Endometrioza: co to za choroba? Objawy, przyczyny, leczenie i dieta

Bywa niezwykle bolesna i uciążliwa, ale również bezobjawowa i nawet nierozpoznana.

Endometrioza, bo o niej mowa, to choroba, która do dziś pozostaje dla badaczy zagadką.

Często dowiadujesz się o niej podczas kolejnej próby zajścia w ciążę, rutynowego badania ginekologicznego lub po zgłoszeniu się do lekarza z bólem brzucha niewiadomego pochodzenia.

Po postawieniu diagnozy zastanawiasz się jakim cudem komórki z jamy macicy mogły znaleźć się w zupełnie innym miejscu.

Nie martw się, nie jesteś sama.

Sprawdź, czym dokładnie jest endometrioza, jak rozpoznać jej objawy i kiedy zgłosić się do lekarza.

Dowiedz się, czy zawsze prowadzi do bezpłodności i czy można ją wyleczyć.

 

Co to jest endometrium, czyli kilka słów o błonie śluzowej macicy

Chociaż endometrioza ma ścisły związek z terminem endometrium, to warto już na wstępie zróżnicować te dwa pojęcia.

Jedno z nich jest określeniem konkretnej części żeńskich narządów rozrodczych (endometrium), drugie zaś oznacza chorobę (endometrioza).

Jednak na początek dobrze przyjrzeć się kobiecej anatomii, a ściślej rzecz ujmując – poszczególnym warstwom ściany macicy, w skład której wchodzą trzy błony:

• surowicza,
• mięśniowa,
• śluzowa.

 

Błona śluzowa macicy łac. (tunica mucosa) to właśnie endometrium, czyli tkanka naturalnie wyściełająca jamę trzonu macicy.

W jej strukturze znajdują się komórki nabłonka, naczynia krwionośne, komórki układu odpornościowego oraz gruczoły odpowiadające za produkcję śluzu.

Endometrium pełni niezwykle istotną rolę w organizmie kobiety, a bezpośredni wpływ na jego funkcjonowanie ma specyficzna budowa.

Błona śluzowa macicy dzieli się na dwie warstwy:

• podstawną, która zachowuje stałą formę, nie podlega przeobrażeniom podczas cyklu miesiączkowego i jest bazą zapasową pod odbudowę warstwy czynnościowej;
• czynnościową (funkcjonalną), w której zachodzą największe i najbardziej znaczące zmiany podczas cyklu menstruacyjnego, pozwalające jej pełnić kluczową funkcję, czyli stwarzać odpowiednie warunki do przyjęcia i rozwoju zapłodnionej komórki jajowej.

Jeśli jednak do owego zapłodnienia i zagnieżdżenia się zarodka nie dojdzie, to właśnie ta warstwa złuszcza się i zostaje wydalona, co objawia się krwawieniem znanym jako miesiączka. W tym momencie rozpoczyna się również proces odtwarzania warstwy funkcjonalnej z podstawnej. W ten sposób cykl zatacza koło.

 

Na regularne modyfikacje endometrium bezpośredni wpływ mają żeńskie hormony płciowe, w szczególności estrogeny i progesteron.

To wahania ich stężenia powodują zmianę grubości błony śluzowej macicy czy rozrost jej poszczególnych naczyń, gruczołów oraz komórek.

Zarówno budowa, jak i poszczególne role endometrium zmieniają się okresowo przede wszystkim w następujących po sobie fazach cyklu miesiączkowego, ale również wraz z wiekiem kobiety czy jej stanem, np. w okresie ciąży czy po menopauzie.

W danej chwili grubość błony śluzowej macicy powinna się mieścić w granicach zakładanych norm.

Na przykład:

• u dziewczynek przed pierwszą menstruacją (menarche) powinna wynosić od 0,3 do 0,5 mm;
• u kobiet miesiączkujących waha się pomiędzy 7 a 15 mm, w zależności od momentu cyklu;
• u ciężarnych może przekroczyć 15 mm;
• u kobiet po menopauzie granicą jest 5 mm, z wyjątkiem pań, które stosują HTZ (hormonalną terapię zastępczą), u których dopuszczalna norma to 8 mm.

 

Pomiary grubości endometrium są o tyle ważne, że każde odchylenie od wymienionych wartości może wskazywać na zburzenia w obszarze żeńskiego układu rozrodczego.

