Antykoncepcja – skuteczne metody zapobiegania ciąży

Antykoncepcja to zbiór środków i metod zapobiegania ciąży. Nazywana jest również kontrolą narodzin bądź kontrolą płodności, bowiem wykorzystywana jest w celu planowania rodziny. Metody antykoncepcji znane i stosowane już od starożytności, bezpieczne i skuteczne stały się w XX w.

Metody antykoncepcji

Wśród metod antykoncepcji wyróżnia się środki naturalne, hormonalne, chemiczne i mechaniczne.

Naturalne metody antykoncepcji

Naturalne metody antykoncepcji mają za zadanie dokładne określenie dni płodnych występujących w cyklu miesięcznym kobiety i unikanie w te dni współżycia seksualnego. Naturalna antykoncepcja wymaga od kobiety doskonałej znajomości swojego organizmu i przestrzegania konkretnych zasad. Jednak nawet najbardziej precyzyjne określenie dni płodnych nie daje gwarancji skuteczności takiej metody. Znane sposoby pozwalają określić moment owulacji, ale nie przewidują jej na kilka dni wstecz. Należy pamiętać o tym, że plemniki w ciele kobiety potrafią przeżyć ponad 48 godzin.

Do naturalnych metod antykoncepcyjnych należą:

• metoda termiczna,
• metoda Billingsów – nazywana również metodą śluzową,
• metoda objawowo-termiczna Rötzera,
• kalendarzyk małżeński (metoda Ogino-Knausa),
• podręczny mikroskop (Easyfertile – urządzenie pozwala określić dni płodne na podstawie badania próbki śliny)
• kalendarz elektroniczny,
• testy płodności.

Wśród naturalnych metod antykoncepcyjnych, mierzonych również w indeksie Pearla, pojawiły się komputery cyklu. To certyfikowane urządzenia medyczne, które mają za zadanie precyzyjnie określać fazy płodności kobiety i moment owulacji. Stosowanie komputera cyklu nie wymaga specjalistycznej wiedzy. Komputery cyklu można stosować jako urządzenie wspomagające naturalne metody zapobiegania ciąży (metodę objawowo-termiczną).

Antykoncepcja hormonalna

Antykoncepcja hormonalna to metoda zapobiegania ciąży, która polega na dostarczaniu do organizmu środków zawierających syntetyczne odpowiedniki hormonów. Zadaniem substancji działającej jak kobiece hormony płciowe jest blokowanie owulacji oraz zmiana konsystencji śluzu szyjki macicy tak, aby nie przepuszczała plemników. Część hormonalnych środków antykoncepcyjnych zawiera dwa składniki - estrogen i progestagen, inne są jednoskładnikowe – zawierają tylko progestagen.

Rodzaje antykoncepcyjnych środków hormonalnych:

• tabletki antykoncepcyjne (pigułki dwuskładnikowe i jednoskładnikowe)
• plastry antykoncepcyjne
• krążki antykoncepcyjne (krążki dopochwowe, pierścienie antykoncepcyjne)
• wkładki domaciczne (wkładki wewnątrzmaciczne, spirala antykoncepcyjna)
• implant antykoncepcyjny
• zastrzyki hormonalne
• pigułka po stosunku.

Antykoncepcja hormonalna charakteryzuje się wysoką skutecznością i wygodą stosowania, towarzyszy jej wzrost regularności cykli, czy zmniejszeniem objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Jednak stosowanie pigułek antykoncepcyjnych i innych środków antykoncepcji hormonalnej nie pozostaje obojętne dla organizmu. Stosowanie antykoncepcji hormonalnej należy zawsze skonsultować z lekarzem, a środki powinny być dobrane indywidualnie.

Tabletki antykoncepcyjne

Do najpopularniejszych środków antykoncepcji hormonalnej należą pigułki antykoncepcyjne przyjmowane doustnie. Do tabletek antykoncepcyjnych zaliczamy:

• tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe tzw. minipigułka
• tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe

Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe, zwane również minipigułkami, zawierają małe dawki jednego hormonu - progestagenu. Ich zadaniem jest zagęszczanie śluzu szyjki macicy, co uniemożliwia plemnikom przedostanie się do komórki jajowej. Minipigułka czasem hamuje owulację.

Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zalecane są kobietom:

• bardzo młodym, ze względu na niską zawartość hormonu,
• karmiącym piersią,
• mającym problem z zakrzepicą,
• które nie mogą stosować pigułek z estrogenem,
• które nie mogą stosować spirali,
• zbliżającym się do menopauzy,
• palącym papierosy,
• zagrożonym udarem,
• po 35. roku życia

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe składają się z dwóch rodzajów żeńskich hormonów płciowych: estrogenu i progestagenu. Hormony zawarte w pigułce hamują wzrost komórki jajowej w jajniku i uniemożliwiają owulację. Zagęszczają również śluz w szyjce macicy, tak aby plemniki nie mogły się przez niego przedostać.

Dwuskładnikowe tabletki hormonalne dzielą się na:

• tabletki jednofazowe - wszystkie tabletki mają ten sam skład,
• tabletki dwufazowe – w opakowaniu są dwa rodzaje tabletek o różnej dawce hormonów,
• tabletki trójfazowe – w opakowaniu znajdują się trzy rodzaje tabletek o różnej dawce hormonów

Ze względu na zawartość estrogenu dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne nie są zalecane wszystkim kobietom, w każdym wieku. W wielu przypadkach ginekolog może zalecić stosowanie tabletek jednoskładnikowych (brak estrogenu), bądź dwuskładnikowych jednofazowych (niska zawartość estrogenu). Przyjmowanie hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych zawsze jest konsultowane z lekarzem.

Tabletki antykoncepcyjne – jak brać?

Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych jest proste i wygodne, ale należy ściśle przestrzegać określonych zaleceń. Sposoby przyjmowania pigułek zależą od ich rodzaju.

W przypadku tabletek jednoskładnikowych w opakowaniu jest 28 pigułek, które należy przyjmować codziennie o tej samej porze. Różnica w porze stosowania pigułki może wynosić do ok. 3 godzin. Pomiędzy kolejnymi opakowaniami nie ma przerwy w zażywaniu.

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe należy przyjmować od pierwszego dnia cyklu miesięcznego i kontynuować zażywanie przez kolejnych 21 dni. Potem następuje siedmiodniowa przerwa i pojawia się krwawienie. Przypomina ono miesiączkę, jednak zazwyczaj jest krótsze i bardziej skąpe. Poza opakowaniami zawierającymi 21 tabletek, występują na rynku pigułki dwuskładnikowe w postaci 28 tabletek. Jednak siedem z nich nie zawiera hormonów, nie ma więc żadnego działania, a podczas ich stosowania powinno wystąpić krwawienie. Placebo stanowi ułatwienie, należy tylko uważać, aby nie pomylić tabletek i brać właściwe w określonych dniach cyklu.

Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne

Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych, jak wszelkich środków zawierających odpowiedniki hormonów, może powodować skutki uboczne. Zazwyczaj nie są one groźne dla zdrowia i pojawiają się zwykle na początku stosowania antykoncepcji, kiedy to organizm przyzwyczaja się do zmian hormonalnych. Jednak nie należy ignorować żadnych niepokojących objawów i przy ich nasileniu zgłosić się do lekarza.

Skutki uboczne, które mogą wystąpić w trakcie zażywania pigułek antykoncepcyjnych:

• spadek libido
• wzrost masy ciała
• bóle głowy, migreny
• nudności i wymioty
• trądzik
• krwawienie i plamienie poza właściwym
• wzrost ciśnienia tętniczego
• spadek nastroju
• ból sutków
• grzybica pochwy
• zakrzepica

Tabletki antykoncepcyjne bez recepty

Tabletki antykoncepcyjne i inne środki z grupy antykoncepcji hormonalnej nie są dostępne na polskim rynku bez recepty. Ze względu na swoisty wpływ hormonów na organizm stosowanie tego rodzaju antykoncepcji wymaga badań i konsultacji z lekarzem. Antykoncepcja bez recepty dostępna jest w postaci mechanicznych i chemicznych środków antykoncepcyjnych.

