Endometrium: czym jest? Funkcje, prawidłowa grubość i choroby
Autor: Marta Roszkowska
Endometrium, często mylone z pojęciem endometriozy, to bardzo ważna część kobiecych narządów rozrodczych.
To błona śluzowa naturalnie występująca w jamie macicy, która pod wpływem działania hormonów podlega wielu cyklicznym przemianom.
Już sama grubość endometrium ma niezwykle istotne znaczenie i wpływa na funkcje owej tkanki.
Jedna z jej warstw regularnie się złuszcza i uwidacznia poprzez krwawienia miesiączkowe, aby po wszystkim ponownie się odbudować i przygotować na ewentualne przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej.
Niestety endometrium narażone jest również na liczne zaburzenia, które mogą prowadzić do rozmaitych schorzeń – zobacz, jak je rozpoznać.
Odkryj czym różni się przerost endometrium od atrofii.
Kiedy możesz mieć do czynienia z zapaleniem endometrium, polipami, a kiedy z endometriozą.
Oraz kto jest najbardziej narażony na raka endometrium.
Czy wiesz, że Dimedic to nie tylko obszerna baza wiedzy, ale przede wszystkim przychodnia online?
Możesz skorzystać z pomocy lekarskiej 7 dni w tygodniu, również w niedziele i święta.
Szybko, dyskretnie, wtedy kiedy potrzebujesz :).
Zarezerwuj swoją konsultację lekarską
Czym jest endometrium i czym różni się od endometriozy?
O endometrium słyszymy często w kontekście schorzeń tej tkanki, zwłaszcza w związku z endometriozą.
Należy jednak rozróżnić te dwa pojęcia.
Endometrium to element konkretnego narządu, a endometrioza to choroba; mają rzecz jasna ze sobą związek, ale o tym za chwilę.
Endometrium to termin używany do określenia błony śluzowej macicy, czyli tkanki naturalnie wyściełającej jamę trzonu macicy.
To niezwykle istotna część należąca do kobiecych narządów rozrodczych.
Budowa i funkcje endometrium zmieniają się okresowo wraz z wiekiem kobiety, a przede wszystkim w następujących po sobie fazach cyklu miesiączkowego.
Przeobrażanie się endometrium jest możliwe dzięki działaniu konkretnych żeńskich hormonów płciowych.
W tym przypadku chodzi przede wszystkim o estrogeny i gestageny, do których należy progesteron.
Budowa endometrium i jego kluczowe funkcje
Z punktu widzenia anatomii endometrium jest jedną z trzech warstw ściany macicy, na którą składają się:
- błona surowicza;
- błona mięśniowa;
- i właśnie błona śluzowa (łac. tunica mucosa).
Endometrium położone jest bezpośrednio na błonie mięśniowej macicy i pokrywa je nabłonek.
Zbudowane jest z tkanki łącznej, komórek nabłonka, nerwów, naczyń krwionośnych, komórek układu odpornościowego, a także gruczołów odpowiedzialnych za produkcję wydzieliny.
Charakterystyczna budowa endometrium ma bezpośredni wpływ na jego funkcjonowanie i spełnianie określonej roli.
Ma to związek z podziałem błony śluzowej macicy na dwie warstwy:
- podstawną;
- czynnościową (funkcjonalną).
Warstwa podstawna endometrium charakteryzuje się stałą strukturą, która nie podlega modyfikacjom w czasie cyklu miesiączkowego.
Stanowi ona swoistą bazę zapasową pod odbudowę warstwy czynnościowej.
Jak można się już domyślić, to warstwa czynnościowa endometrium jest tą, w której zachodzą największe i najważniejsze zmiany podczas cyklu menstruacyjnego.
Pod wpływem działania hormonów płciowych, zwiększa ona swoją grubość, a w jej strukturze rozrastają się naczynia krwionośne oraz różnorodne gruczoły oraz komórki.
W ten sposób endometrium przygotowuje się do swojej kluczowej roli, czyli do stworzenia odpowiednich warunków na przyjęcie zarodka w macicy oraz dostarczenie mu składników niezbędnych do prawidłowego rozwoju.