Przerost endometrium może przykładowo świadczyć o różnego rodzaju schorzeniach, w tym chorobach nowotworowych.

Z kolei zbyt cienkie endometrium, może utrudniać zagnieżdżenie się zarodka, a tym samym zajście w ciążę.

Na jakie choroby narażona jest błona śluzowa macicy i czym charakteryzuje się endometrioza?

 

Co to jest endometrioza i w jaki sposób jest sprzężona z endometrium?

Już wiesz, że endometrium podlega w zasadzie nieustannym przeobrażeniom, nietrudno więc sobie wyobrazić, jak bardzo jest wrażliwe na wszelkie odstępstwa od norm różnorodnych procesów zachodzących w kobiecym organizmie. 

Sygnałem nieprawidłowości w obrębie błony śluzowej macicy mogą być chociażby zaburzenia miesiączkowania, w tym zbyt obfite lub skąpe krwawienia, dolegliwości bólowe czy problemy z zapłodnieniem.

Wśród najbardziej powszechnych chorób endometrium można wymienić m.in. atrofię endometrium, przerost endometrium, zapalenie endometrium, raka endometrium, polipy endometrium, zrosty endometrium czy wreszcie samą endometriozę.

Czym jest endometrioza?

To przewlekła choroba, zwana również gruczolistością wewnątrzmaciczną, która polega na występowaniu czynnej błony śluzowej macicy lub tkanki endometrialnej, poza właściwych obszarem, czyli jamą macicy.

Występuje u 10-20% całej populacji kobiet, w tym 6-15% w wieku rozrodczym.

Najczęściej rozpoznaje się ją pomiędzy 25. a 45. rokiem życia, ale może pojawić się również u pań po menopauzie, także u tych, które nie rodziły.

Ogniska endometriozy mogą występować w warstwie mięśniowej macicy, ale również w innych narządach płciowych i pobliskich tkankach, jak i w znacznie bardziej oddalonych miejscach organizmu.

Nieprawidłowy rozrost błony śluzowej macicy pojawia się m.in. w:

• jajnikach,
• jajowodach,
• więzadłach maciczno-krzyżowych,
• pochwie,
• szyjce macicy,
• odbycie,
• powłokach brzusznych,
• otrzewnej,
• pęcherzu moczowym, rzadziej w moczowodzie, czy nerkach,
• jelitach (cienkim i grubym),
• płucach i opłucnej,
• osierdziu,
• oku,
• kanale pachwinowym,
• pępku,
• zatokach nosowych,
• przeponie,
• wątrobie,
• a nawet mózgu.

 

Wyobraź sobie, że niewłaściwie umiejscowiona tkanka endometrium reaguje na te same wahania hormonów i podlega tym samym zmianom, co endometrium w jamie macicy.

Oznacza to, że regularnie się złuszcza i odradza, co wiąże się z comiesięcznym krwawieniem.

W miejscach zaatakowanych przez endometriozę dochodzi więc do cyklicznych stanów zapalnych, co może prowadzić do zrostów tkanki i różnych powikłań uzależnionych od konkretnego obszaru występowania choroby.

Pamiętaj, że niezwykle istotne jest zdiagnozowanie endometriozy we wczesnym stadium, co daje większe szanse na zahamowanie postępowania choroby.

Warto zatem wiedzieć, jak zidentyfikować wszelkie symptomy schorzenia.

 

Objawy endometriozy, czyli jak w porę rozpoznać chorobę

Endometrioza może mieć bardzo różny przebieg, w związku z czym nie jest tak prosta do rozpoznania.

Pierwsze oznaki choroby często nie są specyficzne, przez co nie są z nią od razu utożsamiane.

Bywa też i tak, że kobieta nie dostrzega żadnych charakterystycznych symptomów, a może się zmagać z zaawansowaną postacią schorzenia.

Z tej przyczyny endometrioza jest często diagnozowania przypadkowo, podczas profilaktycznego badania lub leczenia zupełnie innej choroby.

Nie oznacza to jednak, że w miarę rozwoju endometriozy, nie pojawiają się żadne dolegliwości.

Warto w tym miejscu nadmienić, że występują one nie tylko podczas menstruacji.

Na co więc zwrócić uwagę?

