Leki GLP-1: na odchudzanie, cukrzycę i choroby powiązane z otyłością
Autor: mgr farm. Angelika Biełuś
Z medycznego punktu widzenia, zarówno o cukrzycy jak i otyłości nie sposób mówić jedynie w kontekście nieprawidłowego metabolizmu glukozy lub nadmiernej masy ciała. Jak wiele chorób, i te wpływają na różne aspekty zdrowia. W przypadku obu chorób oraz ich powikłań odpowiedzią terapeutyczną okazały się analogi GLP-1. O tym, jak działają, jak je stosować i jakie korzyści przynoszą, dowiesz się z poniższego artykułu, którego celem jest przybliżenie tych zagadnień.
Otyłość – schorzenie interdyscyplinarne
Otyłość to choroba przewlekła z tendencją do nawrotów. Patogeneza jej powikłań jest ściśle związana z długotrwałym nadmiarem tkanki tłuszczowej oraz dodatnim bilansem energetycznym, co stanowi poważny problem metaboliczny. Leczenie otyłości jest kluczowe dla zapobiegania jej powikłaniom.
Otyłość zwiększa ryzyko rozwoju takich chorób jak:
● Niewydolność serca
● Obturacyjny bezdech senny
● Zaburzenia rytmu serca
● Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
● Przewlekłe zespoły wieńcowe
● Dyslipidemia
● Niektóre nowotwory
● Niealkoholowa słtuszczeniowa choroba wątroby
● Zwyrodnienie stawów
● Przewlekła choroba nerek
● Zaburzenia płodności.
Nadmiar tkanki tłuszczowej wiąże się również z krótszą oczekiwaną długością życia. Oprócz tego zwiększa ryzyko udaru mózgu oraz jest najistotniejszym czynnikiem zwiększającym ryzyko zawału serca.
Czym są analogi GLP-1?
Na początku XX wieku odkryto związek pomiędzy trzustką, jelitami i hormonami inkretynowymi, co dało początek badaniom nad GLP-1.
Glukagon jest hormonem regulującym poziom cukru we krwi. Kiedy ten wzrasta, glukagon łączy się z tzw. komórkami beta trzustki, zwiększając uwalnianie insuliny. Dzięki temu nadmiarowa glukoza jest przekształcana i magazynowa w postaci glikogenu.
Z komórkami beta w trzustce wiąże się również hormon glukagonopodobny. Należy do tzw. inkretyn, czyli hormonów wydzielanych w jelitach, które poprzez wpływ na trzustkę zwiększają uwalnianie insuliny po posiłku. GLP-1 to jeden z nielicznych hormonów, które regulują apetyt i przyjmowanie pokarmów. Wpływa na uwalnianie insuliny i glukagonu, dzięki czemu normalizuje poziom glukozy we krwi. Z tego względu stał się naturalną opcją w leczeniu cukrzycy i otyłości. Hormon jednak szybko ulega rozpadowi. Dlatego opracowano analogi hormonu glukagonopodobnego, które dzielą mechanizm działania z oryginalną cząsteczką, ale są trwalsze i działają dłużej. Dzięki temu można je stosować raz dziennie (liraglutyd) lub raz w tygodniu (semaglutyd, dulaglutyd). Analogii GLP-1 używa się również w leczeniu cukrzycy typu 2.
Leki te dzieli się na:
● krótkodziałające – eksenatyd (przyjmowany 2 razy dziennie), liksysenatyd (raz dziennie), semaglutyd w formie doustnej (raz dziennie),
● długodziałające – liralgutyd (stosowany raz na dobę), dulaglutyd, semaglutyd, albiglutyd i eksenatyd o przedłużonym uwalnianiu (aplikowane co tydzień)
Zobacz też:
Leki na otyłość na receptę: jak działają, rodzaje, czy są skuteczne, wizyta lekarska
Cukrzyca i analogi GLP-1
Analogi GLP-1 pierwotnie były stosowane jako leki obniżające poziom glukozy w leczeniu cukrzycy typu 2. Wykazują bowiem kilka dobroczynnych efektów w tym obszarze. Wpływają na uwalnianie insuliny w sposób zależny od poziomu glukozy we krwi, dzięki czemu umożliwiają bezpieczną kontrolę glikemii
● W przypadku hiperglikemii zwiększają uwalnianie insuliny (dzięki której spada poziom cukru we krwi) i obniżają wydzielanie glukagonu (który ten poziom naturalnie podwyższa).