Jeśli jednak nie dojdzie do zapłodnienia i implantacji, to właśnie warstwa czynnościowa błony śluzowej macicy złuszcza się i zostaje wydalona, co objawia się comiesięcznym krwawieniem zwanym menstruacją.
W tym momencie cały proces wraca do punktu wyjścia i rozpoczyna się odtwarzanie warstwy czynnościowej z warstwy podstawnej.
Powyższy opis przypomina Ci cykl menstruacyjny?
Nie bez powodu.
Jak zmienia się endometrium w poszczególnych fazach cyklu menstruacyjnego?
Za wszelkie zmiany zachodzące w budowie endometrium odpowiadają wahania stężenia wspomnianych wcześniej żeńskich hormonów płciowych, w szczególności estrogenów i progesteronu.
Te same związki mają wpływ na wszelkie regularne procesy zachodzące w kobiecym ciele.
Oznacza to, że przeobrażanie się błony śluzowej macicy jest sprzężone z poszczególnymi fazami cyklu menstruacyjnego.
Cykl miesiączkowy liczy się od pierwszego dnia menstruacji do ostatniego dnia przed pojawieniem się kolejnego krwawienia.
Dokładnie w tym samym czasie rozpoczyna się i kończy proces przebudowy endometrium, nazywany też cyklem macicznym lub cyklem endometrialnym.
Biorąc pod uwagę zmiany hormonalne i zakładając, że cykl miesiączkowy trwa 28 dni, można wyróżnić w jego przebiegu cztery fazy:
- menstruację trwającą około 4-5 dni;
- fazę folikularną, która trwa około 9 dni;
- owulację, czyli jajeczkowanie, które zajmuje 1 dzień,
- fazę lutealną trwającą 14 dni.
Nakładając na wymienione powyżej etapy zakres zmian, któremu ulega błona śluzowa macicy, można rozróżnić:
- fazę złuszczeniową endometrium, odpowiadającą miesiączce, podczas której warstwa czynnościowa ulega złuszczeniu i wydalaniu. W tym czasie rozpoczyna się również proces rekonstrukcji nabłonka;
- fazę proliferacyjną endometrium (namnażania, wzrostową, pęcherzykową), która pokrywa się z fazą folikularną. Mniej więcej pomiędzy 4. a 14. dniem cyklu pod wpływem estrogenów błona śluzowa macicy ulega pogrubieniu, namnażają się i powiększają gruczoły, zwiększa się unaczynienie i rośnie liczba składników komórkowych. Wszystko to odbywa się przy jednoczesnym wzroście pęcherzyków Graffa;
- fazę owulacji, czyli momentu uwolnienia komórki jajowej. W tym czasie błona śluzowa ulega dalszemu pogrubieniu, ale jej zasadnicza struktura nie zmienia się w porównaniu do fazy folikularnej;
- fazę sekrecyjną (wydzielniczą, sekrecji) pokrywającą się z fazą lutealną. To czas kiedy z resztek pęcherzyka jajnikowego powstaje w tzw. ciałko żółte, które odpowiada za wydzielanie estrogenów oraz bardzo intensywną produkcję progesteronu. Pod wpływem działania hormonów następuje dalszy rozrost endometrium, wzrasta jego ukrwienie, gruczoły stają się szersze, a w pozostałych komórkach magazynowane są substancje odżywcze. Tym samym błona śluzowa macicy przygotowuje się na zagnieżdżenia zarodka i wspierania jego rozwoju.
Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte zacznie zanikać, zmniejszy się wydzielanie wspomnianych hormonów, co wywoła zmiany wsteczne w błonie śluzowej.
W wyniku zachodzących w tym czasie zaburzeń krążenia, na około 1-2 dni przed miesiączką następuje tzw. okres niedokrwienia, który jest częścią fazy sekrecyjnej.
Niedługo po tym cykl zatacza koło i ponownie pojawia się krwawienie menstruacyjne.
