Miesiączka – czym jest i jak się objawia menstruacja? Jak przetrwać okres?

Pojawia się znienacka w okresie dojrzewania i pozostaje w życiu kobiety na wiele lat, aż do momentu przekwitania, czyli menopauzy.

Miesiączka, bo o niej mowa, jest nieodłączną częścią kobiecego cyklu.

Nie da się jej uniknąć, więc dobrze wiedzieć jak przetrwać „te dni”.

Cykliczne krwawienie, ból, wahania nastrojów, to tylko część objawów, z którymi przychodzi się mierzyć kobiecie średnio co 28 dni.

Czy jednak okres musi się kojarzyć z comiesięcznym koszmarem?

Niekoniecznie!

Sprawdź, czym dokładnie jest menstruacja i jak radzić sobie z jej dokuczliwymi symptomami. 
 

Czym właściwie jest miesiączka? Co się dzieje w organizmie podczas okresu?

Menstruacja, znana również jako miesiączka, czy bardziej potocznie – okres, to fizjologiczny, czyli całkowicie naturalny, proces zachodzący w kobiecym organizmie.

Polega ona na cyklicznym złuszczaniu się endometrium, czyli błony śluzowej macicy, co objawia się charakterystycznym krwawieniem menstruacyjnym.

Aby lepiej zrozumieć zjawisko menstruacji, warto pokrótce prześledzić kobiecy cykl miesiączkowy.

Podczas trwania całego cyklu menstruacyjnego w żeńskim układzie płciowym zachodzą różnorodne zmiany.

Odpowiadają za nie przede wszystkim wahania stężenia hormonów płciowych, estrogenów i progesteronu.

Wspomniane zmiany wpływają na dojrzewanie komórki jajowej, owulację oraz przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jajeczka.

W tym czasie endometrium stopniowo staje się nabrzmiałe, dobrze ukrwione i bogate w substancje odżywcze.

W ten sposób przygotowuje się do implantacji zarodka i zapewnienia mu odpowiednich warunków do rozwoju.

Jeśli jednak nie dojdzie do zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej to uruchamia się proces zanikowy błony śluzowej macicy.

Polega on na złuszczaniu się jej warstw powierzchniowych i wydalaniu na zewnątrz wraz z krwią.

Tak właśnie wygląda miesiączka.

Pierwszy dzień miesiączki jest jednocześnie pierwszym dniem cyklu menstruacyjnego.

Ostatnim jest dzień poprzedzający wystąpienie kolejnego krwawienia.

Pierwsza miesiączka, nazywana menarche, pojawia się u dziewcząt w okresie pokwitania, pomiędzy 9 a 16 rokiem życia.

W naszej szerokości geograficznej zazwyczaj w przedziale od 11 do 14 lat.

Moment ten jest równoznaczny z osiągnięciem fizjologicznej dojrzałości płciowej kobiety.

Z kolei ostatnia miesiączka, zwana menopauzą, występuje zazwyczaj u kobiet pomiędzy 44 a 56 rokiem życia.

To ostatnie krwawienie miesiączkowe w życiu kobiety, po którym menstruacja nie występuje przez kolejny rok.

 

Ile trwa okres i jak często się pojawia? Czy zawsze tak samo?

Cały cykl menstruacyjny trwa średnio 28 dni, chociaż za normę przyjmuje się czas od 21 do 35 dni.

Analizy kobiecego cyklu dzielą go na różne fazy.

Żeby lepiej zrozumieć menstruację, należy spojrzeć na podział bazujący na zmianach hormonalnych zachodzących w tym czasie w kobiecym organizmie.

I tak, zakładając, że cykl miesiączkowy trwa 28 dni, można wyróżnić jego cztery fazy:

• menstruację, czyli krwawienie miesiączkowe, które trwa około 4-5 dni;
• fazę folikularną, czyli wspomniane już intensywne narastanie błony śluzowej macicy przy jednoczesnym wzroście pęcherzyków Graffa. Trwa to około 9 dni;
• owulację, inaczej jajeczkowanie, czyli uwolnienie komórki jajowej, co trwa 1 dzień;
• fazę lutealną, oznaczającą powstawanie i rozwój funkcji ciałka żółtego, trwającą średnio 14 dni.

