Nadczynność tarczycy: przyczyny, objawy, leczenie

Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) to zaburzenie funkcjonowania tarczycy, w którym dochodzi do nadmiernej produkcji hormonów tarczycy - tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). Tarczyca to niewielki gruczoł zlokalizowany w przedniej części szyi, odgrywa ważną rolę w regulacji metabolizmu, wpływaja na funkcjonowanie serca, mięśni, układu pokarmowego i nerwowego.

Nadmiar hormonów tarczycy przyspiesza metabolizm organizmu, co może prowadzić do objawów takich jak szybkie bicie serca, utrata masy ciała, nadmierna potliwość i uczucie niepokoju. Choć hipertyreoza może dotknąć osoby w każdym wieku, najczęściej występuje u kobiet w wieku od 20 do 40 lat. Warto podkreślić, że wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie nadczynności tarczycy mogą zapobiec poważnym powikłaniom zdrowotnym, takim jak choroby serca czy osteoporoza.

Przyczyny nadczynności tarczycy

Nadczynność tarczycy może mieć wiele przyczyn, które wpływają na nadmierne wydzielanie hormonów tarczycy. Najczęstsze z nich to:

Choroba Gravesa-Basedowa

Choroba Gravesa-Basedowa to autoimmunologiczne schorzenie, w którym układ odpornościowy atakuje tarczycę, powodując jej nadmierną aktywność. Jest to najczęstsza przyczyna nadczynności tarczycy u osób młodych. W przebiegu choroby Gravesa, dochodzi do produkcji przeciwciał (TRAb), które stymulują tarczycę do nadmiernego wytwarzania hormonów. W chorobie tej często występują dodatkowe objawy pozatarczycowe, takie jak wytrzeszcz oczu (oftalmopatia tarczycowa), co odróżnia ją od innych przyczyn nadczynności.

Wole guzkowe toksyczne

W tym przypadku tarczyca rozwija guzki, które autonomicznie produkują nadmiar hormonów tarczycy, niezależnie od potrzeb organizmu. Wole guzkowe toksyczne (wole wieloguzkowe) występują częściej u osób starszych i mogą prowadzić do stopniowego wzrostu stężenia hormonów tarczycy w organizmie.

Zapalenie tarczycy

Zapalenie tarczycy, może prowadzić do tymczasowej nadczynności. Na przykład, poporodowe zapalenie tarczycy rozwija się u niektórych kobiet po porodzie, prowadząc do przejściowej nadczynności tarczycy, która może później przejść w niedoczynność tarczycy. Podostre zapalenie tarczycy, spowodowane infekcjami wirusowymi, również może prowadzić do przemijającej nadczynności.

Nadmierne spożycie jodu

Jod jest kluczowym składnikiem do produkcji hormonów tarczycy. Nadmiar jodu w organizmie, na przykład w wyniku przyjmowania suplementów diety lub leków, takich jak amiodaron (stosowany w leczeniu arytmii serca), może wywołać nadczynność tarczycy, szczególnie u osób z predyspozycjami.

Gruczolak tarczycy

Jest to łagodny nowotwór tarczycy, który może prowadzić do nadmiernej produkcji hormonów tarczycy. Choć jest to rzadsza przyczyna nadczynności, może ona występować jako izolowany przypadek u osób z jednostronnym powiększeniem tarczycy.

Hormony tarczycy w nadmiarze

Nadczynność tarczycy może również wystąpić u osób przyjmujących zbyt duże dawki syntetycznych hormonów tarczycy, stosowanych w leczeniu niedoczynności tarczycy. Jest to jednak bardziej związane z nieprawidłowym dawkowaniem leków niż z procesem chorobowym tarczycy.

Objawy nadczynności tarczycy

Objawy nadczynności tarczycy są zróżnicowane i mogą być trudne do rozpoznania, ponieważ na początku mogą przypominać inne schorzenia. Nadmiar hormonów tarczycy wpływa na funkcjonowanie całego organizmu, przyspieszając metabolizm i wpływając na pracę serca, układu nerwowego oraz mięśniowego.