● Kiedy dochodzi do hipoglikemii (niedocukrzenia), zmniejszają uwalnianie insuliny.
Oprócz tego poprawiają insulinowrażliwość tkanek, której upośledzenie jest jedną z dwóch (obok niedostatecznej produkcji insuliny) podstawowych przyczyn cukrzycy typu 2.
Analogi hormonu glukagonopodobnego pomagają również zredukować ryzyko wystąpienia niektórych chorób, m.in. sercowo-naczyniowych i nowotworów, na które osoby z cukrzycą typu 2 są bardziej narażone.
Leki GLP-1 obniżające poziom glukozy – jak działają?
Oprócz efektu normalizującego poziom glukozy we krwi i wzmocnienia insulinowrażliwości tkanek, analogi hormonu glukagonopodobnego biorą udział w leczeniu cukrzycy oraz kontroli apetytu. Łączą się z receptorami w ośrodkowym układzie nerwowym, wpływając na ośrodek sytości. Oprócz tego działają na receptory w jelicie cienkim, spowalniając motorykę przewodu pokarmowego. Dzięki temu zmniejszają przyjmowanie pokarmów i opóźniają wchłanianie glukozy do krwiobiegu i łagodzą szkodliwy nagły, poposiłkowy wzrost poziomu cukru we krwi.
Jednakże, stosowanie tych leków może powodować działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności czy biegunka.
Oprócz efektów wspomagających redukcję wagi, analogi hormonu glukagonopodobnego działają ochronnie na:
● serce (czyli kardioprotekcyjnie)
● naczynia krwionośne (wazoprotekcyjnie)
● wątrobę (hepatoprotekcyjnie)
● komórki beta trzustki.
Leki z tej grupy poprawiają ponadto profil lipidowy krwi, zmniejszając poziom trójglicerydów i LDL, czyli tzw. “złego cholesterolu” i jednocześnie podwyższając poziom “dobrego cholesterolu”, HDL.
Wskazania do stosowania leków GLP-1
Leki GLP-1 są zalecane przede wszystkim w leczeniu cukrzycy typu 2 oraz w leczeniu otyłości. Są one szczególnie wskazane u pacjentów, którzy nie osiągnęli wystarczającej kontroli glikemii przy pomocy innych leków obniżających poziom glukozy lub u których występują powikłania cukrzycy. Dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania, leki GLP-1 pomagają w regulacji poziomu glukozy we krwi, co jest kluczowe dla pacjentów z cukrzycą typu 2.
Dodatkowo, leki GLP-1 są zalecane w leczeniu otyłości u pacjentów, którzy nie osiągnęli wystarczającej utraty masy ciała przy pomocy innych metod, takich jak dieta i ćwiczenia. Dzięki swojemu wpływowi na uczucie sytości i spowolnienie opróżniania żołądka, leki te mogą znacząco wspomóc proces odchudzania.
Korzyści zdrowotne leków GLP-1
Leki GLP-1 oferują wiele korzyści zdrowotnych, które wykraczają poza samą kontrolę glikemii, co czyni je skutecznymi w leczeniu cukrzycy. Przede wszystkim, poprawiają one kontrolę glikemii u pacjentów z cukrzycą typu 2, co jest bardzo ważne w zapobieganiu powikłaniom tej choroby. Dzięki swojemu działaniu na poziom glukozy we krwi, leki GLP-1 umożliwiają bezpieczną i skuteczną kontrolę glikemii.
