Leki GLP-1: na odchudzanie, cukrzycę i choroby powiązane z otyłością

Konsultacja z e-receptą Lek. rodzinny Specjalista

Z medycznego punktu widzenia, zarówno o cukrzycy jak i otyłości nie sposób mówić o jedynie w kontekście nieprawidłowego metabolizmu glukozy lub nadmiernej masy ciała. Jak wiele chorób, i te wpływają na różne aspekty zdrowia. W przypadku obu chorób oraz ich powikłań odpowiedzią terapeutyczną okazały się analogi GLP-1. O tym, jak działają, jak je stosować i jakie korzyści przynoszą, dowiesz się z poniższego artykułu. 

Otyłość – schorzenie interdyscyplinarne

Otyłość to choroba przewlekła z tendencją do nawrotów. Patogeneza jej powikłań jej ściśle związana z długotrwałym nadmiarem tkanki tłuszczowej oraz dodatnim bilansem energetycznym.

Otyłość zwiększa ryzyko rozwoju takich chorób jak: 

● Cukrzyca typu 2
● Nadciśnienie tętnicze
● Niewydolność serca
● Obturacyjny bezdech senny
● Zaburzenia rytmu serca
● Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
● Przewlekłe zespoły wieńcowe
● Miażdżyca
● Dyslipidemia 
● Niektóre nowotwory
● Niealkoholowa słtuszczeniowa choroba wątroby
● Zwyrodnienie stawów
● Przewlekła choroba nerek
● Zaburzenia płodności.

Nadmiar tkanki tłuszczowej wiąże się również z krótszą oczekiwaną długością życia. Oprócz tego zwiększa ryzyko udaru mózgu oraz jest najistotniejszym czynnikiem zwiększającym ryzyko zawału serca.

Czym są analogi GLP-1?

Glukagon jest hormonem regulującym poziom cukru we krwi. Kiedy ten wzrasta, glukagon łączy się z tzw. komórkami beta trzustki, zwiększając uwalnianie insuliny. Dzięki temu nadmiarowa glukoza jest przekształcana i magazynowa w postaci glikogenu.

Z komórkami beta w trzustce wiąże się również hormon glukagonopodobny. Należy do tzw. inkretyn, czyli hormonów wydzielanych w jelitach, które poprzez wpływ na trzustkę zwiększają uwalnianie insuliny po posiłku. GLP-1 to jeden z nielicznych hormonów, które regulują apetyt i przyjmowanie pokarmów. Wpływa na uwalnianie insuliny i glukagonu, dzięki czemu normalizuje poziom glukozy we krwi. Z tego względu stał się naturalną opcją w leczeniu cukrzycy i otyłości. Hormon jednak szybko ulega rozpadowi. Dlatego opracowano analogi hormonu glukagonopodobnego, które dzielą mechanizm działania z oryginalną cząsteczką, ale są trwalsze i działają dłużej. Dzięki temu można je stosować raz dziennie (liraglutyd) lub raz w tygodniu (semaglutyd, dulaglutyd).

Leki te dzieli się na: 

● krótkodziałające – eksenatyd (przyjmowany 2 razy dziennie), liksysenatyd (raz dziennie), semaglutyd w formie doustnej (raz dziennie), 
● długodziałające –  liralgutyd (stosowany raz na dobę), dulaglutyd, semaglutyd, albiglutyd i eksenatyd o przedłużonym uwalnianiu (aplikowane co tydzień)

Cukrzyca i analogi GLP-1

Analogi GLP-1 pierwotnie były stosowane właśnie w leczeniu cukrzycy. Wykazują bowiem kilka dobroczynnych efektów w tym obszarze. Wpływają na uwalnianie insuliny w sposób zależny od poziomu glukozy we krwi, dzięki czemu umożliwiają bezpieczną kontrolę glikemii. 

● W przypadku hiperglikemii zwiększają uwalnianie insuliny (dzięki której spada poziom cukru we krwi) i obniżają wydzielanie glukagonu (który ten poziom naturalnie podwyższa). 

● Kiedy dochodzi do hipoglikemii (niedocukrzenia), zmniejszają uwalnianie insuliny. 

Oprócz tego poprawiają insulinowrażliwość tkanek, której upośledzenie jest jedną z dwóch (obok niedostatecznej produkcji insuliny) podstawowych przyczyn cukrzycy typu 2.

Analogi hormonu glukagonopodobnego pomagają również zredukować ryzyko wystąpienia niektórych chorób, m.in. sercowo-naczyniowych i nowotworów, na które osoby z cukrzycą typu 2 są bardziej narażone. 

Leki GLP-1 – jak działają?