Plastry antykoncepcyjne

Plastry antykoncepcyjne to jedna z metod antykoncepcji hormonalnej. Zawierają te same hormony co tabletki antykoncepcyjne i mają takie samo działanie. Plaster naklejony na skórę przez cały czas uwalnia hormony, które przenikają do krwiobiegu i zapobiegają owulacji. To sprawia, że plastry antykoncepcyjne są wygodne, nie trzeba o nich codziennie pamiętać, a substancja czynna omija drogi pokarmowe i nie powoduje dodatkowych dolegliwości.

Jak stosować plastry antykoncepcyjne? W opakowaniu znajdują się trzy plastry, każdy na jeden tydzień. Po trzech tygodniach następuje przerwa i pojawia się krwawienie.

Plaster można naklejać na:

• ramię,
• plecy,
• pośladki,
• okolice bikini

Pod żadnym pozorem nie naklejamy plastra na piersi. Skóra pod plastrem powinna być zdrowa i pozbawiona znamion.

Krążki antykoncepcyjne (krążki dopochwowe, pierścienie antykoncepcyjne)

Krążki dopochwowe są jedną z metod długoterminowej antykoncepcji hormonalnej. Niewielki krążek zawiera progestageny, w mniejszym stężeniu niż w tabletkach antykoncepcyjnych, ale zdolne do zahamowania jajeczkowania. Kobieta samodzielnie umieszcza pierścień w pochwie na 3 tygodnie. Po upływie tego czasu i usunięciu krążka następuje siedmiodniowa przerwa i pojawia się krwawienie.

Wkładki domaciczne (wkładki wewnątrzmaciczne, spirala antykoncepcyjna)

Wkładki wewnątrzmaciczne, znane też jako spirale antykoncepcyjne, to kolejna z metod antykoncepcji hormonalnej. Zalecane są kobietom, które mają już za sobą poród, w najbliższym czasie nie planują dzieci, a nie chcą bądź nie mogą, stosować antykoncepcji doustnej. Spirala ma zabezpieczać przed ciążą przez okres od 2 do 6 lat.

Implant antykoncepcyjny

Implant antykoncepcyjny jest jedną z bardziej nowoczesnych metod antykoncepcyjnych i należy do grupy długotrwałej antykoncepcji hormonalnej. Zawiera tylko progestagen, dzięki czemu może mieć szersze zastosowanie niż środki zawierające estrogeny. Implant wszczepiony pod skórę na wewnętrzną stronę ramienia, może działać od pół roku do 5 lat. Zalecany jest kobietom, które z różnych względów nie mogą stosować tabletek antykoncepcyjnych bądź plastrów.

Hormonalny zastrzyk antykoncepcyjny

Antykoncepcyjny zastrzyk hormonalny jest jedną z metod antykoncepcji o wydłużonym działaniu. Zawiera tylko jeden składnik, progestagen, którego uwalnianie powoduje hamowanie owulacji, zagęszczenie śluzu i zmianę śluzówki jamy macicy, uniemożliwiając zagnieżdżenie się komórki jajowej. Zastrzyk hormonalny wykonuje się raz na trzy miesiące.

Ile kosztuje antykoncepcja hormonalna?

Ceny środków antykoncepcyjnych zależą od rodzaju, długości działania oraz producenta. Ceny tabletek antykoncepcyjnych wahają się średnio pomiędzy 5 a 50 zł, za plastry antykoncepcyjne zapłacimy kilkadziesiąt złotych, za to implant antykoncepcyjny to już koszt rzędu 1000 zł.

Chemiczne metody antykoncepcji

Chemiczne środki antykoncepcji nie są zaliczane do najbardziej skutecznych metod zapobiegania ciąży. Chemiczna antykoncepcja polega na zagęszczaniu śluzu szyjkowego, tak, że ten staje się nieprzepuszczalną zaporą dla plemników oraz upośledza ruchliwość plemników.

