Farmakologiczne leczenie otyłości w Polsce: możliwości, przebieg terapii
Autor: mgr farm. Angelika Biełuś
Zarówno w Polsce, jak i na świecie, perspektywa bezpiecznej farmakoterapii otyłości jest stosunkowo nowa. Do niedawna wybór leków ze wskazaniem w redukcji masy ciała był niewielki, a te, które się pojawiały, znikały z rynku ze względu na działania niepożądane (sibutramina, rymonabant). Dopiero w 2015 roku Europejska Agencja Leków zarejestrowała połączenie naltreksonu i bupropionu oraz liraglutyd, dziś powszechnie stosowane w farmakologicznym leczeniu otyłości w Polsce. Więcej o lekach z tym wskazaniem dowiesz się z artykułu poniżej.
Kiedy warto rozważyć farmakoterapię otyłości?
Leczenie otyłości zawsze należy rozpocząć od zmiany trybu życia, czyli wzmożenia aktywności fizycznej i ustaleniu diety o kaloryczności adekwatnej do potrzeb pacjenta. Zmiany te umożliwią osiągnięcie ujemnego bilansu energetycznego, a więc również utratę wagi. Jeśli po 3-6 miesiącach od wprowadzenia nowych nawyków waga pacjenta nie spadła o 5% wartości wyjściowej, należy rozważyć farmakoterapię. Farmakologiczne leczenie otyłości nie zastępuje prozdrowotnych przyzwyczajeń pacjenta, a jedynie je uzupełnia.
W Polsce farmakologiczne wspieranie redukcji wagi jest wskazane w przypadku:
● otyłości, czyli przy BMI ≥30 kg/m2, u pacjentów, u których zmiany behawioralne i dietetycznie nie przyniosły oczekiwanych efektów w redukcji masy ciała.
● nadwagi u pacjentów z BMI ≥27 kg/m2 i co najmniej jedną chorobą towarzyszącą, wynikającą z nadmiernej masy ciała (dyslipidemia, nadciśnienie tętnicze, obturacyjny bezdech senny, stan przedcukrzycowy lub cukrzyca typu 2).
Ten rodzaj terapii stosuje się również u młodzieży od 12 roku życia, z wagą ciała powyżej 60 kg i stwierdzoną otyłością (zgodnie z kryteriami Internation Obesity Task Force, które określają przedział prawidłowego BMI w zależności od płci i wieku pacjenta).
U osób chorujących na otyłość olbrzymią (BMI ≥40 kg/m2) jedyną metodą o udowodnionej długotrwałej skuteczności jest operacja bariatryczna. W tej grupie pacjentów można jednak stosować farmakoterapię w oczekiwaniu na operację. Farmakologiczne leczenie otyłości i bariatria nie wykluczają siebie nawzajem, ani nie są metodami dla siebie konkurencyjnymi, ale się uzupełniają.
Farmakologiczne leczenie otyłości – jakie są możliwości w Polsce
Na polskim rynku farmaceutycznym jest dostępnych kilka substancji stosowanych w kontroli masy ciała:
● orlistat
● preparat złożony naltreksonu z bupropionem
● analogi GLP-1 – liraglutyd i semaglutyd.
Off-label (czyli poza wskazaniami rejestracyjnymi) stosowany jest również inny lek należący do analogów GLP-1 - dulaglutyd.
Klinicznym celem jest zawsze procentowa redukcja masy ciała, która po 12-16 tygodniach przyjmowania leku, powinna wynosić co najmniej 5% początkowej wartości wagi pacjenta. Inaczej terapia zostaje uznana za nieskuteczną i lekarz wybiera inny preparat lub zmienia model leczenia.
Farmakologiczne leczenie otyłości przy chorobach współistniejących
Planowanie farmakoterapii otyłości należy rozpocząć od diagnostyki w kierunki innych chorób i zaburzeń metabolicznych. Leki różnią się nie tylko sposobem działania, ale również wpływem na ryzyko sercowo-naczyniowe, którego obniżenie jest równie ważne jak redukcja wagi.
Przed rozpoczęciem leczenia należy ocenić ryzyko interakcji leku z innymi, przyjmowanymi do tej pory. W przypadku współistniejącej cukrzycy należy skorygować dawkę insuliny lub leku zwiększającego jej wydzielanie.