Czy w takim razie prawidłowy czas trwania miesiączki to zawsze około 4 do 5 dni?

Nie, nie zawsze i nie u każdej kobiety.

Po pierwsze już długość samego cyklu uzależniona jest od indywidualnych predyspozycji kobiety oraz wielu innych czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.

Podobnie jest w przypadku samej menstruacji.

Jednak przyjmuje się pewne ogólne normy.

Za minimalny czas trwania miesiączki uznaje się 3 dni, a maksymalny nie powinien przekraczać 7 dni.

Co zrobić, gdy okres trwa za długo?

Jeżeli krwawienie za każdym razem się przedłuża lub nie ustaje, należy koniecznie skonsultować się z lekarzem.

Wśród przyczyn zbyt długiej miesiączki można wymienić m.in.:

• zaburzenia hormonalne;
• skutki uboczne zażywania niektórych leków;
• schorzenia dróg rodnych, np. mięśniaki;
• choroby ogólnoustrojowe.

Wiesz już, ile dni powinna trwać miesiączka, ale nie jesteś pewna co ile dni się pojawia?

Odpowiedź na to pytanie można znaleźć już na początku tego wątku.

Cykliczność występowania miesiączki jest ściśle związana z długością całego cyklu menstruacyjnego.

Warto wrócić do tego, że pierwszy dzień okresu to pierwszy dzień cyklu.

Jeśli Twój cykl trwa zazwyczaj 29 dni, to krwawienie będzie występowało średnio co 29 dni.

 Licząc rzecz jasna od dnia rozpoczęcia miesiączki, nie od jej zakończenia.

Przykładowo, jeśli Twój cykl trwa 29 dni, ostatni okres rozpoczął się 31 marca, to kolejnego możesz spodziewać się w okolicach 29 kwietnia.

Jeśli nie jesteś pewna jak samodzielnie obliczyć termin kolejnej miesiączki, zawsze możesz zapytać lekarza lub skorzystać z kalkulatora miesiączki.

Oczywiście taka forma obliczania daty kolejnej miesiączki sprawdza się przede wszystkim w przypadku regularnych cykli menstruacyjnych.

Chociaż i w tych najbardziej przewidywalnych cyklach, mogą zdarzyć się odchylenia od normy.

Opóźnienia okresu lub skrócenia cyklu mogą być wynikiem chociażby stresu, przeziębienia, przyjmowania niektórych leków czy podróży.

Warto również wspomnieć o tym, że zmienność długości cyklu, jak i czasu trwania samej miesiączki, nie są niczym niezwykłym w przypadku wystąpienia pierwszego krwawienia i kolejnych menstruacji na przestrzeni nawet dwóch kolejnych lat.  

Co w przypadku nieregularnych miesiączek u bardziej dojrzałych kobiet?

Jeśli obliczenie daty kolejnej menstruacji stanowi nie lada wyzwanie, warto skrupulatnie prowadzić kalendarz menstruacji.

Po kilku czy kilkunastu miesiącach będzie można zaobserwować stałe tendencje średniej długości cyklu z konkretnymi wahaniami.

Jednak gdy wskazanie kolejnej daty miesiączki graniczy z cudem, a odchylenia od normy są bardzo duże i częste, należy skorzystać z dodatkowych metod określania konkretnej fazy cyklu.

Najlepiej udać się po poradę do lekarza.

 

Jakie są objawy okresu i czy zawsze muszą być tak samo dokuczliwe?

Chociaż miesiączka jest całkowicie naturalnym procesem, to niestety wiąże się często z nieprzyjemnymi dolegliwościami.

Już samo pojawienie się krwawienia miesiączkowego, szczególnie po raz pierwszy w życiu, może być dla dziewczynki dość osobliwym przeżyciem. Jednak krwawienie menstruacyjne to nie wszystko.

Do najbardziej charakterystycznych objawów miesiączki, poza krwawieniem, można zaliczyć:

• dolegliwości bólowe i skurcze w obrębie jamy brzusznej;
• ból w okolicy krzyża (dolnego odcinka kręgosłupa);
• ból, napięcie i drażliwość piersi;
• lekko podwyższoną temperatura ciała (ok. 37 stopni Celsjusza);
• rozdrażnienie, nerwowość i wahania nastroju;
• zmiany trądzikowe;
• niewielkie zwiększenie masy ciała;
• zaparcia lub biegunki;
• wzdęcia;
• nudności;
• zwiększony apetyt;
• bóle i zawroty głowy;
• uczucie osłabienia i zmęczenia.

