Jajniki – co powinnaś wiedzieć o ich budowie i funkcjach?
Autor: Marta Chruścińska / artykuł konsultowany z dr Justyną Milewską
Czy wiesz, że jajniki swoją masą odpowiadają małej łyżeczce cukru?
Niech Cię to jednak nie zwiedzie, bo choć są naprawdę małe, to odgrywają naprawdę ważną rolę w organizmie kobiety.
Jajniki odpowiadają za wytwarzanie komórek jajowych, które w połączeniu z plemnikiem mogą doprowadzić do zapłodnienia.
Poza tym wydzielają hormony istotne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu kobiety, m.in. estrogen i progesteron.
Choć wyglądają niepozornie – to ich wielkość zmienia się podczas różnych etapów życia kobiety, np. podczas ciąży.
Jak wyglądają i jakie pełnią funkcje w Twoim organizmie?
Dlaczego mają je tylko kobiety?
Zapoznaj się z tekstem i dowiedz się więcej o funkcjonowaniu jajników.
Gdzie znajdują się jajniki i jak wyglądają?
Jajniki u kobiety są parzystymi narządami należącymi do wewnętrznej części damskiego układu płciowego.
Zatem kobiety z prawidłową budową narządów płciowych mają dwa jajniki znajdujące się po dwóch stronach macicy w dole brzucha – lewej i prawej.
Nie są umiejscowione jednak symetrycznie.
Co to oznacza?
Prawy jajnik jest nieco bardziej wysunięty do tyłu względem lewego jajnika, znajdującego się bardziej z przodu.
Można je uznać za męskie odpowiedniki jąder i podobne jak jądra, mają one u kobiety funkcje hormonalną i rozrodczą.
To właśnie w jajnikach zachodzi produkcja żeńskich hormonów płciowych, takich jak estrogen, progesteron, androgen czy relaksyna.
Należy także dodać, że jajniki pełnią kluczową rolę w kobiecym cyklu miesięcznym, ponieważ to właśnie w jajnikach dochodzi do owulacji, czyli wytwarzania tzw. pęcherzyka Graafa.
Pęcherzyk Graafa pękając w odpowiednim dniu cyklu miesięcznego (zazwyczaj około połowy cyklu) wypuszcza komórkę jajową, która czeka na potencjalne plemniki, aby mogło dojść do zapłodnienia.
Dzieje się to co około 28 dni, czyli mniej więcej tyle, ile powinien trwać Twój cykl miesiączkowy.
Jeśli jednak jest to parę dni więcej – nie przejmuj się.
Ważne, aby cykle były regularne, choć o swoich wątpliwościach zawsze można porozmawiać z lekarzem ginekologiem, również online.
Musisz wiedzieć, że jajniki są przymocowane do więzadeł macicy za pomocą krezek (oraz więzadła właściwego jajnika i więzadła wieszadłowego).
Wspomniane krezki są także drogą unerwienia i unaczynienia jajników, które są połączone z ujściami jajowodów i wraz z macicą, szyjką macicy i pochwą tworzą żeński układ rozrodczy.
A jak właściwie wyglądają jajniki?
Pewnie nie raz widziałaś w książkach do biologii czy Internecie zdjęcia poglądowe macicy i budowy damskich narządów płciowych.
Dużo osób porównuje kształt jajników do migdałów, co nie jest przypadkowe, ponieważ faktycznie swoim kształtem mogą je przypominać.
Również dlatego, że są lekko spłaszczone.
Ich zewnętrzna struktura pokryta jest jednowarstwowym nabłonkiem płciowym, pod którym kryje się tzw. błona biaława jajników.
Jeśli zagłębisz się w oglądanie przekroju jajników, to zobaczysz, że mają one strukturę dwuwarstwową.
Z wierzchu jest to kora jajnika (zwana także warstwą miąższową) i to właśnie w niej powstają komórki jajowe.
Z kolei pod błoną białawą swoje miejsce mają pierwotne pęcherzyki jajnikowe, a jeszcze bliżej środka jajników – te dojrzewające wraz z ciałkiem żółtym.
Jakie wymiary powinny mieć jajniki?
Choć w książkach medycznych można znaleźć konkretne wymiary, jakie powinny mieć jajniki, to musisz wiedzieć, że kobieta kobiecie nierówna.
Tak naprawdę jeśli Twoje jajniki pracują prawidłowo, tj. owulują, a cykle są regularne, to nie powinnaś się tym przejmować, jeśli minimalnie odbiegają od normy.
Co więcej – jajniki mogą zmieniać swoje rozmiary w zależności od np. fazy cyklu lub szczególnych uwarunkowań, na przykład ciąży.
Kiedy jajniki są największe?
