Układ kostny, czyli ludzki szkielet bez tajemnic
Autor: Aleksandra Zabiełło
Układ kostny, nazywany także szkieletem lub kośćcem, składa się z 206 kości i waży ok. 10-12 kg, w zależności od płci.
To właśnie kości chronią najważniejsze organy ludzkiego ciała i umożliwiają nam sprawne poruszanie się.
Gdy układ kostny działa prawidłowo, zapominamy o jego istnieniu.
Sytuacja zmienia się zazwyczaj na starość lub wówczas, gdy któraś z kości pęknie.
Jak dbać o kościec i co zrobić, gdy dolegliwości bólowe zaczynają się nasilać?
Odkrywam wszystkie tajemnice ludzkiego szkieletu.
Chociaż układ kostny może w pierwszej chwili wydawać się mało skomplikowany (w porównaniu chociażby z centralnym układem nerwowym), jeszcze nie raz dasz się zaskoczyć, czytając na jego temat.
Zwłaszcza gdy poznasz budowę i funkcje układu kostnego.
Wystarczy wspomnieć, że dzieci oraz nastolatki mają więcej kości niż osoby dorosłe, a najmniejsze kosteczki znajdują się w uchu.
Jednak od początku.
Ponad 200 kości w ciele. Budowa układu kostnego
Najprostsza klasyfikacja dzieli układ kostny człowieka na część osiową oraz szkielet kończyn górnych i dolnych wraz z obręczami.
Szkielet osiowy określa się często rusztowaniem dla całego ciała.
Ma za zadanie chronić narządy wewnętrzne, zwłaszcza te kluczowe dla funkcjonowania organizmu, takie jak mózg, rdzeń kręgowy serce oraz płuca.
W skład szkieletu osiowego wchodzą:
- czaszka, z której można wyodrębnić mózgoczaszkę i trzewioczaszkę,
- kręgosłup, zbudowany z 33 lub 34 kręgów (w zależności od budowy kości ogonowej), tworzących pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy, ogonowy,
- klatka piersiowa składająca się z 12 par żeber, mostka oraz odcinka piersiowego kręgosłupa.
Szkielet kończyn odpowiada z kolei w dużej mierze za kształt oraz wielkość sylwetki.
Obręczami nazywane są grupy kości, które układają się poprzecznie i łączą bezpośrednio z kręgosłupem.
W szkielecie kończyn wyróżnić można:
- obręcz barkową, zbudowaną z łopatek i obojczyków,
- kości kończyn górnych: 1 kości ramiennej, 2 kości przedramienia (łokciowej i promieniowej) oraz kości ręki (nadgarstka, śródręcza i palców),
- obręcz miedniczną, która składa się z kości biodrowej, kulszowej i łonowej,
- kości kończyn dolnych: 1 kości udowej, 2 kości podudzia (piszczel i strzałka) oraz kości stopy (stępu, śródstopia i palców).
Wszystkie kości wchodzące w skład szkieletu dzieli się ze względu na ich kształt:
- kości długie (długość kości jest znacznie większa niż pozostałe wymiary),
- kości krótkie (mają podobną szerokość i długość),
- kości płaskie (długość i szerokość jest większa niż ich grubość),
- kości nieregularne, czyli nie dające się sklasyfikować ze względu na swój kształt, np. kosteczki słuchowe, żuchwa czy rzepka.
- kości pneumatyczne, które posiadają zatoki wypełnione powietrzem, dzięki czemu są lżejsze; znajdują się w czaszce.
Niezwykłe właściwości szkieletu (o czym za chwilę) wynikają bezpośrednio z budowy kości.
Są one twarde i wytrzymałe na rozciąganie i zgniatanie, a zarazem dość elastyczne (zwłaszcza u dzieci).
Kości kumulują niemal 100 proc. wapnia znajdującego się w ludzkim organizmie, stanowią także istotny magazyn magnezu i fosforu.
Duża zawartość składników mineralnych wpływa na wysoką twardość kości.
Sprężystość nadają im z kolei włókna kolagenu.
W tkance kostnej wyróżnia się:
- istotę zbitą (znajdującą się na powierzchni kości oraz stanowiącą główny budulec trzonów kości długich)
- istotę gąbczastą (występującą głównie we wnętrzu kości)
Budowa chemiczna układu kostnego zmienia się w zależności od wieku.