Grubość endometrium – czyli normy zgodne z wiekiem, fazą cyklu i ciążą
Z powyższych opisów można już wywnioskować, że struktura endometrium, szczególnie grubość tkanki, ulega regularnym zmianom.
Grubość endometrium zależy od wielu zmiennych, ale przede wszystkim od:
- wieku kobiety, czyli etapu rozwoju i dojrzałości;
- fazy cyklu menstruacyjnego;
- ciąży.
W konkretnym momencie powinna mieścić się w granicach ustalonych norm.
I tak, prawidłowa grubość błony śluzowej macicy, to:
- u dziewczynek przed okresem dojrzewania, które nie rozpoczęły jeszcze miesiączkowania, powinna wynosić od 0,3 do 0,5 mm;
- u kobiet miesiączkujących waha się pomiędzy 7 a 15 mm, w zależności od momentu cyklu. Do owulacji osiąga około 7-9 mm. W fazie folikularnej jest znacznie grubsza, ale prawidłowa wartość nie powinna przekraczać 15 mm;
- u kobiet w ciąży może przekroczyć 15 mm;
- u kobiet po menopauzie granicą jest 5 mm. Wyjątkiem są panie, które stosują hormonalną terapię zastępczą. Wówczas norma dopuszcza grubość do 8 mm.
Ale dlaczego w ogóle mierzy się grubość endometrium?
Każde odchylenie od standardowej wartości może wskazywać na zaburzenia i choroby związane z żeńskim układem rozrodczym.
Na przykład przerost endometrium po menopauzie, czyli grubość powyżej 12 mm, może wskazywać na raka trzonu macicy.
Zbyt grube endometrium może być oznaką różnych chorób.
A co w przypadku zbyt cienkiej błony śluzowej macicy?
Cienkie endometrium rozpatruje się zazwyczaj w drugiej fazie cyklu, gdyż grubość błony śluzowej poniżej normy w tym czasie może utrudniać zagnieżdżenie się komórki jajowej.
Przyczyn zbyt cienkiego endometrium upatruje się w zaburzeniach hormonalnych (przede wszystkim problem z estrogenem) lub długotrwałym przyjmowaniu źle dobranych tabletek antykoncepcyjnych.
Objawem zbyt cienkiego endometrium mogą być skąpe miesiączki.
Choroby endometrium – nie tylko endometrioza
Zaburzenia miesiączkowania, dolegliwości bólowe związane z kobiecym cyklem, zbyt obfite lub skąpe krwawienia menstruacyjne czy problemy z zajściem w ciążę mogą wskazywać na różne nieprawidłowości występujące w obszarze błony śluzowej macicy.
Endometrium narażone jest na wiele schorzeń, ale wśród najczęściej występujących można wymienić:
- zapalenie endometrium;
- przerost endometrium;
- atrofia endometrium;
- rak endometrium;
- endometrioza;
- polipy endometrialne;
- zrosty endometrium.
Zapalenie endometrium to zmiany w obrębie śluzówki macicy o charakterze zapalnym.
Są najczęściej wynikiem infekcji drobnoustrojami chorobotwórczymi (np. bakteriami) oraz zaburzeń mikrobioty pochwy.
Zapalenie może towarzyszyć innym schorzeniom.
Może się również pojawić po zabiegach ginekologicznych czy na skutek powikłań po porodzie.
Przerost endometrium w większości przypadków dotyczy kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Spowodowane jest zazwyczaj zaburzeniami w obszarze gospodarki hormonalnej.
Rak endometrium (rak błony śluzowej trzonu macicy) to nowotwór złośliwy rozwijający się na skutek niekontrolowanego rozrostu komórek nabłonka budujących błonę śluzową macicy.
Diagnozowany jest najczęściej u kobiet w okresie okołomenopauzalnym, pomiędzy 55. a 64. rokiem życia oraz u pacjentek po 70. roku życia.
Endometrioza to przewlekła i nawracająca choroba związana z rozrostem endometrium poza naturalnym miejscem jej występowania. Poniżej znajdziesz więcej informacji na temat tego schorzenia.