 

Część objawów pojawia się jeszcze przed wystąpieniem krwawienia i związane jest z zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS).

Symptomy związane z napięciem przedmiesiączkowym mogą wystąpić od kilku do nawet kilkunastu dni przed okresem.

Jednak objawy menstruacji są kwestią indywidualną.

Oznacza to, że każda kobieta może je odczuwać wybiórczo, nieco inaczej i z różnym nasileniem.

Niektórym paniom okres będzie się więc kojarzył z dniami, które najlepiej przeżyć w domu pod ciepłym kocem.

Inne z kolei będą bardzo aktywne i nie odczują specjalnych dolegliwości.

Może się również zdarzyć tak, że podczas jednego cyklu miesiączka będzie wyjątkowo znośna, ale w kolejnym może zwyczajnie dać w kość.

Warto więc wiedzieć, jak radzić sobie z objawami miesiączki, aby „te dni” nie kojarzyły się jedynie z udręką.

 

Czy miesiączki zawsze są bolesne? Skąd ten ból?

Dolegliwości bólowe należą do jednych z najbardziej powszechnych symptomów menstruacji.

Oznacza to, że ból miesiączkowy odczuwa większość kobiet.

Ale czy zawsze z tym samym nasileniem?

Bardzo bolesna miesiączka nie musi dotyczyć wszystkich kobiet w każdym wieku.

Również intensywność bólu menstruacyjnego może być inna, nawet podczas różnych cykli.

Od czego to zależy?

Typowy ból menstruacyjny pojawia się zazwyczaj na początku okresu, a niekiedy kilka dni przed jego rozpoczęciem.

Jest on rezultatem skurczów mięśni macicy oraz charakterystycznego uwrażliwienia tkanek na bodźce bólowe w wyniku zachodzących w tym czasie zmian hormonalnych.  

Ból miesiączkowy odczuwany jest zazwyczaj w obszarze podbrzusza, ale może promieniować również w okolice krzyża.

Najmocniej daje o sobie znać w pierwszych trzech dniach okresu.

Większość pań uskarża się na niewielką lub średnią bolesność miesiączki.

Silniejsze dolegliwości mogą odczuwać młode dziewczyny.

Z wiekiem ból może stać się bardziej znośny.

Jednak ból menstruacyjny u pewnej grupy kobiet potrafi być tak silny, że wręcz uniemożliwia normalne funkcjonowanie.

Przyczyną tak intensywnych dolegliwości jest zazwyczaj nadprodukcja hormonu prostaglandyny, co wpływa na wyjątkowo mocne i częste skurcze macicy.

Opisany proces powoduje tzw. pierwotne bóle menstruacyjne, czyli takie, którym nie towarzyszą żadne zmiany chorobowe w organizmie.

Zdecydowanie rzadziej, ból miesiączkowy jest wynikiem schorzeń, takich jak mięśniak macicy, zespół policystycznych jajników, endometriozy, stanów zapalnych macicy czy związany jest z nabytymi nieprawidłowościami anatomicznymi.

Wówczas diagnozuje się tzw. wtórne bóle menstruacyjne, które dotyczą zazwyczaj kobiet po ukończeniu 20. roku życia.

Warto również nadmienić, że bardziej narażone na silne bóle menstruacyjne są kobiety, które rozpoczęły miesiączkowanie w dość młody wieku, przed ukończeniem 11. roku życia.

Ponadto do zwiększenia odczuć bólowych związanych z miesiączką przyczyniają się niezdrowy tryb życia, nieodpowiednia dieta, stres, palenie tytoniu czy nadużywanie alkoholu.

Jak zatem poradzić sobie z bólem miesiączkowym?

 

Sposoby na ból brzucha podczas okresu. Tabletki kontra domowe sposoby

Sposobów na ból brzucha podczas miesiączki może być wiele, a wszystko zależy od tego, czy mamy do czynienia ze wspomnianym bólem pierwotnym czy wtórnym.

W przypadku wtórnego bólu miesiączkowego terapia będzie polegała na leczeniu choroby, która ów ból wywołuje.