Kolejną istotną korzyścią jest utrata masy ciała u pacjentów z otyłością. Leki GLP-1 wpływają na uczucie sytości i spowalniają opróżnianie żołądka, co prowadzi do zmniejszenia przyjmowania pokarmów i, w efekcie, do utraty masy ciała.
Leki GLP-1 zmniejszają również ryzyko powikłań cukrzycy, takich jak choroby serca i naczyń krwionośnych. Poprawiają profil lipidowy krwi, obniżając poziom trójglicerydów i LDL, a jednocześnie podwyższając poziom HDL. Dodatkowo, leki te mogą obniżać ciśnienie krwi, co jest korzystne dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym.
Warto również wspomnieć, że leki GLP-1 mogą mieć potencjalne zastosowanie w leczeniu innych chorób, takich jak choroba Alzheimera i niektóre nowotwory. Badania sugerują, że leki te mogą mieć działanie neuroprotekcyjne i przeciwnowotworowe, co otwiera nowe możliwości terapeutyczne.
Podsumowując, leki GLP-1 przynoszą liczne korzyści zdrowotne, które mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów z cukrzycą typu 2 i otyłością.
Analogi GLP-1 na otyłość a obniżenie prawdopodobieństwa zachorowania na raka
Zarówno nadmiar tkanki tłuszczowej, jak i hiperinsulinemia oraz hiperlipidemia, związane z biernym trybem życia i niezbilansowaną dietą, zwiększają ryzyko rozwoju niektórych nowotworów. Tkanka tłuszczowa nie pełni w organizmie jedynie roli magazynowej. Jest narządem wewnętrznego wydzielania substancji, tzw. adipocytokin. Równowaga między nimi, zachowana przy prawidłowej masie ciała, zostaje zachwiana u pacjentów otyłych. W ten sposób może dojść do:
● przewlekłego stanu zapalnego
● uszkodzenia DNA
● wzmożenia podziałów komórek, również nowotworowych
● zaburzeniach w niszczeniu komórek (apoptozie).
Nadmierna masa ciała czynnikiem ryzyka rozwoju raka:
● jelita grubego
● odbytu
● piersi (w okresie pomenopauzalnym)
● błony śluzowej trzonu macicy
● nerek
● trzustki
● pęcherzyka żółciowego
● gruczolakoraka przełyku.
Redukcja wagi i zmiana diety nie tylko obniżają ryzyko na zachorowania na nowotwór, ale również poprawiają rokowania u pacjentów onkologicznych. Dlatego tak ważny jest zoptymalizowany jadłospis – niskotłuszczowy, bogaty w błonnik i niskim indeksie glikemicznym – oraz odpowiednio dobrana farmakoterapia. W tym względzie analogi hormonu glukagonopodobnego wydają się obiecującą opcją terapeutyczną.
Na podstawie badania opublikowanego w JAMA Oncology w grudniu 2023 r., w którym wykazano, że analogi GLP-1 skuteczniej obniżają ryzyko nowotworu okrężnicy od popularnych leków stosowanych w terapii cukrzycy, takich jak insulina (o 44%) czy metformina (o 25%). Leczenie otyłości z wykorzystaniem GLP-1 może zatem przynieść dodatkowe korzyści w kontekście profilaktyki nowotworowej.
Korzyści leków GLP-1 a zmniejszone ryzyko sercowo-naczyniowe
Otyłość znacząco wpływa na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego i jest istotnym czynnikiem w leczeniu cukrzycy. Do jej powikłań w tym obszarze należą:
● nadciśnienie tętnicze
● przerost lewej komory serca
● zaburzenia rytmu serca
● żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
● hiperlipidemia
● skłonność do zakrzepów
● niedokrwienna choroba serca
● udar.