Oprócz efektu normalizującego poziom glukozy we krwi i wzmocnienia insulinowrażliwości tkanek, analogi hormonu glukagonopodobnego biorą udział w kontroli apetytu. Łączą się z receptorami w ośrodkowym układzie nerwowym, wpływając na ośrodek sytości. Oprócz tego działają na receptory w jelicie cienkim, spowalniając motorykę przewodu pokarmowego. Dzięki temu zmniejszają przyjmowanie pokarmów i opóźniają wchłanianie glukozy do krwiobiegu i łagodzą szkodliwy nagły, poposiłkowy wzrost poziomu cukru we krwi.

Oprócz efektów wspomagających redukcję wagi, analogi hormonu glukagonopodobnego działają ochronnie na:

● serce (czyli kardioprotekcyjnie)
● naczynia krwionośne (wazoprotekcyjnie) 
● wątrobę (hepatoprotekcyjnie)
● komórki beta trzustki.

Leki z tej grupy poprawiają ponadto profil lipidowy krwi, zmniejszając poziom trójglicerydów i LDL, czyli tzw. “złego cholesterolu” i jednocześnie podwyższając poziom “dobrego cholesterolu”, HDL. 

Analogi GLP-1 na otyłość a obniżenie prawdopodobieństwa zachorowania na raka

Zarówno nadmiar tkanki tłuszczowej, jak i hiperinsulinemia oraz hiperlipidemia, związane z biernym trybem życia i niezbilansowaną dietą, zwiększają ryzyko rozwoju niektórych nowotworów. Tkanka tłuszczowa nie pełni w organizmie jedynie roli magazynowej. Jest narządem wewnętrznego wydzielania substancji, tzw. adipocytokin. Równowaga między nimi, zachowana przy prawidłowej masie ciała, zostaje zachwiana u pacjentów otyłych. W ten sposób może dojść do: 

● przewlekłego stanu zapalnego
● insulinooporności
● uszkodzenia DNA
● wzmożenia podziałów komórek, również nowotworowych 
● zaburzeniach w niszczeniu komórek (apoptozie).

Nadmierna masa ciała czynnikiem ryzyka rozwoju raka: 

● jelita grubego 
● odbytu
● piersi (w okresie pomenopauzalnym) 
● błony śluzowej trzonu macicy 
● nerek
● trzustki
● pęcherzyka żółciowego
● gruczolakoraka przełyku.

Redukcja wagi i zmiana diety nie tylko obniżają ryzyko na zachorowania na nowotwór, ale również poprawiają rokowania u pacjentów onkologicznych. Dlatego tak ważny jest zoptymalizowany jadłospis – niskotłuszczowy, bogaty w błonnik i niskim indeksie glikemicznym – oraz odpowiednio dobrana farmakoterapia. W tym względzie analogi hormonu glukagonopodobnego wydają się obiecującą opcją terapeutyczną.

Na podstawie badania opublikowanego w JAMA Oncology w grudniu 2023 r., w którym przeanalizowano efekty leczenia 1,2 mln Amerykanów, wywnioskowano, że analogi GLP-1 skuteczniej obniżają ryzyko nowotworu okrężnicy od popularnych leków stosowanych w terapii cukrzycy, takich jak insulina (o 44%) czy metformina (o 25%).  

Leki GLP-1 a zmniejszone ryzyko sercowo-naczyniowe

Otyłość znacząco wpływa na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. Do jej powikłań w tym obszarze należą: 

● nadciśnienie tętnicze
● przerost lewej komory serca
● zaburzenia rytmu serca
● żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
● hiperlipidemia
● skłonność do zakrzepów
● niedokrwienna choroba serca
● udar.

Analogi GLP-1 obniżają poziom trójglicerydów i LDL w osoczu. Ponadto działają ochronnie na serce i naczynia krwionośne, wywołują efekt przeciwzapalny w obrębie układy sercowo-naczyniowego i zmniejszają ciśnienie skurczowe krwi. W ten sposób redukują ryzyko rozwoju lub objawy powikłań otyłości związanych z układem krążenia. 

Preparaty GLP-1 a choroba Alzheimera 

Analogi hormonu glukagonopodobnego przenikają przez barierę krew-mózg i wykazują działanie przeciwzapalne i neuroprotekcyjne (utrzymują w optymalnym stanie neurony, gdy na skutek choroby dochodzi do ich uszkodzenia). Zmniejszają również gromadzenie się amyloidu w hipokampie, a odkładanie się tego białka w komórkach uważa się za jedną z przyczyn rozwoju choroby Alzheimera.

Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych na myszach, liraglutyd chronił mózgi szczurów przed zaburzeniami pamięci. Przeprowadzono również kilka badań z udziałem pacjentów cierpiących na demencję, które sugerują potencjalny korzystny wpływ analogów hormonu glukagonopodobnego u chorych na funkcje poznawcze. Hipotetycznie leki z tej grupy mogą również obniżać ryzyko rozwoju demencji i niektórych zaburzeń związanych z wyniszczaniem neuronów (neurodegeneracyjnych). Dla dalszych, pewniejszych wniosków, konieczne są dodatkowe badania. 