Nie ma się co dziwić, że jajniki największe są w kluczowym momencie – połowie cyklu (z ewolucyjnego punktu widzenia).
Jajniki znacznie zwiększają swoje rozmiary również wtedy, kiedy jesteś w ciąży.
Dlaczego?
Ponieważ jajniki w okresie ciąży przygotowują się do produkcji większej ilości niezbędnych hormonów dla podtrzymania zdrowej ciąży.
Jakie są ogólne normy wielkości jajników?
Przyjmuje się, że prawidłowe wymiary jajników to mniej więcej od 2,5 do 5 cm długości oraz od 1,5 do 3 cm szerokości oraz około 1 cm grubości.
Choć można uznać, że są to wymiary dosyć zauważalne, to masa jajników waha się od 6 do 8 gram, czyli mniej więcej tyle, ile… waży mała łyżeczka cukru!
Ale niech nie zwiodą Cię te małe liczby. :)
Jajniki należą do najważniejszych narządów znajdujących się w ciele kobiety, bez których niemożliwe byłoby zajście w ciążę a także przetrwanie gatunku ludzkiego.
Tak – zgadza się.
Bez jajników nie mogłabyś zostać matką, a ludzkość prawdopodobnie by wyginęła.
Funkcje jajników – dlaczego ma je tylko kobieta?
Jajniki pełnią dwie ważne role w organizmie kobiety.
W fazie folikularnej cyklu miesięcznego powstaje pęcherzyk Graafa, uwalniający komórkę jajową zdolną do zapłodnienia, co rozpoczyna fazę owulacji.
Co ciekawe, co miesiąc uwalnia się jedynie jedna komórka jajowa, choć jest ich w Twoim organizmie znacznie więcej.
Z jajnika komórka jajowa trafia do jajowodów, gdzie dojrzewa i ma szansę spotkać się z plemnikami, jeśli tylko w ostatnich kilku lub kilkudziesięciu godzinach doszło do stosunku seksualnego wraz z wytryskiem ejakulatu w pochwie kobiety (co zwiększa szanse na zajście w ciążę).
Do czego prowadzi ten proces?
Z połączenia plemnika i komórki jajowej powstaje zygota, która osadza się błonie śluzowej macicy (endometrium), co kończy proces zapłodnienia i rozpoczyna 9-miesięczną ciążę.
Poza tym, co jest bardzo istotne – jajniki produkują też liczne hormony, w tym te, które mają kluczowe znaczenie dla rozwoju, seksualności, rozrodczości czy przebiegu ciąży.
Mowa o estrogenie, który:
- bierze udział w rozwoju żeńskich narządów płciowych;
- reguluje cykl miesięczny;
- wpływa na popęd płciowy (libido);
- wytwarza śluz pozwalający łatwiej przemieszczać się plemnikom;
- ma wpływ na kształtowanie się drugo- i trzeciorzędowych płciowych cech kobiecych, tj. rozrost piersi czy bioder;
- wpływa na wygląd skóry i włosów;
- ułatwia poród, zwiększając rozciągliwość szyjki macicy.
Drugim hormonem wytwarzanym przez jajniki a mającym kolosalne znaczenie dla układu rozrodczego kobiety jest… progesteron.
To dzięki niemu (a raczej odpowiedniemu stężeniu w organizmie) łatwiej dochodzi do połączenia się plemnika z komórką jajową i zagnieżdżenia zarodka w błonie macicy.
Progesteron odpowiada także za prawidłowy przebieg ciąży i jej utrzymanie.
Ale to nie wszystko!
Jajniki wytwarzają także relaksynę.
Nazwa tego hormonu jest całkiem adekwatna do jego działania, ponieważ relaksyna działa rozluźniająco na spojenie łonowe podczas porodu.
Poza tym działa także na ciałko żółte, które z kolei odpowiada za produkcję progesteronu istotnego dla rozwoju ciąży.
Nie można zapomnieć o androgenach, które produkowane są zarówno przez jajniki jak i kora nadnerczy.
Za co odpowiadają w ciele kobiety, skoro wiadomo, że… są to hormony typowo męskie?
W kobiecym organizmie androgeny wpływają na zapoczątkowanie i zakończenie procesu dojrzewania, a także znacznie regulują… Twoje libido!
Jajniki a Twoje zdrowie: co zrobić, jeśli boli Cię jajnik?
Niestety jajniki, tak jak inne narządy znajdujące się w Twoim organizmie, mogą dawać Ci pewne dolegliwości (np. bólowe) lub po prostu… możesz na nie zachorować.
Co to oznacza?
Przede wszystkim to, że powinnaś się regularnie badać.
Regularnie, czyli… ?
Najlepiej raz w roku, lub po prostu cyklicznie – maksymalnie co 2-3 lata.
