Zaburzenia odżywiania: jak je rozpoznać i leczyć?
Autor: Przychodnia Dimedic
Zaburzenia odżywiania to poważne schorzenia psychiczne, które odciskają bolesne piętno na życiu milionów ludzi. To nie kwestia wyboru czy braku silnej woli, ale skomplikowane jednostki chorobowe, w których jedzenie, waga i obraz własnego ciała stają się centrum obsesyjnych myśli i destrukcyjnych zachowań. Choroba rujnuje zdrowie fizyczne i psychiczne, prowadząc do izolacji i poważnych konsekwencji zdrowotnych. Zrozumienie, czym są uporczywe zaburzenia jedzenia, jak się objawiają i gdzie szukać pomocy, jest pierwszym krokiem na drodze do zdrowia. W artykule wyjaśnimy, jak odróżnić jadłowstręt psychiczny od bulimii i jak wygląda profesjonalne leczenie zaburzeń odżywiania.
Czym są zaburzenia odżywiania i jakie są ich typy?
Zaburzenia odżywiania, określane też jako zaburzenia łaknienia, to grupa schorzeń psychicznych charakteryzujących się nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi i patologiczną koncentracją na masie ciała. Osoby cierpiące na te zaburzenia wykorzystują jedzenie jako sposób na radzenie sobie z trudnymi emocjami, stresem czy traumą.
Wyróżniamy dwie główne grupy: specyficzne zaburzenia jedzenia, takie jak anoreksja (jadłowstręt psychiczny) i bulimia (żarłoczność psychiczna), oraz nietypowe zaburzenia odżywiania, do których zalicza się m.in. zespół nocnego jedzenia czy zespół przeżuwania. Wczesne rozpoznanie problemu jest bardzo ważne dla skuteczności leczenia.
FAQ: Co to jest łaknienie?
Łaknienie, inaczej apetyt, to psychiczna chęć spożycia pokarmu, która nie jest tożsama z fizjologicznym głodem. Jest ono silnie powiązane z przyjemnością, zmysłami (smakiem, zapachem) oraz naszymi emocjami, dlatego możemy odczuwać apetyt na coś smacznego nawet wtedy, gdy jesteśmy syci. Zrozumienie tej różnicy jest istotne, ponieważ w zaburzeniach odżywiania to właśnie sfera psychologiczna łaknienia, a nie fizjologiczny głód, ulega największym zaburzeniom.
FAQ: Co to znaczy F50?
Kod F50 to oznaczenie stosowane w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 dla grupy zaburzeń odżywiania. Na przykład, jadłowstręt psychiczny (anoreksja) jest sklasyfikowany jako F50.0, a bulimia nervosa jako F50.2. Jest to standardowy kod używany przez lekarzy do diagnozowania tych jednostek chorobowych.
Podstawowe różnice pomiędzy zaburzeniami odżywiania
Choć wszystkie te choroby dotyczą patologicznej relacji z jedzeniem, ich mechanizmy są odmienne. Osoby chorujące zmagają się z różnymi wzorcami zachowań – od skrajnego ograniczania przyjmowania pokarmów po nawracające epizody kompulsywnego objadania. U podłoża leżą także odmienne psychologiczne aspekty jedzenia i zaburzony obraz własnego ciała, który napędza lęk przed jego nadmierną masą. Schorzenia te mogą również współwystępować z innymi zaburzeniami odżywiania, co dodatkowo komplikuje obraz kliniczny. Zrozumienie tych różnic jest bardzo istotne dla postawienia trafnej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny
Istotą anoreksji jest paniczny lęk przed przyrostem masy ciała, a także jego znacznie zaburzony obraz. Osoba chora drastycznie ogranicza kalorie, co prowadzi do znacznej utraty wagi. W przypadku anoreksji często występuje też nadmierna aktywność fizyczna, mająca na celu spalenie każdej przyjętej kalorii. Restrykcje dają choremu złudne poczucie kontroli i bezpieczeństwa, podczas gdy każdy posiłek staje się źródłem ogromnego lęku i niekopoju.
Bulimia: psychiczna żarłoczność
Bulimia to cykl chaosu. Charakterystyczne są nawracające epizody objadania, podczas których osoba traci kontrolę i spożywa ogromne ilości jedzenia. Po napadzie pojawia się przerażenie i poczucie winy, co prowadzi do zachowań kompensacyjnych. Najczęstsze to prowokowanie wymiotów i stosowanie środków przeczyszczających. W przeciwieństwie do anoreksji, masa ciała osoby z bulimią często utrzymuje się w granicach normy, przez co choroba bywa niewidoczna dla otoczenia przez długi czas.