Analogi GLP-1 obniżają poziom trójglicerydów i LDL w osoczu. Ponadto działają ochronnie na serce i naczynia krwionośne, wywołują efekt przeciwzapalny w obrębie układy sercowo-naczyniowego i zmniejszają ciśnienie skurczowe krwi. W ten sposób redukują ryzyko rozwoju lub objawy powikłań otyłości związanych z układem krążenia. W porównaniu do innych terapii, analogi GLP-1 wykazują znaczące korzyści w redukcji ryzyka sercowo-naczyniowego.
Preparaty GLP-1 a choroba Alzheimera
Analogi hormonu glukagonopodobnego, stosowane w leczeniu cukrzycy, przenikają przez barierę krew-mózg i wykazują działanie przeciwzapalne i neuroprotekcyjne (utrzymują w optymalnym stanie neurony, gdy na skutek choroby dochodzi do ich uszkodzenia). Zmniejszają również gromadzenie się amyloidu w hipokampie, a odkładanie się tego białka w komórkach uważa się za jedną z przyczyn rozwoju choroby Alzheimera.
Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych na myszach, liraglutyd chronił mózgi szczurów przed zaburzeniami pamięci. Przeprowadzono również kilka badań z udziałem pacjentów cierpiących na demencję, które sugerują potencjalny korzystny wpływ analogów hormonu glukagonopodobnego u chorych na funkcje poznawcze. Hipotetycznie leki z tej grupy mogą również obniżać ryzyko rozwoju demencji i niektórych zaburzeń związanych z wyniszczaniem neuronów (neurodegeneracyjnych). Dla dalszych, pewniejszych wniosków, konieczne są dodatkowe badania. Dostęp do tych nowoczesnych terapii może otworzyć nowe możliwości leczenia choroby Alzheimera.
Jak podawać analogi GLP-1?
Preparaty zawierające GLP-1 są w większości dostępne w postaci iniekcji i są stosowane w leczeniu cukrzycy. Jest kilka zasad bezpiecznego stosowania tej grupy leków:
● Podaje się je jedynie podskórnie — nigdy dożylnie ani domięśniowo.
● Lek wstrzykuje się w powłokę jamy brzusznej (po bokach, w odległości co najmniej 5 cm od pępka), udo lub (jeśli zastrzyk wykonuje druga osoba) w ramię. Preparat można wstrzykiwać za każdym razem w ten sam obszar ciała, ale warto wybrać w jego obrębie inne miejsce.
● Analogi GLP-1 podaje się niezależnie od posiłków — zarówno między nimi, jak i w trakcie.
● Semalgutyd i dulaglutyd, które podaje się w odstępach cotygodniowych, najlepiej aplikować w tym samym dniu tygodnia. Liraglutyd, który przyjmuje się codziennie, najlepiej wstrzykiwać o tej samej porze.
Preparaty GLP-1 a choroby powiązane z otyłością
Preparaty GLP-1 zyskują coraz większe uznanie w leczeniu chorób powiązanych z otyłością, takich jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze i choroby sercowo-naczyniowe. Dzięki swojemu unikalnemu mechanizmowi działania, który obejmuje regulację poziomu glukozy we krwi oraz korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, leki te stanowią skuteczne narzędzie w zapobieganiu i leczeniu tych schorzeń.
W przypadku cukrzycy typu 2, preparaty GLP-1 pomagają w kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi poprzez zwiększenie wydzielania insuliny i zmniejszenie wydzielania glukagonu. Dzięki temu pacjenci mogą osiągnąć lepszą kontrolę glikemii, co jest kluczowe dla zapobiegania powikłaniom cukrzycy. Ponadto, leki te poprawiają insulinowrażliwość tkanek, co jest istotne w leczeniu cukrzycy typu 2.
Nadciśnienie tętnicze jest kolejnym schorzeniem, które często towarzyszy otyłości. Preparaty GLP-1 mogą pomóc w obniżeniu ciśnienia krwi, co jest korzystne dla pacjentów z nadciśnieniem. Działają one poprzez zmniejszenie oporu naczyniowego i poprawę funkcji śródbłonka, co prowadzi do obniżenia ciśnienia krwi.