Chodzi nie tylko o pobranie cytologii, wykonanie podstawowych badań, takich jak morfologia, ale także o wykonanie u lekarza ginekologa USG dopochwowego jajników.
Niestety kobiety zapadają na choroby jajników właściwie w każdym wieku, które mogą powodować m.in.:
- stany zapalne – na przykład zapalenie przydatków;
- problemy z zajściem w ciążę;
- problemy z utrzymaniem ciąży;
- problemy hormonalne (wpływające na np. hirsutyzm – nadmierne owłosienie);
- ból podczas stosunku seksualnego;
- występowanie torbieli;
- zespół policystycznych jajników (PCOS);
- zaburzenia miesiączkowania;
- zaparcia, biegunki, wymioty;
- raka jajnika.
Nie bagatelizuj żadnych objawów, które możesz odczuwać ze strony jajników.
Choroby narządów rozrodczych mogą znacznie wpływać na Twoje zdrowie, a także na płodność.
Poza tym choroby jajników mogą objawiać się także w inny, mniej oczywisty sposób, na przykład na problemy z cerą, wagą czy nastrojem.
Tak często jest w przypadku zespołu policystycznych jajników, które zdecydowanie mogą obniżać Twój nastrój nie tylko poprzez działanie hormonów (np. bardzo podwyższonej prolaktyny), ale także poprzez… występowanie trądziku (zwłaszcza hormonalnego) na różnych częściach ciała.
Zespół PCOS, czyli policystycznych jajników ma parę bardzo charakterystycznych objawów, do których należą:
- liczne pęcherzyki na jajnikach;
- brak regularnych cykli miesiączkowych;
- nadwaga lub otyłość;
- problemy z cerą (trądzik);
- hirsutyzm (nadmierne owłosienie);
- cykle bezowulacyjne;
- zaburzenia nastroju;
- problemy ze snem i regeneracją;
- wypadanie włosów;
- problemy ze zrzuceniem zbędnych kilogramów;
- insulinooporność.
Oczywiście, jak sama nazwa wskazuje, jest to zespół objawów, które mogą (ale nie muszą) świadczyć o tej chorobie.
Wśród kobiet, które cierpią z tego powodu, zazwyczaj zaleca się regularny wysiłek fizyczny oraz zbilansowaną dietę opartą na niskim indeksie glikemicznym.
Choć istnieje leczenie farmakologiczne skierowane na konkretny objaw (np. wywoływanie regularnych cykli miesiączkowych), to zazwyczaj zrzucenie wagi często sprawia, że cykle owulacyjne wracają samoistnie.
Na co jeszcze warto zwrócić uwagę?
Przede wszystkim na to, że niektóre choroby jajników bywają wyjątkowo podstępne.
Szczególną uwagę powinnaś skierować na diagnostykę raka jajnika, zwłaszcza, jeśli takie przypadki pojawiały się wcześniej w Twojej rodzinie (rak jajnika, piersi, trzonu macicy czy rak jelita grubego).
A dlaczego?
Czy wiesz, że rak jajnika nie daje początkowo właściwie żadnych objawów?
Niestety jest to choroba, która na początku nie daje objawów lub są one mało specyficzne, bo bóle brzucha, problemy z pęcherzem czy ciągłe uczucie sytości pojawiają się dopiero w zaawansowanym stadium raka jajnika.
Te symptomy mogą wskazywać również na inne jednostki chorobowe, co może utrudniać postawienie trafnej diagnozy.
Co z tego wynika?
Zdecydowanie to, że… powinnaś badać się regularnie i dokładnie obserwować swój organizm.
Nie bój się konsultować z lekarzem i rozmawiać o swoich podejrzeniach.
Niestety nie wiadomo, co może mieć największy wpływ na rozwój raka jajnika.
Wśród przyczyn zazwyczaj wymienia się uwarunkowania genetyczne (np. mutacja w genie BRCA1/2) czy stresujący styl życia.
Oczywiście – badaj się, ale… nie popadaj od razu w panikę.
Warto wspomnieć tutaj także o tym, że ból jajników jest dosyć normalny w połowie Twojego cyklu, podczas którego powinno dojść do owulacji (jajeczkowania).
Proces zachodzący wtedy w jajniku może wpływać na Twoje samopoczucie – fizyczne i psychiczne.
Jeśli zaobserwowałaś, że dzieje się tak co miesiąc, to pewnie jest to kwestia chwilowa.
Ale jeśli jest inaczej, to…
Być może na jednym z Twoich jajników pojawiła się torbiel, która daje nieprzyjemne objawy.
Zazwyczaj nie jest to nic poważnego, ale gdy bóle pojawiły się nagle i powodują także inne dolegliwości, tj. wymioty czy biegunka – koniecznie skontaktuj się z ginekologiem.
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