Najbardziej charakterystyczne objawy endometriozy to przede wszystkim:

• bóle okolic miednicy o różnym stopniu nasilenia,
• zaburzenia cyklu miesiączkowego,
• bolesne miesiączki, które potrafią być również bardzo obfite,
• ostre lub przewlekłe dolegliwości bólowe z bliżej nieokreślonych przyczyn (zazwyczaj w miejscu występowania zmian lub promieniujące), w tym bóle brzucha i podbrzusza czy okolicy krzyżowej,
• silne bóle odczuwane przed menstruacją,
• obrzęk obszarów objętych chorobą,
• plamienia poza menstruacją,
• permanentne uczucie zmęczenia,
• problemy z zajściem w ciążę - u około 35-50% przypadków choroba ta prowadzi do niepłodności. 

 

Zmiany w anatomii narządów, które są konsekwencją endometriozy, mogą ponadto objawiać się wieloma dolegliwościami, w tym:

• biegunkami, wzdęciami czy zaparciami,
• zaburzeniami oddawania moczu, w tym bolesnością pęcherza, częstomoczem i krwiomoczem,
• bólami i dyskomfortem podczas wypróżniania się,
• bólem podczas stosunków seksualnych,
• obecnością zmian w postaci zrostów, blizn i torbieli w miejscu zlokalizowania ognisk schorzenia.

Wszystko to prowadzi do znacznego obniżenia komfortu życia, co nie jest obojętne również dla zdrowia psychicznego i ogólnego samopoczucia.

Ponadto skutki endometriozy odczuwalne w płucach mogą się skończyć odmą płucną, w mózgu udarem krwotocznym, a w jelitach – zaburzeniami motoryki lub niedrożnością.

W wyniku zaniedbania lub zbyt późnego rozpoznania choroby, może być konieczne usunięcie jajowodów, jajników, a w skrajnych przypadkach – całej macicy, czyli wykonanie zabiegu histerektomii.

Endometrioza sama w sobie nie jest chorobą złośliwą, jednak może mieć złośliwy przebieg kliniczny.

Możliwa jest również transformacja nowotworowa i powstanie guza o nazwie endometrioma.

W rzadkich przypadkach istnieje ryzyko bezpośredniego zagrożenia życia.

Czy endometriozę można w ogóle wyleczyć?

 

Przyczyny endometriozy, czyli jak tkanka z jamy macicy może znaleźć się w płucach?

Po dziś dzień naukowcom nie udało się ustalić dokładnej przyczyny endometriozy.

Istnieje kilka teorii bazujących w swoich założeniach na czynnikach:

• wrodzonych,
• epigenetycznych,
• środowiskowych,
• alergicznych,
• autoimmunologicznych.

 

Część podań zakłada, że przyczyną endometriozy jest tzw. wsteczne miesiączkowanie, polegające na przedostawaniu się krwi menstruacyjnej z macicy poprzez jajowody do jamy otrzewnowej i wszczepianiu się złuszczonych komórek endometrium w tkanki oddalone od jamy macicy.

To tzw. teoria transplantacji.

Teoria metaplazji przypisuje z kolei niezróżnicowanym komórkom zdolność przekształcania się pod wpływem różnych czynników w komórki endometrium poza jamą macicy.

Jeszcze inna koncepcja wskazuje na możliwość powstawania ognisk endometriozy w wyniku implantacji, czyli przeniesienia komórek endometrium poza jamę macicy podczas operacji czy cesarskiego cięcia.

Źródeł endometriozy upatruje się również w predyspozycjach genetycznych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

Wpływ na rozwój choroby mogą mieć również czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie powietrza, wody oraz żywności, co ma bezpośredni wpływ na gospodarkę hormonalną w organizmie.  

Istnieją również teorie, które łączą część wymienionych i próbują udowodnić wpływ różnorodnych czynników na pojawienie się i rozwój endometriozy.

Jednak, póki co, dokładne pochodzenie schorzenia pozostaje niewyjaśnione.

 

Diagnostyka endometriozy – jakie badania ujawnią chorobę?

Diagnostyka endometriozy opiera się na różnych metodach i etapach analiz. W celu rozpoznania choroby stosuje się:

• wywiad lekarski,
• szereg badań ginekologicznych,
• badania obrazowe, w tym głównie USG oraz MRI,
• laparoskopię i analizy mikroskopowe,
• inne badania diagnostyczne.