Z kolei leczenie pierwotnego bólu menstruacyjnego polega głównie na łagodzeniu dolegliwości przy pomocy środków przeciwbólowych oraz rozkurczowych.

Ważne: Warto przy tym pamiętać, aby w tym czasie, w celu zminimalizowania bólu nie stosować aspiryny, gdyż może ona spowodować zwiększenie obfitości krwawienia.

U pań, które cierpią na wyjątkowo bolesne miesiączki lekarz może wprowadzić inne metody leczenia, w tym np. terapię hormonalną.  

Czy tabletki na bolesne miesiączki to jedyne rozwiązanie?

Na szczęście nie.

Zanim sięgniesz do domowej apteczki wypróbuj domowe sposoby na ból miesiączkowy. Przede wszystkim:

• stosuj umiarkowaną aktywność fizyczną. Łagodne ćwiczenia, w tym trening rozciągający, pomagają zminimalizować ból;
• w miarę możliwości wyeliminuj stres i przemęczenie. Odpocznij i wypróbuj techniki relaksacyjne;
• sięgnij po zioła, np. napar z rumianku lub melisy;
• stosuj odpowiednią, lekkostrawną dietę;
• unikaj alkoholu i innych używek, w tym palenia tytoniu;
• stosuj ciepłe okłady na podbrzusze. Pomóc mogą też ciepłe kąpiele. Pamiętaj jednak, aby nie przesadzić z czasem i wysoką temperaturą, ponieważ może to wpłyną na nasilenie krwawienia.

 

Czy obfite miesiączki są naturalne czy są objawem choroby?

Skłonność do obfitych miesiączek może być naturalną cechą kobiecego organizmu lub świadczyć o obecności różnego rodzaju zaburzeń.

Niektóre kobiety tracą po prostu więcej krwi podczas okresu niż inne i nie ma w tym niczego niepokojącego.

Jak jednak ocenić czy obfitość krwawienia mieści się w normie?

Prawidłowo podczas menstruacji kobieta traci około 30-80 ml krwi.

Za normę uznaje się upływ krwi w granicach od 10 do nawet 100 mililitrów.

Jednak gdy górna granica zostanie przekroczona, wówczas można zdiagnozować zbyt obfity okres (tzw. hypermenorrhoea).

Trudno dokładnie obliczyć, czy krwawienie miesiączkowe mieści się we wskazanej normie. Można więc w razie wątpliwości zgłosić się do lekarza.

Warto jednak wcześniej obserwować przebieg menstruacji i ocenić:

• czy niemal od zawsze mam tak obfite miesiączki, czy problem pojawił się nagle;
• czy nadmiernemu krwawieniu towarzyszą skrzepy krwi;
• czy szybko się męczę i odczuwam większe osłabienie;
• jak często zmieniam podpaski, tampony lub opróżniam kubeczek menstruacyjny;
• jak długo trwa miesiączka, czy więcej niż 7 dni.

 

Jeśli czujesz się wyczerpana, zauważyłaś skrzepy krwi, zmieniasz środki higieniczne co 1-2 godziny, miesiączka się wydłuża, a tak obfita menstruacja nie występowała wcześniej, jest duże prawdopodobieństwo, że masz do czynienia z nadmiernym krwawieniem. Wówczas koniecznie udaj się do ginekologa.

Obfita miesiączka może być bowiem objawem:

• zaburzeń hormonalnych;
• stanów zapalnych jajników;
• torbieli jajników;
• zespołu policystycznych jajników;
• polipów macicy;
• mięśniaków macicy;
• endometriozy;
• zmian nowotworowych w obrębie dróg rodnych;
• silnego lub permanentnego stresu;
• schorzeń krwi;
• poronienia;
• anatomicznych wad budowy dróg rodnych;
• różnych chorób ogólnoustrojowych.

 

Dość obfite miesiączki mogą się również pojawiać u dziewcząt, które dopiero co wkraczają w okres dojrzewania, gdyż ich układ hormonalny nie jest jeszcze do końca rozwinięty i ustabilizowany.

Zaburzenia ze strony układu hormonalnego odczuwają również panie w okresie okołomenopauzalnym, co również może prowadzić do zwiększonego krwawienia miesiączkowego.

 

Co stosuje się na obfite miesiączki? Czy można zmniejszyć krwawienie?