Kości u dzieci oraz nastolatków charakteryzują się dużą zawartością białka, przez co pozostają elastyczne i zapewniają szybki wzrost.
U osób starszych natomiast spada zawartość składników mineralnych oraz kolagenu w kościach, co powoduje większe ryzyko złamań i utrudnia ewentualną odbudowę kości.
Po co nam szkielet? Funkcje układu kostnego
Szkielet człowieka ma wiele funkcji, o których często zapominamy, traktując szkielet jedynie jako podporę dla całego organizmu.
Do najważniejszych zadań kośćca należy:
- ochrona najważniejszych narządów: czaszka osłania mózg, kości klatki piersiowej – płuca i serce, z kolei miednica – narządy rozrodcze,
- magazynowanie soli mineralnych (głównie wapnia, magnezu i fosforu),
- udział w procesie krwiotwórczym.
We wnętrzach kości, a dokładniej w tzw. jamach szpikowych kości długich oraz w obrębie istoty gąbczastej znajduje szpik kostny.
Tkanka o galaretowatej, miękkiej konsystencji jest silnie ukrwiona i odgrywa kluczową rolę w powstawaniu krwi.
Wyróżnia się dwa rodzaje szpiku kostnego: czerwony oraz żółty.
Pierwszy z nich wypełnia wszystkie kości noworodków i ok. 4. roku życia jest stopniowo zastępowany szpikiem żółtym.
U osoby dorosłej czerwony szpik kostny stanowi ok. 5 proc. masy ciała i występuje m.in. w żebrach, miednicy, kościach czaszki oraz łopatkach.
To właśnie w czerwonym szpiku powstają elementy morfotyczne krwi, które przenoszą tlen z płuc do tkanek oraz utrzymują procesy odpornościowe organizmu.
Szpik żółty zbudowany jest głównie z komórek tłuszczowych i chociaż nie bierze czynnego udziału w powstawaniu krwi, w wyjątkowych sytuacjach (np. podczas anemii, wysokiej gorączki, nagłej utraty dużych ilości krwi) może przekształcać się w szpik czerwony.
Układ kostny jest tzw. biernym narządem ruchu.
Kościec stanowi bezpośrednie rusztowanie dla mięśni.
W dużym uproszczeniu: gdy chcemy wykonać ruch, impuls nerwowy płynie z mózgu do mięśni (przyczepionych do kości), przez co możemy samodzielnie inicjować rozmaite działania.
Warto dodać, że kości nie są jedynie statycznym tworem.
Ruchome połączenia między kośćmi, czyli stawy, pozwalają nam na wykonywanie skomplikowanych ruchów ciała.
Choroby układu kostnego
Dolegliwości związane z układem kostnym mają zróżnicowane podłoże, jednak warto mieć na uwadze, że w dużej mierze możemy samodzielnie dbać o to, aby kości dłużej pozostały mocne i zdrowe.
Do najczęstszych chorób układu kostnego należą:
- osteoporoza,
- krzywica,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- dna moczanowa,
- nowotwór kości.
Jeśli się zmagasz z bólami pleców lub innymi dolegliwościami od strony układu kostnego, warto skontaktować się z lekarzem.
Pierwszym krokiem jest zawsze kontakt z lekarzem rodzinnym, czyli pierwszego kontaktu.
Jeśli nie masz czasu iść do przychodni, możesz skorzystać z konsultacji z lekarzem rodzinnym prywatnie w Dimedic, dostępnej 7 dni w tygodniu.
Osteoporoza
Schorzenie, które dotyka przede wszystkim osoby starsze, a w szczególności kobiety po menopauzie.
Szacuje się, że w Polsce na osteoporozę choruje ponad 2 mln osób, z czego co trzecia jest kobietą.
W przebiegu choroby dochodzi do zmniejszenia gęstości kości, na skutek czego zwiększa się ryzyko złamań i urazów nawet pod wpływem niewielkich obciążeń.
Czynniki sprzyjające pojawieniu się osteoporozy to m.in. niedobory witaminy D, nadużywanie alkoholu i tytoniu, dieta uboga w wapń i fosfor.
Schorzenie może też występować jako następstwo innych dolegliwości (np. cukrzycy, zaburzeń hormonalnych, przewlekłych chorób nerek).