Do chemicznych środków antykoncepcyjnych zaliczamy:

• żele plemnikobójcze,
• pianki antykoncepcyjne,
• globulki dopochwowe,
• kremy plemnikobójcze
• gąbki dopochwowe.

Mechaniczne metody antykoncepcji

Mechaniczne metody antykoncepcji tworzą barierę utrudniającą plemnikom przedostanie się do komórki jajowej. Środki wykorzystywane w tej metodzie mogą stosować zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Najpopularniejszym i najbardziej powszechnym mechanicznym środkiem antykoncepcyjnym jest prezerwatywa. Do tej grupy należą jeszcze błony dopochwowe i kapturki naszyjkowe. Poza ochroną przed niepożądaną ciążą mechaniczne środki antykoncepcyjne zapobiegają rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych drogą płciową.

Skuteczna antykoncepcja – wskaźnik Pearla

Skuteczność metod antykoncepcyjnych określa wskaźnik Pearla, zwany również indeksem Pearla. Przedstawia on stosunek liczby niezamierzonych ciąż, do których doszło wskutek regularnego pożycia seksualnego w ciągu roku u stu par, stosujących w tym czasie konkretną metodę antykoncepcji. Im niższy wskaźnik Pearla, tym metoda antykoncepcyjna jest bardziej skuteczna.

W różnych źródłach możemy znaleźć różne wartości wskaźnika Pearla. Dzieje się tak dlatego, że skuteczność danej metody antykoncepcyjnej określana na podstawie badań klinicznych, różni się od skuteczności tego samego środka w warunkach życia codziennego. Dotyczy to na przykład tabletek antykoncepcyjnych, o których braniu kobiety czasem zapominają, bądź są pod wpływem np. leków osłabiających działanie pigułek antykoncepcyjnych.

Jak odczytywać wskaźnik Pearla?

Za najbardziej skuteczne metody antykoncepcyjne uważane są te o wskaźniku Pearla do 2. Oznacza to, że na sto regularnie współżyjących par, doszło do dwóch nieplanowanych ciąż.

Średnia skuteczność środków antykoncepcyjnych to wskaźnik od 2 do 5.

Za nieskuteczne metody antykoncepcyjne uważa się wszystkie powyżej wartości 5. Przy braku stosowania jakichkolwiek zabezpieczeń wskaźnik Pearla wynosi 80–90, co oznacza, że na sto par właśnie tyle (80 do 90) może spodziewać się dziecka.

Metody antykoncepcyjne pod względem wartości wskaźnika Pearla

• tabletka antykoncepcyjna jednofazowa 0,2 – 0,5
• tabletka antykoncepcyjna sekwencyjna czterofazowa 0,2 – 1,4
• komputery cyklu: 0,64
• krążek dopochwowy: 0,65
• tabletka antykoncepcyjna dwufazowa: 0,7
• plaster antykoncepcyjny: 0,9
• minipigułka jednoskładnikowa: 1-3
• metoda objawowo-termiczna Rötzera: 1-3
• wkładka wewnątrzmaciczna (spirala): 1-3
• prezerwatywa: 3-7
• dopochwowe środki plemnikobójcze: 8-36
• stosunek przerywany: 10-35
• brak antykoncepcji: 80-90

Wskaźnik Pearla, podobnie, jak inne tego typu badania, nie jest w stanie precyzyjnie i w 100% określić skuteczności danej metody antykoncepcyjnej. Należy wziąć poprawkę na to, że statystyki prowadzone są na określonej grupie populacji, w określonych warunkach, i ich wyniki należy traktować wyłącznie poglądowo.

Ponadto, skuteczność metod antykoncepcyjnych zależy przede wszystkim od świadomości, wiedzy i umiejętności osób korzystających ze środków zapobiegania ciąży. Chociażby zażywanie pigułek antykoncepcyjnych powinno się odbywać według konkretnych zaleceń, a prezerwatywy powinny być stosowane prawidłowo.

Metody antykoncepcyjne pomagają zapobiegać nieplanowanej ciąży, ale nigdy nie dają 100% pewności powodzenia. Jedyną metodą, która na pewno zadziała jest wstrzemięźliwość seksualna.