Głównym celem terapeutycznym u pacjentów chorujących na otyłość jest zapobieganie rozwoju powikłań choroby lub łagodzenie ich przebiegu. Dlatego redukcja wagi nie jest celem samym w sobie. Leczenie otyłości skupia się przede wszystkim na redukcji jej powikłań lub prewencji ich rozwoju.
Przy chorobach współistniejących wynikających z nadmiernej masy ciała szczególne korzyści przynoszą analogi GLP-1. Nie tylko wspomagają utratę wagi, ale działają ochronnie na układ krążenia, który jest wyjątkowo silnie obciążony u pacjentów otyłych. Należący do tej grupy liraglutyd jest lekiem pierwszego wyboru, jeśli pacjenta oprócz otyłości stwierdzono:
● stan przedcukrzycowy lub cukrzycę typu 2
● obturacyjny bezdech senny
● niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby
● zespół policystycznych jajników (PCOS).
Preparat złożony naltreksonu i działającego przeciwdepresyjnie bupropionu, stanowi lek pierwszego wyboru u pacjentów otyłych, którzy:
● chorują na depresję
● cierpią na zaburzenia odżywiania, w tym epizody objadania się, również w nocy, lub jedzenie pomaga złagodzić u nich napięcie emocjonalne (jeśli nigdy wcześniej nie stwierdzono o chorego anoreksji ani bulimii)
● rzucili palenie lub znacznie przybrali na wadze po zaprzestaniu palenia.
Farmakologiczne leczenie otyłości pozwala złagodzić objawy jej powikłań lub całkowicie zapobiec ich rozwojowi.
● Cukrzyca typu 2 – obniżenie masy ciała na etapie stanu przedcukrzycowego pozwala na wiele lat oddalić zagrożenie rozwoju cukrzycy typu 2. U pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 2 i ≥27 kg/m2, wybrany preparat powinien zarówno prowadzić do wyrównania glikemii, jak i redukcji wagi. Zgodnie z wynikami badań, najlepsze efekty przynosi w takiej sytuacji liraglutyd, który nie tylko wspomaga odchudzanie, ale i normalizuje poziom cukru we krwi.
● Dyslipidemia – leczenie otyłości prowadzi do poprawy profilu lipidowego osocza. Obniżony zostaje poziom cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, HDL-c (cholesterolu frakcji lipoprotein dużej gęstości) LDL-c (małej gęstości). Leczenie farmakologiczne pozwala na ponad 30% większe zmniejszenie stężenie LDL-c w porównaniu ze zmianą stylu życia w przeliczeniu na utratę 1 kg masy ciała.
● Nadciśnienie tętnicze – farmakologiczne leczenie otyłości pozwala zmniejszyć skurczowe i rozkurczowe ciśnienie tętnicze. Skuteczność w tym obszarze udowodniono dla orlistatu i liraglutydu, natomiast złożony preparat naltreksonu i bupropionu jest przeciwwskazany u pacjentów z niekontrolowanym nadciśnieniem tętniczym.
● Niealkoholowa słtuszczeniowa choroba wątroby – w przeprowadzonych badaniach stosowanie liraglutydu doprowadziło do ustąpienia choroby o prawie 40% pacjentów.
● Zespół policystycznych jajników – leczenie za pomocą liraglutydu przyniosło redukcję wagi i obniżenie poziomu testosteronu.
● Obturacyjny bezdech senny – u pacjentów przyjmujących liraglutyd zmniejszono wskaźnik bezdechów i spłyconych oddechów o 6/godz.
● Zdrowie psychiczne – stosowanie preparatu złożonego naltreksonu i bupropionu poprawia jakość życia u osób otyłych. Takie działanie wykazuje również przyjmowany w dawce 3 mg liraglutyd, który dodatkowo zapewnia bezpieczeństwo neuropsychiatryczne u chorujących na otyłość, z cukrzycą lub stanem przedcukrzycowym.