 

Dokładny wywiad lekarski polega na rozpoznaniu objawów klinicznych i opisaniu wszelkich dolegliwości odczuwanych przez pacjentkę.

Lekarz, który go przeprowadza, może skierować kobietę na dalsze badania w kierunku endometriozy.

Badanie ginekologiczne palpacyjne, czyli przy pomocy dotyku, może ujawnić bóle w obszarze narządu rodnego oraz wszelkiego rodzaju guzki, zgrubienia, czy zmiany przypominające torbiele endometrialne.

Z kolei badanie ginekologiczne przy pomocy wzierników może uwidocznić ogniska endometriozy i ich położenie.

Dla potwierdzenia zmian endometrialnych wykonuje się również badania obrazowe.

Podstawowym jest badanie ultrasonograficzne, w tym USG przezpochwowe i przezodbytnicze.

Przydatne może okazać się również MRI, czyli rezonans magnetyczny, który pozwala na dokładniejsze ustalenie położenia istniejących ognisk.

Najlepszą, najskuteczniejszą i zalecaną przez specjalistów metodą rozpoznania endometriozy jest laparoskopia zwiadowcza, czyli interwencja chirurgiczna potwierdzona badaniem histologicznym pobranych wycinków.

Taki rodzaj diagnostyki pozwala nie tylko na precyzyjne zlokalizowanie ognisk, określenie stadium choroby, ale również na ewentualne usunięcie zmian, blizn, zrostów czy torbieli.

W niektórych przypadkach, w szczególności przy podejrzeniu endometriozy głęboko naciekającej, zastosowanie znajdują również kolonoskopia czy cystoskopia.

Jako uzupełnienie specjalistycznych badań ginekologicznych lekarz może zlecić oznaczenie markerów nowotworowych we krwi, w tym przede wszystkim analizę stężenia czynnika Ca-125 oraz Ca 19-9.

Nie dają one jednoznacznej odpowiedzi, ale pomagają w ukierunkowaniu terapii.

 

Jak wygląda leczenie endometriozy i czy można z nią wygrać?

Walka z endometriozą nie jest łatwa, gdyż choroba ta ma charakter przewlekły, zapalny, postępujący, a do tego nawracający.

Zwycięstwo w jednej bitwie niestety w wielu przypadkach nie oznacza wygrania całej wojny.

Zadania nie ułatwia też fakt, że do dzisiejszego dnia nie są znane dokładne przyczyny schorzenia.

Nie oznacza to jednak, że współczesna medycyna nie dysponuje żadnymi skutecznymi metodami radzenia sobie z endometriozą.

Jak w takim razie leczyć endometriozę?

Wszystko uzależnione jest od stopnia zaawansowania choroby, umiejscowienia zmian, wieku i stanu pacjentki, planów związanych z macierzyństwem czy reakcji na ewentualną uprzednią terapię.

Obecnie stosuje się przede wszystkim:

• operacyjne usuwanie ognisk endometriozy, najczęściej metodą laparoskopową,
• kurację farmakologiczną, opartą na środkach hormonalnych,
• terapię skojarzoną, łączącą obie powyższe metody,
• dodatkowe leczenie objawowe, w przypadku występowania intensywnego bólu czy innych dolegliwości.

 

Jakie leki stosuje się w leczeniu endometriozy i czy są skuteczne?

Farmakoterapia w leczeniu endometriozy może zostać zalecona zamiast zabiegu chirurgicznego, jako jego uzupełnienie lub kolejna kuracja.

Leki na endometriozę mają przede wszystkim hamować rozwój choroby, nie dopuszczać do nawrotów oraz łagodzić objawy.

Ich działanie opiera się na wyciszaniu aktywności hormonalnej jajników, co ma zapobiegać rozrostowi błony śluzowej macicy i sprzyjać redukcji zmian chorobowych.

Pacjentkom przepisuje się więc przede wszystkim środki hormonalne, w tym preparaty estrogenowo-progestagenowe, preparaty progestagenowe w postaci doustnej lub systemu wewnątrzmacicznego.

W celu uśmierzania dolegliwości bólowych stosuje się również niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Niestety terapii hormonalnej mogą towarzyszyć różnorakie skutki uboczne, w tym symptomy okresu klimakterium, takie jak uderzenia gorąca, problemy ze snem, bóle głowy, wzrost masy ciała, czy wahania nastrojów.