1. Utrata masy ciała - mimo zachowanego, a nawet zwiększonego apetytu, osoby z nadczynnością tarczycy często tracą na wadze. Jest to wynikiem przyspieszonego metabolizmu, który zwiększa wydatek energetyczny organizmu.
2. Tachykardia - pacjenci z nadczynnością tarczycy często mają przyspieszone bicie serca (tachykardię), co może prowadzić do uczucia kołatania serca. W cięższych przypadkach może dojść do poważniejszych zaburzeń rytmu serca, takich jak migotanie przedsionków, co zwiększa ryzyko powikłań, w tym udaru mózgu.
3. Zwiększone pocenie się i nietolerancja ciepła – osoby z nadczynnością tarczycy często skarżą się na nadmierne pocenie się, nawet w komfortowych warunkach termicznych, oraz na trudności w tolerowaniu ciepła. Wynika to z podwyższonego tempa metabolizmu, które prowadzi do nadmiernej produkcji ciepła w organizmie.
4. Nerwowość, drażliwość i niepokój – hormony tarczycy mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. Nadmierne stężenie tych hormonów może prowadzić do objawów takich jak niepokój, drażliwość, bezsenność oraz trudności w koncentracji.
5. Drżenie rąk – objaw ten wynika z wpływu hormonów tarczycy na układ nerwowy. Drżenie rąk często towarzyszy innym objawom, takim jak nadpobudliwość czy niepokój.
6. Zmęczenie i osłabienie mięśni – paradoksalnie, mimo przyspieszonego metabolizmu, pacjenci z nadczynnością tarczycy mogą odczuwać przewlekłe zmęczenie i osłabienie mięśni, zwłaszcza mięśni kończyn dolnych. Wynika to z katabolicznego wpływu hormonów tarczycy na tkankę mięśniową.
7. Problemy z wypróżnianiem – pacjenci z nadczynnością tarczycy mogą doświadczać biegunek, które są wynikiem przyspieszonego pasażu jelitowego. W niektórych przypadkach może wystąpić również zwiększona częstotliwość oddawania moczu oraz nadmierne pragnienie.
8. Nieregularne miesiączki – u kobiet nadczynność tarczycy może wpływać na cykl menstruacyjny, prowadząc do nieregularnych lub skąpych miesiączek, co jest związane z zaburzeniami hormonalnymi.
9. Wytrzeszcz oczu (oftalmopatia) – częstym objawem w chorobie Gravesa-Basedowa jest wytrzeszcz oczu, spowodowany zapaleniem tkanek wokół gałek ocznych. Jest to stan związany z nadczynnością tarczycy, który może powodować bolesność, suchość oczu i podwójne widzenie.

Diagnostyka nadczynności tarczycy

Badania na nadczynność tarczycy mają na celu ocenę funkcji tarczycy oraz identyfikację przyczyny zaburzeń. Diagnostyka obejmuje zarówno badania krwi, jak i badania obrazowe.

TSH (hormon tyreotropowy):

Badanie poziomu TSH jest jednym z podstawowych testów w diagnostyce tarczycy. U osób z nadczynnością tarczycy poziom TSH jest zazwyczaj niski lub niewykrywalny, ponieważ przysadka mózgowa hamuje jego wydzielanie w odpowiedzi na nadmiar hormonów tarczycy.

Wolne T3 i T4 (FT3, FT4):

Poziomy wolnych frakcji hormonów tarczycy T3 i T4 są podwyższone w przypadku nadczynności. Wzrost poziomu T3 i T4 potwierdza rozpoznanie nadczynności tarczycy i jest istotnym wskaźnikiem nasilenia choroby.

Przeciwciała przeciwtarczycowe (TRAb, anti-TPO, anti-TG):

Obecność przeciwciał przeciwko receptorowi TSH (TRAb) sugeruje chorobę Gravesa-Basedowa. Przeciwciała anty-TPO oraz anty-TG mogą być podwyższone w autoimmunologicznych chorobach tarczycy, takich jak zapalenie tarczycy.

Scyntygrafia tarczycy:

To badanie obrazowe wykorzystuje izotop jodu, aby ocenić, wielkość, kształt oraz jodochwytoność tarczycy, czyli to jak tarczyca wychwytuje jod. Scyntygrafia pomaga w ocenie funkcji tarczycy i identyfikacji nadczynnych guzków.