Jak podawać analogi GLP-1?

Preparaty zawierające GLP-1 są w większości dostępne w postaci iniekcji. Jest kilka zasad bezpiecznego stosowania tej grupy leków:

● Podaje się je jedynie podskórnie — nigdy dożylnie ani domięśniowo. 

● Lek wstrzykuje się w powłokę jamy brzusznej (po bokach, w odległości co najmniej 5 cm od pępka), udo lub (jeśli zastrzyk wykonuje druga osoba) w ramię. Preparat można wstrzykiwać za każdym razem w ten sam obszar ciała, ale warto wybrać w jego obrębie inne miejsce. 

● Analogi GLP-1 podaje się niezależnie od posiłków — zarówno między nimi, jak i w trakcie.

● Semalgutyd i dulaglutyd, które podaje się w odstępach cotygodniowych, najlepiej aplikować w tym samym dniu tygodnia. Liraglutyd, który przyjmuje się codziennie, najlepiej wstrzykiwać o tej samej porze.  

Ogólna instrukcja stosowania analogów GLP-1

1. Po wyjęciu wstrzykiwacza z lodówki należy ocenić, czy opakowanie jest nienaruszone, nie upłynął termin ważności leku, a preparat jest przezroczysty (nie może być mętny, barwny ani zanieczyszczony). 

2. Zadbać o podstawowe środki bezpieczeństwa — umyć ręce, 

3. Wybrać miejsce wstrzyknięcia. Można w tym celu skorzystać z pomocy pracownika medycznego.

4. Zdjąć nasadę wstrzykiwacza, nie dotykając igły. Nie wolno zakładać zatyczki ponownie, by nie uszkodzić igły.

5. Do każdego zastrzyku wykorzystać nową igłę. Należy oderwać papierową nalepkę ochronną i nakręcić ją na wstrzykiwacz. 

6. Jeśli wstrzykiwacz jest używany pierwszy raz, należy sprawdzić jego drożność. W tym celu obraca się pokrętło tak, by wskazywało dwie kropki (symbol sprawdzania przepływu), obraca wstrzykiwacz igłą do góry i naciska przycisk podania dawki, aż na wyświetlaczu pojawi się „0”. Na końcu igły powinna się pojawić mała kropla: 

● jeśli się nie pojawi, punkt 6 należy powtórzyć 5 razy;j

● jeśli mimo to się nie pojawi, należy zmienić igłę i powtórzyć punkt 6; 

● w przypadku dalszych niepowodzeń należy wymienić wstrzykiwacz. 

7. Ustawić dawkę poprzez obrót pokrętłem. 

8. Preparat jest gotowy do podania. Wykonuje się wstrzyknięcie podskórne. Należy wbić igłę prostopadle do powierzchni skóry, i naciskać na przycisk, dopóki na liczniki nie pojawi się cyfra “0”. 

9. Po podaniu leku należy odczekać 6 sekund i dopiero wtedy wyciągnąć igłę. 

10. Igłę należy zdemontować ze wstrzykiwacza i zabezpieczoną wyrzucić do pojemnika na odpady medyczne. Na końcu zabezpieczyć wstrzykiwacz osłonką. 

Analogi GLP-1 – podsumowanie

Analogi hormonu glukagonopodobnego wpływają wielotorowo na zdrowie pacjentów. Przynoszą pozytywne efekty w postaci redukcji masy ciała i normalizują poziomu cukru we krwi, co determinuje wskazania, w jakich stosuje się tę grupę leków – cukrzycę i otyłość.

Nie są to jednak jedyne korzyści związane z przyjmowaniem analogów GLP-1. Oprócz usprawnienia metabolizmu glukozy, leki te wzmacniają uczucie sytości i spowalniają opróżnianie żołądka, zmniejszając podaż kalorii w diecie. Działają również dobroczynnie na układ sercowo-naczyniowy. Wykazują efekt ochronny na serce i naczynia krwionośne, a także obniżają poziomu LDL i trójglicerydów w osoczu, jednocześnie prowadząc do wzrostu stężenia HDL. Leki z tej grupy polepszają insulinowrażliwość tkanek, chronią komórki beta trzustki i wątrobę.

Analogi GLP-1 wpływają w złożony sposób na poprawę funkcjonowania i komfortu życia pacjentów otyłych – również tych z chorobami współistniejącymi, wynikającymi z nadmiernej masy ciała, takimi jak cukrzyca typu 2, dyslipidemia czy nadciśnienie tętnicze. Z tego względu są często optymalnym wyborem w farmakoterapii osób otyłych.

Udostępnij

Do znajomych

Tweetnij

Wyślij link

Skontaktuj się z lekarzem online i uzyskaj pomoc! Walczysz z otyłością lub zaawansowaną nadwagą?

Rozpocznij konsultację