Ta forma leczenia może mieć również niekorzystny wpływ na zajście w ciążę.

Inną kwestią jest to, że żadna z metod farmakoterapii nie gwarantuje całkowitego powrotu do zdrowia, a po odstawieniu leków objawy choroby mogą powrócić.

W większości przypadków zasadniczym leczeniem endometriozy jest operacja.

 

Operacja endometriozy – jak wygląda zabieg i kiedy jest konieczny?

Chirurgiczne leczenie endometriozy polega na operacyjnym usunięciu ognisk choroby.

Wybór konkretnej metody uzależniony jest od lokalizacji patologicznych zmian, stopnia zaawansowania choroby, wieku i kondycji zdrowotnej kobiety oraz jej planów związanych z zajściem w ciążę.

Zabieg usunięcia endometriozy wykonuje się:

• metodą laparoskopową, polegającą na wprowadzeniu przez niewielkie nacięcia w powłokach brzusznych specjalnego narzędzia wraz z miniaturową kamerą, co pozwala na dokładną ocenę ewentualnych zmian. Nieoceniona jest również możliwość pobrania wycinków, które poddaje się analizie mikroskopowej;
• poprzez laparotomię, czyli klasyczne otwarcie jamy brzusznej, analizę i wycięcie zmian.

 

Operacja endometriozy może mieć formę:

• zachowawczą, która polega na zlikwidowaniu ognisk choroby, zrostów, blizn i torbieli endometrialnych oraz przywróceniu prawidłowych anatomii i funkcji narządu rodnego. Zabieg ten ma na celu zmniejszenie objawów i ryzyka nawrotów choroby, przy jednoczesnej poprawie lub zachowaniu płodności kobiety;
• radykalną, stosowaną w trudnych przypadkach oraz u kobiet, które nie planują ciąży. Polega ona na usunięciu macicy wraz z jajnikami w celu wywołania menopauzy chirurgicznej.

 

Warto również nadmienić, że laparoskopia endometriozy nie jest jedynie narzędziem leczniczym, ale również diagnostycznym.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego z 2012 roku laparoskopię należy wykonywać przede wszystkim u kobiet:

• zmagających się z dyspareunią, czyli dysfunkcją seksualną objawiającą się bólem podczas współżycia,
• cierpiących na bolesne miesiączki,
• uskarżających się na przewlekły ból, który uniemożliwia normalne funkcjonowanie i pogarsza jakość życia,
• u których leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne lub niewskazane,
• które mają rozpoznane zmiany guzowate w jajnikach,
• w przypadku których badanie ginekologiczne wykazało obecność bolesnych guzków w więzadłach krzyżowo-macicznych,
• mających problem z zajściem w ciążę, co nie jest spowodowane innymi odchyleniami od normy.

 

Naturalne leczenie endometriozy, czyli zwróć uwagę na dietę

Liczne współczesne badania naukowe wykazują zależność pomiędzy nasileniem się objawów endometriozy a stylem życia, w szczególności dietą.

Wśród naturalnych sposobów radzenia sobie z endometriozą wymienia się przede wszystkim:

• zmniejszenie lub całkowite wyeliminowanie spożycia kawy z kofeiną,
• wykluczenie z codziennej diety chemicznie zanieczyszczonej i wysokoprzetworzonej żywności,
• ograniczenie spożycia czerwonego mięsa oraz cukru,
• wsparcie układu odpornościowego poprzez wprowadzenie odpowiednio zbilansowanej zdrowej diety, aktywności fizycznej i ewentualnie dodatkowych suplementów diety.

Dietę przy endometriozie należy wzbogacić o antyoksydanty, bioflawonoidy czy kurkuminę.

Warto postawić na owoce, warzywa, orzechy, zdrowe oleje czy produkty pełnoziarniste.

Dodatkowo, zmniejszyć stężenie estrogenów w organizmie pomogą brokuły, kalafior, rośliny strączkowe, gorczyca, brukselka czy kalarepa.

Bardzo istotne jest również dostarczanie wraz z pożywieniem odpowiedniej dawki kwasów omega-3, które można znaleźć w tłustych rybach morskich, orzechach włoskich, oleju rzepakowym czy nasionach chia.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz ginekolog

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.