USG tarczycy:

Ultrasonografia tarczycy pozwala ocenić jej strukturę oraz obecność guzków. Jest to przydatne badanie w diagnostyce wola guzkowego toksycznego oraz innych zmian w tarczycy.

Leczenie nadczynności tarczycy

Leczenie nadczynności tarczycy zależy od przyczyny schorzenia, nasilenia objawów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Celem leczenia jest przywrócenie prawidłowego stężenia hormonów tarczycy i złagodzenie objawów.

Leki na nadczynność tarczycy

Leki przeciwtarczycowe, czyli leki z grupy tiourelenów, takie jak tiamazol (metimazol) oraz propylotiouracyl, hamują syntezę hormonów tarczycy, obniżając ich poziom we krwi. Stosuje się je głównie w leczeniu choroby Gravesa-Basedowa oraz jako przygotowanie do leczenia radiojodem lub operacji.

Terapia radioizotopowa tarczycy

Leczenie radioaktywnym jodem (I-131) polega na podaniu pacjentowi dawki radioaktywnego izotopu jodu, który jest wchłaniany przez tarczycę, prowadząc do zniszczenia nadczynnych komórek tarczycy. Radiojodoterapia jest skuteczna, ale często prowadzi do niedoczynności tarczycy, co wymaga ich późniejszego ich uzupełniania lekami na niedoczynność tarczycy.

Beta-blokery

Choć nie wpływają bezpośrednio na produkcję hormonów tarczycy, beta-blokery (takie jak propranolol) pomagają złagodzić objawy takie jak tachykardia, drżenie rąk czy nerwowość. Stosuje się je zwykle w początkowym etapie leczenia, zanim leki przeciwtarczycowe zaczną działać.

Operacja tarczycy (tyreoidektomia)

W niektórych przypadkach, takich jak duże wole, guzki tarczycy czy niemożność zastosowania innych terapii, może być konieczne chirurgiczne usunięcie części lub całości tarczycy. Po operacji pacjenci zazwyczaj wymagają zastosowania leków na niedoczynność tarczycy.

Leczenie wspomagające

W zależności od objawów, pacjenci mogą wymagać dodatkowych terapii, takich jak leki na nadciśnienie, środki uspokajające lub specjalistyczne leczenie oftalmopatii w przypadku wytrzeszczu oczu.

Powikłania przy nadczynności tarczycy

Nieleczona lub źle kontrolowana nadczynność tarczycy może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, które mogą zagrażać życiu pacjenta. Do najczęstszych powikłań należą:

Przełom tarczycowy  

Jest to nagły, zagrażający życiu stan, w którym dochodzi do gwałtownego nasilenia objawów nadczynności tarczycy, takich jak wysoka gorączka, silne kołatanie serca, dezorientacja i niewydolność serca. Przełom tarczycowy wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Migotanie przedsionków

Przyspieszona akcja serca, która towarzyszy nadczynności tarczycy, może prowadzić do poważnych zaburzeń rytmu serca, takich jak migotanie przedsionków, co zwiększa ryzyko powstawania skrzepów i udaru mózgu.

Osteoporoza

Nadmiar hormonów tarczycy przyspiesza resorpcję kości, co zwiększa ryzyko osteoporozy, zwłaszcza u kobiet po menopauzie. Złamania mogą występować nawet przy niewielkich urazach.

Nadczynność tarczycy jest złożonym zaburzeniem hormonalnym, które wymaga starannej diagnostyki i leczenia. W zależności od przyczyny, objawy nadczynności tarczycy mogą znacznie różnić się między pacjentami, a leczenie musi być dostosowane indywidualnie. Wczesne wykrycie choroby i odpowiednia terapia mogą zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak choroby serca, osteoporoza czy przełom tarczycowy. Dzięki nowoczesnym metodom diagnostycznym i terapeutycznym, leczenie nadczynności tarczycy jest obecnie skuteczne i pozwala pacjentom na prowadzenie normalnego życia, pod warunkiem regularnego monitorowania funkcji tarczycy i przestrzegania zaleceń lekarskich.

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.