Diagnostyka osteoporozy na początkowym etapie jest mocno utrudniona, ponieważ choroba nie daje wyraźnych objawów.
Zazwyczaj chorzy dowiadują się o problemach, gdy złamią kość w wyniku pozornie niegroźnego upadku/przeciążenia.
Bardzo istotne jest więc wykonywanie badań profilaktycznych, zwłaszcza u osób znajdujących się w grupie ryzyka oraz utrzymanie prawidłowej diety.
Leczenie osteoporozy opiera się w dużej mierze na eliminacji zagrożeń, które mogłyby prowadzić do złamań oraz wdrożeniu leków wzmacniających kości (m.in. witamina D).
Krzywica
To choroba wieku dziecięcego. Dotyka maluchy od 3 miesiąca do 2 roku życia.
Główną przyczyną krzywicy jest niedobór witaminy D, wynikający z nieprawidłowej diety lub zbyt małej ilości słońca.
W następstwie kości nie mogą wykształcać się prawidłowo lub ulegają deformacjom.
Z racji tego, że u dzieci wszystkie kości są wypełnione czerwonym szpikiem, zaburzenia układu kostnego prowadzą do obniżenia odporności.
Rosnąca świadomość i edukacja powodują, że przypadków zachorowania na krzywicę u dzieci jest coraz mniej.
Leczenie polega głównie na zapewnieniu odpowiedniej dawki witaminy D, m.in. poprzez dietę, suplementację i częstszą ekspozycję na słońce.
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
To choroba przewlekła i postępująca, której przyczyny nie są jednoznacznie określone.
Wśród czynników ryzyka wymienia się m.in.:
- predyspozycje genetyczne,
- płeć (kobiety chorują nawet 4-krotnie częściej niż mężczyźni),
- infekcje wirusowe i bakteryjne,
- złą dietę,
- zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego.
Początkowa RZS nie daje charakterystycznych objawów (są zbliżone do dolegliwości grypowych), dlatego choroba jest zazwyczaj diagnozowana w zaawansowanym stadium rozwoju.
Dochodzi wówczas do sztywnienia stawów i zmniejszenia ich ruchomości, obrzęków, występowania silnych dolegliwości bólowych oraz zwiększonej wrażliwości na ucisk.
Chorobie towarzyszą stany zapalne różnych narządów.
Nierzadko w następstwie RZS pojawia się anemia czy osteoporoza.
Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów opiera się w głównej mierze na farmakoterapii, którą warto wspierać fizykoterapią i dostosowaną do potrzeb i możliwości pacjenta aktywnością fizyczną.
Dna moczanowa
Nazywana też podagrą lub artretyzmem.
Chociaż choroba jest diagnozowana od dawna, w dalszym ciągu nie udało się ustalić jej jednoznacznej przyczyny, a co za tym idzie – optymalnego sposobu leczenia.
Dna moczanowa jest schorzeniem przewlekłym, występującym u ok. 1-2 proc. ludzi.
Zazwyczaj na podagrę chorują starsi mężczyźni, u których artretyzm jest najczęściej pojawiającą się formą zapalenia stawów.
Objawy dny moczanowej to przede wszystkim zniekształcenia, obrzęki i zaczerwienienia stawów oraz silne dolegliwości bólowe.
Skóra w chorych miejscach łuszczy się i jest mocno zaogniona.
Początkowo schorzenie nie daje wyraźnych symptomów, dlatego wykrycie podagry w fazie rozwojowej jest bardzo trudne.
Wraz z rozwojem choroby dochodzi do nieodwracalnych uszkodzeń narządu ruchu, nerek oraz kamicy.
Typowym objawem dny moczanowej jest ostry ból i opuchlizna dużego palca u stopy.
Artretyzm jest schorzeniem o charakterze zapalnym, w czasie którego obserwuje się nadmierne stężenie kwasu moczowego krwi.
Kwas odkłada się w stawach oraz tkankach, co prowadzi do nasilenia bólu oraz obrzęków.
Leczenie dny moczanowej skupia się głównie na farmakoterapii oraz zmianie diety.
Celem obu działań jest zmniejszenie kwasu moczowego we krwi.
Chorzy powinni unikać alkoholu, kakao oraz ostrych przypraw, natomiast pacjenci z otyłością – dążyć do redukcji masy ciała.
