Skóra, która może zajmować powierzchnię do 2 m² i ważyć nawet 3 kg, jest największym organem ludzkiego ciała. Skóra pełni głównie rolę ochronną – zapobiega nadmiernej utracie wody, wnikaniu szkodliwych związków, alergenów, drobnoustrojów. Absorbuje szkodliwe promieniowanie UV. Jest nie tylko pierwszą linią obrony przed czynnikami fizycznymi i chemicznymi, ale również barierą immunologiczną, dzięki której organizm może budować odporność.

Zaburzenia w budowie skóry i utrata jej właściwości prowadzi do licznych komplikacji. Jedną z nich jest atopowe zapalenie skóry (AZS, egzema). O tym, czym jest AZS, jak je rozpoznać i co na atopowe zapalenie skóry stosować, dowiesz się z artykułu poniżej.

Czym jest AZS?

Atopowe zapalenie skóry to zapalna choroba skóry o przewlekłym charakterze. Cechami charakterystycznymi AZS jest skłonność do okresów remisji i nawrotów oraz wielopostaciowość zmian skórnych, które mu towarzyszą.

Umiejscowienie i charakter objawów atopii różni się w zależności od wieku chorego: 

AZS najczęściej rozwija się już w pierwszych miesiącach życia (najczęściej przed 1 r.ż). Wówczas uznaje się ją za pierwszy objaw schorzenia alergicznego u dziecka. Zmianom skórnym zazwyczaj towarzyszy świąd.

Leczenie i pielęgnacja AZS

Podstawowym elementem terapii AZS jest pielęgnacja, w której z kolei kluczową rolę odgrywają emolienty. Są niezbędne u wszystkich pacjentów, niezależnie od stopnia nasilenia objawów. Uszczelniają one naskórek i wspierają jego regenerację, dzięki czemu chronią skórę przed utratą wody i szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.

Emolienty działają 4-6 h i standardowo i w takich odstępach powinny być aplikowane, choć w ciężkich przypadkach mogą być wskazane nawet co 2-4 h. Należy ich również użyć po każdej kąpieli.

Regularnie stosowane emolienty zmniejszają częstość i nasilenie objawów AZS, a dzięki temu również ograniczają konieczność stosowania leków.

*Mogą być źle tolerowane przez niektórych pacjentów. Preparaty z zawierające te substancje należy dobierać indywidualnie.

Pielęgnacyjną rutynę przy egzemie wesprą:

• maści z witaminą A – natłuszczają, nawilżają i regenerują skórę oraz wspomagają odbudowę płaszcza hydrolipidowego;
• maści i kremy z pantenolem i alantoiną – koją i nawilżają skórę oraz przyspieszają gojenie się ran.

Aplikowanie preparatów pielęgnacyjnych i niektórych maści na atopowe zapalenie skóry na noc pozwoli zwiększyć wchłanianie dobroczynnych składników.  W ten sposób można zastosować:

• Grubą warstwę maści lub kremów z witaminą A, alantoiną lub pantenolem.
• Mokre opatrunki z emolientami – należy najpierw zaaplikować emolient, a następnie opatrzyć skórę czystym, bawełnianym bandażem.

Osoby cierpiące na atopowe zapalenie skóry powinny nie tylko w konkretny sposób zaplanować kąpiel, ale również zwrócić uwagę na odpowiednie osuszanie skóry. Ręcznik, najlepiej bawełniany, należy wklepywać delikatnie w ciało, unikając pocierania skóry, które mogłoby ją podrażnić.

Alternatywną metodą niefarmakologicznego leczenia, stosowaną w ciężkich przypadkach AZS, jest fototerapia. Promieniowanie UVA i UVB zmniejszają wytwarzanie w skórze histaminy, ważnego mediatora procesu zapalnego, a tym samym łagodzą objawy choroby.

Jeśli chorujesz na AZS, o pomoc w doborze emolientów zapytaj dermatologa. Atopowe zapalenie skóry to złożone schorzenie, które wymaga kompleksowego leczenia.

Leki na atopowe zapalenie skóry na receptę

Algorytm leczenia atopowego zapalenia skóry uwzględnia stopień nasilenia objawów.

Lekami na atopowe zapalenie skóry, stosowanymi w pierwszym rzucie zazwyczaj są glikokortykosteroidy (GKS), a w niektórych wskazaniach – inhibitory kalcyneuryny.

W leczeniu AZS stosuje się również preparaty doustne m.in. z hydroksyzyną i prometazyną. Działają przeciwuczuleniowo, zmniejszają stan zapalny i uśmierzają dokuczliwe swędzenie. Można je stosować u:

• pacjentów z silnym, trudnym do opanowania świądem
• dzieci, by zapobiec rozdrapywaniu zmian atopowych, które może prowadzić do wtórnych nadkażeń skóry.

Hydroksyzyna i prometazyna są dostępne w postaci tabletek. Na atopowe zapalenie skóry, w ciężkich przypadkach podaje się również:

• cyklosporynę A
• metotrotreksat
• przeciwciała monoklonalne (dupilumab, ralokinumab)
• inhibitory kinaz janusowych (abrocytynib, barycytynib, upadacytynib)
• azatioprynę
• mykofenolan mofetylu.