Atrofia endometrium to z kolei schorzenie związane z zanikaniem komórek błony śluzowej macicy, co prowadzi do tego, że staje się ona zbyt cienka. Odpowiedzialne są za to zbyt mało aktywne estrogeny.
Polip endometrialny to niewielki uszypułowany (w kształcie wypustki na nóżce) fragment przerośniętej śluzówki macicy. Powstaje prawdopodobnie w wyniku zaburzeń hormonalnych. W większości przypadków endometrium polipowate na charakter niezłośliwy, ale może utrudniać zajście w ciążę.
Zrosty endometrium to nabyte włókniste połączenia tkankowe występujące w jamie macicy, które prowadzą do zmniejszania się jej objętości. Pojawiają się zazwyczaj w wyniku powikłań po zabiegach ginekologicznych, porodach, łyżeczkowaniach czy stanach zapalnych. Zrosty o największym nasileniu, które prowadzą do całkowitego zarośnięcia się jamy macicy, noszą nazwę zespołu Ashermana.
Ważne: Pamiętaj o tym, że żadne zaburzenia związane z funkcjonowaniem kobiecego cyklu nie są naturalne i mogą być objawem różnych chorób, w tym tych związanych z endometrium. Jeśli więc zauważysz jakiekolwiek niepokojące symptomy to nie czekaj i niezwłocznie skontaktuj się z ginekologiem. Nie zapominaj również o badaniach profilaktycznych.
Co to jest endometrioza? Jak się objawia i czy da się wyleczyć?
Endometrioza (zwana też gruczolistością) to choroba, o której możemy mówić wówczas, gdy czynna błona śluzowa macicy lub tkanka endometroidalna występują poza obszarem jamy macicy.
Nieprawidłowy rozrost endometrium może pojawić się zarówno w warstwie mięśniowej macicy, innych narządach płciowych i pobliskich tkankach, jak i w zdecydowanie bardziej oddalonych miejscach organizmu.
Ogniska endometriozy pojawiają się w jajnikach, jajowodach, pochwie, pęcherzu moczowym czy jamie brzusznej.
W niektórych przypadkach komórki endometrium rozwijają się nawet w płucach, wątrobie czy mózgu.
Niewłaściwie umiejscowione endometrium reaguje na cykliczne zmiany hormonalne tak samo jak prawidłowa błona śluzowa macicy.
To sprawia, że regularnie się złuszcza i odradza, co wiąże się z cyklicznym krwawieniem.
Prowadzi to do stanów zapalnych oraz zrostów w miejscach zaatakowanych przez chorobę.
Jak można rozpoznać endometriozę?
Pierwsze symptomy choroby nie zawsze są z nią utożsamiane. Zdarza się też, że kobieta nie odnotowuje żadnych objawów.
Jednak gdy zmiany chorobowe postępują, mogą pojawić się różne dolegliwości, nie tylko podczas miesiączki.
Do najbardziej powszechnych objawów endometriozy zalicza się:
- łagodne lub nasilone, niekiedy promieniujące bóle okolic miednicy;
- bardzo bolesne miesiączki, często również obfite;
- silny ból pojawiający się przed okresem;
- dolegliwości bólowe w miejscu występowania zmian;
- obrzęk obszarów objętych chorobą;
- plamienia poza menstruacją;
- permanentne zmęczenie;
- problemy z zajściem w ciążę.
U około 30-40% przypadków endometrioza prowadzi do niepłodności.
W zależności od miejsca ognisk, endometrioza może powodować ból podczas seksu, krwiomocz w przypadku zmian w pęcherzu, ból podczas oddawania moczu lub wypróżniania się.
Endometrioza występuje u około 6-10% kobiet w wieku rozrodczym.
Nie jest to choroba złośliwa, ale ma charakter przewlekły, zapalny, postępujący i niestety nawracający.
Czy to oznacza, że nie da się z nią wygrać?
Leczenie endometriozy jest utrudnione, gdyż do dnia dzisiejszego nie są znane dokładne przyczyny schorzenia.
Nie jest to jednak równoznaczne z tym, że w jego przebiegu nie stosuje się żadnej terapii.