Choroby sercowo-naczyniowe, takie jak choroba wieńcowa czy niewydolność serca, są również powiązane z otyłością. Preparaty GLP-1 wykazują działanie kardioprotekcyjne, co oznacza, że mogą chronić serce przed uszkodzeniami. Działają one poprzez zmniejszenie stanu zapalnego, obniżenie poziomu trójglicerydów i LDL oraz poprawę profilu lipidowego krwi. Dzięki temu zmniejszają ryzyko wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych u pacjentów z otyłością.
Podsumowując, preparaty GLP-1 oferują szeroki zakres korzyści zdrowotnych dla pacjentów z chorobami powiązanymi z otyłością. Dzięki swoim wielokierunkowym efektom, mogą one znacząco poprawić jakość życia pacjentów, pomagając w kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi, obniżeniu ciśnienia krwi oraz ochronie serca i naczyń krwionośnych.
Ogólna instrukcja stosowania analogów GLP-1
- Po wyjęciu wstrzykiwacza z lodówki, w ramach leczenia cukrzycy, należy ocenić, czy opakowanie jest nienaruszone, nie upłynął termin ważności leku, a preparat jest przezroczysty (nie może być mętny, barwny ani zanieczyszczony).
- Zadbać o podstawowe środki bezpieczeństwa — umyć ręce,
- Wybrać miejsce wstrzyknięcia. Można w tym celu skorzystać z pomocy pracownika medycznego.
- Zdjąć nasadę wstrzykiwacza, nie dotykając igły. Nie wolno zakładać zatyczki ponownie, by nie uszkodzić igły.
- Do każdego zastrzyku wykorzystać nową igłę. Należy oderwać papierową nalepkę ochronną i nakręcić ją na wstrzykiwacz.
- Jeśli wstrzykiwacz jest używany pierwszy raz, należy sprawdzić jego drożność. W tym celu obraca się pokrętło tak, by wskazywało dwie kropki (symbol sprawdzania przepływu), obraca wstrzykiwacz igłą do góry i naciska przycisk podania dawki, aż na wyświetlaczu pojawi się „0”. Na końcu igły powinna się pojawić mała kropla:
- jeśli się nie pojawi, punkt 6 należy powtórzyć 5 razy;
- jeśli mimo to się nie pojawi, należy zmienić igłę i powtórzyć punkt 6;
- w przypadku dalszych niepowodzeń należy wymienić wstrzykiwacz.
- Ustawić dawkę poprzez obrót pokrętłem.
- Preparat jest gotowy do podania. Wykonuje się wstrzyknięcie podskórne. Należy wbić igłę prostopadle do powierzchni skóry, i naciskać na przycisk, dopóki na liczniku nie pojawi się cyfra “0”.
- Po podaniu leku należy odczekać 6 sekund i dopiero wtedy wyciągnąć igłę.
- Igłę należy zdemontować ze wstrzykiwacza i zabezpieczoną wyrzucić do pojemnika na odpady medyczne. Na końcu zabezpieczyć wstrzykiwacz osłonką.
Analogi GLP-1 – podsumowanie
Analogi hormonu glukagonopodobnego wpływają wielotorowo na zdrowie pacjentów, wspomagając leczenie cukrzycy. Przynoszą pozytywne efekty w postaci redukcji masy ciała (zastrzyki na odchudzanie) i normalizują poziomu cukru we krwi, co determinuje wskazania, w jakich stosuje się tę grupę leków – cukrzycę i otyłość.