Leczenie obfitego okresu uzależnione jest od podłoża problemu.

Jeśli wynika on z fizjologii, a organizm szybko wraca do normy to wszelkie środki farmakologiczne mogą być zbędne.

Warto to jednak sprawdzić i ograniczyć krwawienie nie tylko dla własnego komfortu, ale przede wszystkim dla zdrowia.

Jeśli obfita miesiączka nie ma podłoża chorobowego, w zmniejszeniu krwawienia mogą pomóc:

• unikanie spożywania alkoholu;
• ograniczenie picia mocnej kawy i napojów energetycznych;
• unikanie łagodzenia bólu przy pomocy termoforu, rozgrzewania ciała czy przyjmowania środków przeciwbólowych z kwasem acetylosalicylowym (np. aspiryny);
• zioła na obfite miesiączki, jak przykładowo wyciąg z owoców niepokalanka pospolitego, krwawnik czy rumianek.

 

Jeśli w wyniku obitej miesiączki dojdzie do spadku żelaza, warto uzupełniać je wraz z dietą lub przy pomocy suplementów.

Jeśli samodzielne radzenie sobie ze zbyt obfitą miesiączką nie zdaje egzaminu, należy zwrócić się do ginekologa.

Lekarz zdiagnozuje przyczynę problemu i wprowadzi odpowiednią terapię.

 

Czy skąpy okres jest powodem do niepokoju?

Skąpe miesiączki nieco rzadziej powodują u kobiet niepokój, gdyż nie wiążą się z takim dyskomfortem jak obfite menstruacje.

Jednak, podobnie jak w przypadku nadmiernego krwawienia, niewielkie plamienie również powinno wzbudzić co najmniej zainteresowanie.

Przyczyn do zmartwień z powodu skąpego okresu nie mają dziewczyny w pierwszych dwóch, trzech latach od pojawienia się pierwszej menstruacji.

Skąpe krwawienie występuje również u dojrzałych pań w okresie okołomenopauzalnym. Wszystko to związane jest z zaburzeniami hormonalnymi.  

Jak rozpoznać skąpy okres (tzw. hypomenorrhea)?

Gdy podczas menstruacji kobieta traci mniej niż 50 ml krwi lub zamiast upływu krwi obserwuje drobne plamienie, niekiedy brązowane.

Ponadto skąpa miesiączka trwa od kilku godzin do dwóch, maksymalnie trzech dni, a plamienia potrafią być nieregularne.

U części kobiet skąpe miesiączki są naturalne i nie mają poważniejszych przyczyn, jednak zawsze należy je skontrolować z ginekologiem i zdiagnozować.

Dlaczego?

Skąpy okres może również oznaczać problemy zdrowotne.

Może być spowodowany m.in.:

• permanentnym przemęczeniem;
• nadmiernym odchudzaniem i spadkiem masy ciała;
• zaburzeniami odżywania o podłożu psychicznym (bulimia, anoreksja);
• zaburzeniami hormonalnymi;
• zespołem policystycznych jajników;
• stosowaniem antykoncepcji hormonalnej;
• długotrwałym wysiłkiem fizycznym (np. sport wyczynowy);
• silnym stresem;
• chorobami ogólnoustrojowymi.

 

Należy pamiętać o tym, że bardzo skąpy i rzadki okres może prowadzić do wtórnego zaniku miesiączki, przez co kobieta może mieć problem chociażby z zajściem w ciążę.

Dlatego też nie należy bagatelizować ani zbyt obfitego krwawienia, ani skąpego plamienia, a każde odchylenie od normy warto skonsultować z lekarzem.

Leczenie skąpego okresu będzie zależało od przyczyny zaburzenia.

Może to być zarówno terapia farmakologiczna, psychoterapia, jak i odpowiednia dieta oraz zmiana trybu życia.

O rodzaju leczenia decyduje rzecz jasna lekarz.

 

Co jeść, a czego nie jeść podczas okresu? Czy istnieje cudowna dieta?

Szukając sposobów na złagodzenie objawów związanych z menstruacją warto w pierwszej kolejności przyjrzeć się codziennemu jadłospisowi.

Okazuje się, że dieta podczas okresu może mieć nieoceniony wpływ na poprawę samopoczucia i zmniejszenie dolegliwości bólowych.

