieć działanie rakotwórcze. Stąd poszukiwanie alternatywnych metod leczenia.
Dużym zainteresowaniem cieszy się dziś maść konopna na łuszczycę, wykorzystująca lecznicze działanie substancji o nazwie CBD (kannabinol), która w dużych ilościach zawarta jest w ekstrakcie z kwiatów i nasion konopi siewnych. Związek ten ma działanie antyproliferacyjne, dzięki czemu wykazuje zdolność hamowania nadmiernego rozwoju komórek naskórka. Ogranicza też nadreaktywność układu odpornościowego. CBD łagodzi również objawy choroby – świąd i ból.
Działające miejscowo leki na łuszczycę bez recepty mogą też zawierać wyciąg z kurkumy, czyli przyprawy pozyskiwanej z ostryżu długiego. W jej składzie znajduje się substancja zwana kurkuminą, wykazująca bardzo silne działanie przeciwutleniające. Uważa się, że zwalczając reaktywne formy tlenu i redukując poziom stresu oksydacyjnego, kurkumina ogranicza indukcję stanów zapalnych. Związek ten hamuje też ekspresję genów odpowiedzialnych za produkcję prozapalnych cytokin oraz spowalnia namnażanie się komórek naskórka.
Innego typu rozwiązaniem jest maść na łuszczycę z mocznikiem, czyli substancją należącą do grupy humektantów, wykazującą właściwości higroskopijne (wiązanie cząsteczek wody). Mocznik stosowany jest w celu właściwego nawilżenia przesuszonej skóry. Podobną rolę spełniać może będąca jego pochodną alantoina.
Tabletki na łuszczycę stosowane są w sytuacji, gdy:
terapia z użyciem środków miejscowych nie przynosi efektów leczniczych,
organizm pacjenta wykazuje się nietolerancją na inne formy leczenia,
powierzchnia zmian skórnych jest zbyt duża (powyżej 10-15 procent ciała), by możliwe było stosowanie leków miejscowych.
Najczęściej stosowane tabletki na łuszczycę zawierają substancję czynną o nazwie metotreksat (MXT). Jest to lek cytostatyczny, antagonista kwasu foliowego. Działa poprzez hamowanie enzymu reduktazy dwuhydrofolianów. Stosowany jest w zaawansowanych stadiach choroby, zwłaszcza w przypadku łuszczycy stawowej oraz erytrodermii łuszczycowej. Metotreksat jest lekiem bardzo silnym, dlatego wydawany jest wyłącznie na receptę. Ponadto jego stosowanie wymaga stałego nadzoru lekarskiego oraz regularnego badania parametrów krwi.
Ogólnoustrojowe leczenie łuszczycy możliwe jest też z użyciem tabletek zawierających cyklosporynę. Jest to lek immunopresyjny, którego działanie polega na hamowaniu aktywności tzw. limfocytów T, odpowiedzialnych za wytwarzanie cytokin prozapalnych. Cyklosporynę stosuje się w najcięższych stadiach choroby, może być podawana też dzieciom w sytuacji, gdy zmiany skórne procentowo obejmują bardzo dużą powierzchnię ciała.
Powszechnie stosowanym lekiem na łuszczycę w tabletkach jest też acytretyna, czyli jeden z najsilniejszych retinoidów. Lek ten oddziałuje na wszystkie elementy składowe patomechanizmu łuszczycy – normalizuje namnażanie i różnicowanie komórek naskórka, a także łagodzi stan zapalny. Stosowany może być m.in. na łuszczycę głowy. Surowo zabronione jest jego używanie w ciąży.
Naukowcy, lekarze oraz przede wszystkim pacjenci z dużą nadzieją przyjmują nowe leki na łuszczycę, które są opracowywane w laboratoriach biotechnologicznych i od kilku lat systematycznie wprowadzane do terapii. Tak zwane leczenie biologiczne łuszczycy polega na zastosowaniu jednej lub kilku substancji czynnych: peptydów oraz białek. Wyróżnia się trzy podstawowe kategorie tego typu środków:
przeciwciała monoklonalne,
białka fuzyjne,
rekombinowane ludzkie cytokiny.
W leczeniu łuszczycy najczęściej wykorzystywane są przeciwciała monoklonalne hamujące działanie cytokin prozapalnych TNF-alfa oraz IL-12/ IL- 23. Wymienić wśród nich można takie leki, jak między innymi:
infliksymab,
adalimumab,
golimumab,
etanercept,
ustekinumab,
sekukinumab,
iksekizumab.
Środki te mają działanie ogólnoustrojowe i przyjmowane są w formie zastrzyków dożylnych lub podskórnych. Terapia z użyciem leków biologicznych na łuszczycę jest w Polsce bardzo droga (nawet do kilku tysięcy złotych za 1 opakowanie leku). Istnieje wprawdzie możliwość skorzystania ze 100-procentowej refundacji NFZ, ale jest ona przeznaczona wyłącznie dla pacjentów w najcięższych stanach, którzy zostaną zakwalifikowani do jednego z dwóch programów:
leczenia umiarkowanej i ciężkiej postaci łuszczycy plackowatej,
leczenia łuszczycowego zapalenia stawów o przebiegu agresywnym.
Projekty te realizowane są przez wybrane, wyspecjalizowane kliniki.