W zależności od stopnia zaawansowania endometriozy, wieku pacjentki, umiejscowienia zmian czy ewentualnej reakcji na wcześniejszą kurację, lekarz może zastosować leczenie:
- farmakologiczne, w którym wykorzystuje się przede wszystkim środki hormonalne;
- operacyjne, w celu usuwania ognisk endometriozy;
- objawowe, chociażby w przypadku nasilonych dolegliwości bólowych.
Biopsja endometrium, USG – jak bada się błonę śluzową macicy?
W celu zdiagnozowania stanu endometrium w pierwszej kolejności należy zgłosić się do ginekologa.
W zależności od celu badania, czyli wskazań medycznych, stanu zdrowia pacjentki, występujących dolegliwości czy podejrzenia konkretnych schorzeń, lekarz może wybrać jedną z dostępnych metod diagnostycznych.
Do najczęściej stosowanych badań błony śluzowej macicy zalicza się USG oraz biopsję.
USG endometrium, czyli badanie ultrasonograficzne, wykorzystywane jest przede wszystkim do pomiaru grubości błony śluzowej macicy.
Jeśli wynik wskazuje przykładowo na przerost endometrium, bądź inne zmiany patologiczne, to lekarz z pewnością zleci dalszą diagnostykę w celu rozpoznania konkretnej choroby.
W wynikach badania USG możesz zauważyć pojęcie endometrium jednorodne lub niejednorodne.
To pierwsze, o ile w opisie nie ma dodatkowych uwag wskazujących na zmiany, oznacza po prostu, że błona śluzowa macicy jest prawidłowa.
Z kolei endometrium niejednorodne może wskazywać na konieczność dalszej diagnostyki, ale nie wskazuje bezpośrednio na żadną konkretną patologię.
Biopsja endometrium polega z kolei na pobraniu jego fragmentu w celu dokonania analizy wycinka pod mikroskopem (badanie histopatologiczne endometrium).
Badanie to wykonuje się w celu zdiagnozowania chorób rozwijających się w obrębie śluzówki macicy.
Wśród wskazań do wykonania biopsji błony śluzowej macicy są m.in. zaburzenia miesiączkowania, problemy z zajściem w ciążę, podejrzenie ciąży pozamacicznej czy zmian nowotworowych.
W celu pozyskania niewielkiego wybranego fragmentu tkanki do badania histopatologicznego stosuje się tzw. biopsję rysową macicy.
Jeśli zachodzi konieczność pobrania zdecydowanie większej zawartości materiału potrzebnego do analizy, sięga się po bardziej inwazyjną metodę, tzw. łyżeczkowanie endometrium.
Stan jamy macicy lekarz może również ocenić dzięki niewielkiej kamerce wprowadzonej do jej wnętrza.
Zabieg taki nosi nazwę histeroskopii.
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Bibliografia do artykułu
- Ginekologia i położnictwo, T.1 i 2, G. Brębowicz (red.), PZWL Wydawnictwo Lekarskie wyd.2, Warszawa 2017.
- Z. Ignasiak, A. Janusz, A. Jarosińska, Anatomia Człowieka, część II, wyd. VII, Wrocław 2002, Wydawnictwo AWF Wrocław, ISBN 83-87389-24-2
- A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Tom II. Trzewa, wyd. X, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2018, ISBN 978-83-200-4501-7.
- R. Youngson (tł. z ang. W. Grzybowski, A. Grzybowski), Słownik encyklopedyczny: Medycyna (Collins). Warszawa: Wydawnictwo RTW, 1997. ISBN 83-86822-53-8
- M. Kołodziejczak, P. Knapp, M. Kuźmicki, P. Knapp, Aktualne możliwości monitorowania oraz zachowawczego leczenia nienowotworowych rozrostów błony śluzowej macicy, Klinika Ginekologii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku, Polska, Ginekol Pol. 2011, 82, 514-519.
- T. Pisarski, Położnictwo i ginekologia, PZWL, Warszawa 2002, wyd. 4, ISBN: 83-200-2726-8.
- W. Sawicki, J. Malejczyk, Histologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2008.
Podobne artykuły