Niefarmakologiczne metody leczenia otyłości, które należy wdrożyć jeszcze przed zastosowaniem leków to:
● ćwiczenia fizyczne
● zbilansowana dieta
● leczenie bariatryczne
● konsultacje psychodietetyczne
Aktywność fizyczna i zoptymalizowany jadłospis pozwalają wytworzyć ujemny bilans energetyczny, który jest podstawą w procesie redukcji masy ciała. Dieta powinna być niskotłuszczowa, z niskim indeksem glikemicznym i dopasowana do zapotrzebowania kalorycznego pacjenta.
Psychodietetyka łączy zagadnienia dietoterapii i zdrowia psychicznego. Psychodietetyk wspiera pacjenta w naprawie niezdrowej relacji z jedzeniem. Do tego specjalisty warto udać się m.in. przy problemach z:
● kompulsywnym objadaniem się
● żarłocznością psychiczną
● syndromem nocnego jedzenia.
Operacje bariatryczne to metoda stosowana przy niepowodzeniu w obniżeniu wagi ciała po zmianie w stylu życia i wprowadzeniu farmakoterapii. Wyjątkiem są pacjenci z otyłością olbrzymią, u których już na początku dąży się do kompleksowego leczenia. W tej grupie chorych operacja bariatryczna jest jedyną metodą terapeutyczną o udowodnionej skuteczności w zakresie redukcji wagi. Pozwala wyeliminować lub złagodzić powikłania otyłości oraz wydłużyć długość życia.
Problemy natury psychicznej mogą stanowić zarówno przyczynę, jak i skutek nadmiernej masy ciała. Psychoterapia może wspomóc pacjenta zaakceptować obraz własnego ciała, podnieść samoocenę i złagodzić lub wyleczyć inne zaburzenia, np. depresję. Odpowiednia diagnoza i leczenie pozwalają nie tylko na poprawę jakości życia chorych, ale również osiągnięcie trwalszego, długotrwałego efektu leczenia.
Zobacz też:
Leki na otyłość na receptę: jak działają, rodzaje, czy są skuteczne, wizyta lekarska
Zastrzyki na odchudzanie: co warto wiedzieć przed rozpoczęciem kuracji
Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Bibliografia do artykułu
- Jamil O, Gonzalez-Heredia R, Quadri P, Hassan C, Masrur M, Berger R, Bernstein K, Sanchez-Johnsen L. Micronutrient Deficiencies in Laparoscopic Sleeve Gastrectomy. Nutrients. 2020 Sep 22;12(9):2896. doi: 10.3390/nu12092896. PMID: 32971950; PMCID: PMC7551377.
- Bąk‑Sosnowska M., Białkowska M., Bogdański P., Chomiuk T., Gałązka‑Sobotka M., Holecki M., Jarosińska A., Jezierska M., Kamiński P., Kłoda K., Kręgielska‑Narożna M., Lech M., Mamcarz A., Mastalerz‑Migas A., Matyjaszek‑Matuszek B., Ostrowska L., Płaczkiewicz‑Jankowska E., Stachowska E., Stelmach‑Mardas M., Szeliga J., Szulińska M., Walczak M., Wyleżoł M.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Med. Prakt. wyd. specj.; maj 2022: 1–87.
- lek. MaÅ‚gorzata BiedroÅ„, dr n. med. Maciej Haberka, lek. Joanna Wróblewska-BaÅ‚ys, prof. dr hab. n. med. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz; Farmakoterapia we wspomaganiu leczenia otyÅ‚oÅ›ci – aktualnie stosowane leki i nowe badania kliniczne; “Kardiologia po Dyplomieâ€; 2017, nr 1.
- Ralph A. DeFronzo, MD, Curtis L. Triplitt, PharmD, CDE, Muhammad Abdul-Ghani, MD, Eugenio Cersosimo, MD, Nowe leki w terapii cukrzycy typu 2, Diabetologia po Dyplomie 2014;11(3): 5-19.
- Analogi GLP-1 – Pogadanki farmaceutyczne [online], https://opieka.farm/analogi-glp-1-co-warto-przekazac-pacjentowi.
- Otyłość – przyczyny i konsekwencje [online], https://www.mp.pl/pacjent/dieta/odchudzanie/wprowadzenie/290855,otylosc-przyczyny-i-konsekwencje.
Podobne artykuły