Terapia tymi preparatami odbywa się pod kontrolą lekarza. Te preparaty dostępne jedynie jako leki na atopowe zapalenie skóry na receptę (lub e-receptę).

Maści na atopowe zapalenie skóry na receptę

W ludzkim organizmie glikokortykosteroidy występują naturalnie – zaliczają się do nich kortyzol, kortykosteron i kortyzon. Sterydy stosowane na atopowe zapalenie skóry to substancje pozyskiwane syntetycznie. Do tej grupy należą np. hydrokotyzon, prednizolon, betametazon, mometazon i budezonid.

Stosowane miejscowo glikokortykosteroidy działają:

• przeciwzapalnie;
• immunosupresyjnie (zmniejszają aktywność układu odpornościowego)
• przeciwalergicznie;
• przeciwświądowo;
• przeciwwysiękowo
• obkurczają naczynia krwionośne i zmniejszają ich przepuszczalność.

Glikokortykosteroidy, mimo szerokiego zakresu efektów leczniczych, wykazują również wiele działań niepożądanych. Większość z nich wynika głównie z wpływu hamującego tej grupy leków na produkcję kolagenu i elastyny, osłabienia podziałów komórek i produkcji nowych keratynocytów oraz działania immunosupresyjnego.

Skutki niepożądane stosowania kremów i maści sterydowych na atopowe zapalenie skóry to m.in.:

• ścieńczenie naskórka i skóry właściwej (najbardziej narażone są zgięcia łokciowe, twarz, szyja, gdzie warstwa rogowa jest szczególnie cienka)
• przebarwienia i odbarwienia
• jaskra lub zaćma (przy stosowaniu na okolice oczu).

Zmiany zanikowe naskórka sprzyjają rozwojowi zakażeń. Ponadto stosowanie GKS jest obarczone ryzykiem tzw. efektu odstawiennego, czyli powrotu objawów po zakończonej terapii. Zbyt długie leczenie może prowadzić do posteroidowego zapalenia skóry.  

Wspomniane komplikacje zazwyczaj wynikają z nieprawidłowego stosowania mGKS (miejscowych GKS). Można zmniejszyć ich ryzyko, stosując się do kilku zasad:

• Po nałożeniu preparatu należy umyć ręce.
• Aplikować lek co najmniej 30 min po użyciu emolientu.
• Stosować lek najkrócej jak to możliwe (najlepiej nie dłużej niż 2 tygodnie).
• Lek odstawiać stopniowo obniżając jego dawkę, nie przerywać nagle terapii, by uniknąć efektu z odbicia (nawrotu objawów choroby).
• Zaleca się stosować terapię przerywaną (jednego dnia GKS, drugiego – środek obojętny).
• Korzystać z jednostki opuszki palca (FTU). Umożliwia ona zaaplikowanie minimalnej ilości leku, która pozwala na opanowanie objawów choroby.

1 FTU to w przybliżeniu 0,5 g preparatu (maści, kremu lub lotionu). W przypadku maści i kremów jest to ilość leku wyciskana z palca (z tuby o szerokości dyszy 5 mm) wzdłuż palca dorosłej osoby, od końca palca do pierwszego zgięcia paliczka.

W zależności od obszaru objętego zmianami atopowymi przyjmuje się różne ilości FTU niezbędne do prawidłowego przebiegu terapii:

Kremy na atopowe zapalenie skóry na receptę

Maści i kremy na atopowe zapalenie skóry stosuje się przy różnych stanach nasilenia choroby. Wynika to z różnicy tych postaci leku do penetracji skóry.

• Maści, ponieważ nawilżają warstwę rogową naskórka, łatwiej przenikają w głąb warstw skórnych.
• Słabiej wnikają kremy – atopowe zapalenie skóry w aktywnym stadium z tendencją do wysięku jest wskazaniem do ich stosowania.

Oprócz mGKS, w leczeniu AZS, zarówno w postaci maści jak i kremów na atopowe zapalenie skóry dostępne są inhibitory kalcyneuryny. W niektórych wskazaniach – takich jak stosowanie na okolice oczu, krocza czy fałdy skórne – wykorzystuje się je w pierwszym rzucie leczenia. Mogą być również stosowane przewlekle, w terapii podtrzymującej. Inhibitory kalcyneuryny nie wywołują działań niepożądanych GKS, takich jak ścieńczenie naskórka czy zaćma. Mogą powodować zaczerwienienie w miejscu aplikacji, ale efekt ten zazwyczaj ustępuje po kilku dniach i można go ograniczyć, uprzednio schłodzony stosując preparat.

W terapii AZS zaleca się stosować maści lub kremy na atopowego zapalenie skóry z:

• Pimekrolimusem – przy łagodnych zmianach;
• Takrolimusem – przy umiarkowanym lub ciężkim przebiegu choroby.

Podczas leczenia za pomocą maści i kremów na atopowe zapalenie skóry z inhibitorami kalcyneuryny należy unikać ekspozycji skóry na promieniowanie UV i stosować odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną.

Przychodnia online Dimedic oferuje konsultacje z dermatologiem, również z zakresu diagnozy i leczenia AZS.