Jak to możliwe?

Niektóre składniki zawarte w pożywieniu mają działanie przeciwzapalne, mogą ograniczać bóle, skurcze i krwawienie towarzyszące menstruacji.

Inne z kolei mogą przyczyniać się do nasilenia dokuczliwych symptomów.  

Podczas okresu warto uzupełniać w diecie produkty zawierające witaminę E, witaminę D, magnez i wapń, gdyż udowodniono, że niedobór wymienionych składników może intensyfikować ból miesiączkowy.

Ponadto dieta podczas miesiączki powinna być bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 i błonnik.

W takim razie co jeść podczas miesiączki?

Przykładowo:

• ryby morskie będące źródłem wspomnianych kwasów omega-3;
• warzywa, które zawierają błonnik;
• orzechy, nasiona, czy siemię lniane;
• rośliny strączkowe;
• nabiał i jaja;
• zdrowe oleje, oliwę z oliwek;
• awokado.

Jeżeli nie jesteśmy w stanie dostarczyć odpowiedniej dawki witamin i składników mineralnych z pożywienia, warto pomyśleć o przyjmowaniu suplementów diety, które pomogą też wzmocnić odporność organizmu.

Nie należy również zapominać o nawadnianiu organizmu i piciu odpowiedniej ilości wody!

A czego nie jeść podczas okresu?

Należy przede wszystkim unikać cukru i produktów zawierających go dużo.

Warto również ograniczyć węglowodany pochodzące z białego pieczywa, białych makaronów, ryżu, czy kasz.

Pomóc może także ograniczenie spożycia soli.

Szkodliwa podczas miesiączki (i nie tylko w tym czasie) jest również wysokoprzetworzona żywność.

I chociaż wiele kobiet szuka podczas okresu pocieszenia w słodyczach, deserach, czy słodkich przekąskach, to niestety ich nadmierne spożycie może potęgować bóle menstruacyjne.

Warto zatem podczas menstruacji zadbać o odpowiednio zbilansowaną dietę, bogatą w zdrowe składniki odżywcze.

 

Jak więc przetrwać okres, żeby nie kojarzył się jedynie z cyklicznym niedomaganiem?

Jak radzić sobie z okresem?

To pytanie, które zadają sobie przede wszystkim młode dziewczyny, wkraczające dopiero w ten etap życia, jak i kobiety, dla których miesiączka jest ekstremalną mieszanką bólu i złego samopoczucia.

Pamiętaj przede wszystkim o tym, że miesiączka to nie choroba, ani koniec świata, chociaż często się zastanawiasz nad tym, kto i w jakim celu ją wymyślił.

Jak zatem radzić sobie z okresem w nocy, w szkole, czy na wakacjach?

• Dobierz najbardziej odpowiednie dla siebie środki higieniczne stosowane podczas miesiączki. Poza tamponami i podpaskami, na rynku dostępne są również kubeczki menstruacyjne.
• Jeśli nie jesteś w stanie poradzić sobie z bólem stosując się do powyższych rad, koniecznie zgłoś się do lekarza. Ból menstruacyjny jest naturalny, co nie znaczy, że ma powodować dyskomfort ograniczający normalne funkcjonowanie.
• Jeśli jesteś aktywna, nie rezygnuj z treningów, tylko zmniejsz ich intensywność. Jeśli nie uprawiasz sportu, sięgnij chociaż po ćwiczenia rozciągające, relaksacyjne, czy jogę.
• Pozbądź się wstydu. Jeśli nie masz przy sobie podpaski, czy tamponu, zapytaj koleżankę. Na pewno zrozumie i pomoże. W końcu co miesiąc przechodzi przez to samo.
• Chociaż miesiączce może towarzyszyć zwiększony apetyt, nie jedz wszystkiego co masz pod ręką. Zastosuj lekkostrawną i zdrową dietę.
• Unikaj nadmiernego spożywania alkoholu. Jedna lampka wina do obiadu nie zaszkodzi, ale kilka drinków może spowodować nasilenie krwawienia i zwiększyć dolegliwości bólowe.
• Chociaż okres to nie schorzenie to masz prawo w tym czasie więcej odpoczywać, poleżeć chwilę w wannie, porządnie się wyspać czy pomedytować.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz ginekolog

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.