Nowotwór kości
Chociaż nowotwór kości o charakterze pierwotnym występuje dość rzadko, niemal połowa chorych, u których zdiagnozowano nowotwór złośliwy, jest narażona na występowanie przerzutów do kości.
Z tego względu nowotwór układu kostnego stanowi duże zagrożenie.
W grupie ryzyka są przede wszystkim osoby ze zdiagnozowanym rakiem piersi oraz rakiem gruczołu krokowego.
Rak kości, będący efektem przerzutów, zlokalizowany jest zazwyczaj w kręgosłupie (ok. 60 proc. przypadków).
Osiowym objawem raka kości są silne, nieustępujące dolegliwości bólowe.
Leczenie farmakologiczne dąży więc do zniesienia bólu i przyniesienia pacjentowi ulgi.
W zaostrzonych stanach w trakcie leczenia wykorzystywane są opioidy.
Aby zredukować przyczyny, czyli sam nowotwór, stosuje się najczęściej radioterapię w miejscu zajętym przez raka.
Jak dbać o układ kostny?
Układ kostny rzadko daje niepokojące objawy w początkowej fazie rozwoju choroby.
Z tego względu o kości dbają najczęściej osoby starsze, te, które doświadczyły złamań, aktywnie uprawiają sport lub widzą u siebie alarmujące symptomy chorobowe.
Warto jednak pamiętać, że szkielet możemy aktywnie wspierać przez całe życie, a profilaktyka jest najlepszym sposobem na uniknięcie wielu dolegliwości w podeszłym wieku.
Co możesz zrobić dla swoich kości, bez względu na wiek?
Zadbaj o odpowiednią dietę
W związku z tym, że głównym budulcem kości jest wapń, w diecie wspierającej szkiele nie powinno go zabraknąć.
Wapń znajdziesz w takich produktach jak: mleko krowie, nabiał, ser żółty, ryby (zwłaszcza szprotki), soja, tofu, jarmuż.
Bardzo istotne w diecie wspierającej kości, jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości witaminy D, która w pożywieniu występuje w niewielkich ilościach, jednak jej niedobory możemy dość szybko uzupełnić poprzez ekspozycję ciała na słońce.
Witamina D zwiększa przyswajanie wapnia (nawet o 80 proc.), a co więcej reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową w organizmie.
Jeśli chcesz mieć silne i zdrowe kości, zrezygnuj natomiast z picia dużych ilości alkoholu, kawy i słodkich napojów gazowanych (zwłaszcza coli).
Ogranicz także spożycie soli.
Postaw na aktywność fizyczną dopasowaną do swoich możliwości i upodobań
Regularna aktywność fizyczna pozwala zwiększyć gęstość kości, powoduje, że mięśnie stają się silniejsze, a cały układ kostny bardziej wytrzymały.
Ruch poprawia koordynację oraz równowagę, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko upadków, prowadzących do złamań.
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) optymalna dawka ruchu wynosi 30 min dziennie lub 150 min tygodniowo.
W przypadku dzieci aktywność fizyczna powinna być nawet kilkukrotnie większa.
Eksperci podkreślają jednak, że wytyczne WHO nie są spersonalizowane i każdy z nas powinien znaleźć taki rodzaj aktywności lub ich kombinacji, który przynosi najwięcej satysfakcji, a zarazem jest bezpieczny dla indywidualnych warunków fizycznych i stanu zdrowia.
Nie ulega jednak wątpliwości, że nawet mała, ale systematyczna dawka ruchu zapobiega występowaniu osteoporozy i pozwala utrzymać kości w dobrej kondycji przez dłuższy czas.
Pamiętaj o prawidłowej postawie ciała
Nieprawidłowa postawa ciała nie tylko generuje nowe dolegliwości, lecz także pogłębia te już istniejące.
Siedzący tryb życia i długoletnie zaniedbania prowadzą do skrzywienia kręgosłupa i bólów pleców. W skrajnych przypadkach zła postawa może prowadzić do zaburzenia pracy innych układów, np. pokarmowego, krwionośnego czy oddechowego.
Utrzymywanie prawidłowej postawy ciała wpływa znacząco na codzienny komfort życia, pozwala zredukować ból i napięcie mięśni.
Postawę należy więc stale kontrolować, zwłaszcza w przypadku pracy siedzącej lub w jednostajnej pozycji.
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