Nie są to jednak jedyne korzyści związane z przyjmowaniem analogów GLP-1. Oprócz usprawnienia metabolizmu glukozy, leki te wzmacniają uczucie sytości i spowalniają opróżnianie żołądka, zmniejszając podaż kalorii w diecie. Działają również dobroczynnie na układ sercowo-naczyniowy. Wykazują efekt ochronny na serce i naczynia krwionośne, a także obniżają poziomu LDL i trójglicerydów w osoczu, jednocześnie prowadząc do wzrostu stężenia HDL. Leki z tej grupy polepszają insulinowrażliwość tkanek, chronią komórki beta trzustki i wątrobę
Analogi GLP-1 wpływają w złożony sposób na poprawę funkcjonowania i komfortu życia pacjentów otyłych – również tych z chorobami współistniejącymi, wynikającymi z nadmiernej masy ciała, takimi jak cukrzyca typu 2, dyslipidemia czy nadciśnienie tętnicze. Z tego względu są często optymalnym wyborem w farmakoterapii osób otyłych.
Czytaj:
Farmakologiczne leczenie otyłości w Polsce: możliwości, przebieg terapii
Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Bibliografia do artykułu
- Bąk‑Sosnowska M., Białkowska M., Bogdański P., Chomiuk T., Gałązka‑Sobotka M., Holecki M., Jarosińska A., Jezierska M., Kamiński P., Kłoda K., Kręgielska‑Narożna M., Lech M., Mamcarz A., Mastalerz‑Migas A., Matyjaszek‑Matuszek B., Ostrowska L., Płaczkiewicz‑Jankowska E., Stachowska E., Stelmach‑Mardas M., Szeliga J., Szulińska M., Walczak M., Wyleżoł M.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Med. Prakt. wyd. specj.; maj 2022: 1–87
- Diabetes Meds Like Ozempic, Mounjaro Might Also Lower Risks for Colon Cancer [online];www.drugs.com/news/diabetes-meds-like-ozempic-mounjaro-might-also-lower-risks-colon-cancer-116461.
- Magdalena Maciejewska-Cebulak, Wpływ nadwagi i otyłości na powstawanie nowotworów; Forum Medycyny Rodzinnej, 2017, tom 11, nr 2, 73–79.
- Anna Czech, Małgorzata Bernas, Jan Tatoń, Sercowo-naczyniowe objawy otyłości, Endokrynologia Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2007, tom 3, nr 4, s. 85–94.
- Mehan S, Bhalla S, Siddiqui EM, Sharma N, Shandilya A, Khan A. Potential Roles of Glucagon-Like Peptide-1 and Its Analogues in Dementia Targeting Impaired Insulin Secretion and Neurodegeneration. Degener Neurol Neuromuscul Dis. 2022 Mar 7;12:31-59. doi: 10.2147/DNND.S247153. PMID: 35300067; PMCID: PMC8921673.
- Du H, Meng X, Yao Y, Xu J. The mechanism and efficacy of GLP-1 receptor agonists in the treatment of Alzheimer
- Rebecca K. Over, DO, Robert E. Ratner, MD, Combination Pharmacotherapy with Incretins: What Works Best and When? Current Diabetes Reports 2008, 8:361-367.
- lek. Małgorzata Biedroń, dr n. med. Maciej Haberka, lek. Joanna Wróblewska-Bałys, prof. dr hab. n. med. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz, Farmakoterapia we wspomaganiu leczenia otyłości – aktualnie stosowane leki i nowe badania kliniczne, Kardiologia po Dyplomie, 2017, nr 1.
- lek. Małgorzata Biedroń, dr n. med. Maciej Haberka, lek. Joanna Wróblewska-Bałys, prof. dr hab. n. med. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz, Farmakoterapia we wspomaganiu leczenia otyłości – aktualnie stosowane leki i nowe badania kliniczne, Kardiologia po Dyplomie, 2017, nr 1.
- What Are GLP-1 Receptor Agonists and How Do They Treat Type 2 Diabetes? [online], www.healthline.com/health/type-2-diabetes/glp-1-receptor-agonists-treatment
- Analogi GLP-1 mogą zmniejszać ryzyko raka okrężnicy [online], https://mgr.farm/aktualnosci/analogi-glp-1-moga-zmniejszac-ryzyko-raka-okreznicy.
Podobne artykuły