Utrata kontroli, czyli zaburzenie z napadami objadania (BED)
Binge eating disorder (BED) charakteryzuje się napadami żarłoczności, podobnie jak w bulimii. Kluczową różnicą jest jednak brak regularnych zachowań kompensacyjnych. Osoba chora je w ukryciu, szybko i aż do bólu, a potem odczuwa wstyd, jednak nie próbuje "pozbyć się" jedzenia. Jedzenie nie wynika tu z fizycznego głodu, lecz jest kompulsywną próbą poradzenia sobie z trudnymi emocjami, takimi jak stres, smutek czy nuda.
Zobacz także: https://dimedic.eu/pl/wiedza/psychodietetyka-z-czym-to-sie-je-czym-zajmuje-sie-psychodietetyk-kiedy-skorzystac
FAQ: Po czym poznać bulimiczkę?
Oprócz typowych objawów, sygnałem mogą być częste wizyty w toalecie zaraz po posiłkach, ukrywanie jedzenia, a także fizyczne ślady, jak opuchlizna twarzy (od powiększonych ślinianek) czy zranione kostki dłoni (tzw. objaw Russella, od wkładania palców do gardła w celu sprowokowania wymiotów).
FAQ: Na czym polega odbudowa organizmu po anoreksji?
Odbudowa organizmu to proces znacznie bardziej złożony niż samo przybieranie na wadze. Jego celem jest bezpieczne przywrócenie prawidłowego funkcjonowania wszystkich narządów i układów wyniszczonych przez chorobę. Pod kontrolą lekarza i dietetyka stopniowo zwiększa się kaloryczność diety, aby odbudować masę mięśniową, przywrócić równowagę hormonalną (np. odzyskać miesiączkę) i zminimalizować ryzyko osteoporozy. Cały proces musi być powolny i kontrolowany, aby uniknąć groźnego dla życia zespołu ponownego odżywienia (refeeding syndrome).
Główne objawy zaburzeń odżywiania: na te sygnały zwróć uwagę
Objawy zaburzeń odżywiania manifestują się zarówno w ciele, jak i w psychice. Ich nasilenie jest różne, ale zawsze prowadzą one do pogorszenia funkcjonowania. Wczesne rozpoznanie jest bardzo istotne, dlatego warto zwracać uwagę na zmiany w zachowaniu bliskich, zwłaszcza w okresie dojrzewania.
Fizyczne objawy to m.in. spadek lub wahania wagi, niskie ciśnienie krwi, omdlenia, problemy z trawieniem, wypadanie włosów czy suchość skóry, a u kobiet może to być nawet zanik miesiączki. Do fizycznych sygnałów ostrzegawczych należy również ciągłe uczucie zimna, będące skutkiem spowolnionego metabolizmu i braku tkanki tłuszczowej. Psychiczne i behawioralne objawy to unikanie wspólnych posiłków, obsesyjne liczenie kalorii, wycofanie społeczne i unikanie spotkań towarzyskich, wahania nastroju, lęk, depresja czy niska samoocena.
Zmiany w zachowaniu mogą objawiać się także poprzez skomplikowane rytuały związane z jedzeniem, jak krojenie posiłków na bardzo małe kawałki czy jedzenie tylko o określonych porach. Należy pamiętać, że nie są to jedynie dziwne nawyki, a rozpaczliwe próby radzenia sobie z wewnętrznym chaosem i bólem psychicznym.
FAQ: Jakie są psychiczne objawy niedożywienia?
Niedożywienie, niezależnie od przyczyny, silnie wpływa na psychikę. Pojawia się apatia, ciągłe uczucie zmęczenia i zimna, senność, rozdrażnienie oraz problemy z koncentracją. Osoba może odczuwać ogólne złe samopoczucie, które często jest mylone ze zwykłym obniżeniem nastroju.
FAQ: Jakie myśli ma osoba z zaburzeniami odżywiania?
Osoba chora jest uwięziona w błędnym kole myśli. Często pojawia się przekonanie, że nie umie oszacować normalnej porcji, paniczny strach, że każdy kęs poza planem spowoduje przytycie, a także lęk przed oceną innych podczas jedzenia. Myśli te są natrętne i dominują nad innymi sferami życia.
Sprawdź też: https://dimedic.eu/pl/wiedza/jedzenie-emocjonalne-jak-sobie-z-nim-poradzic
Skąd biorą się zaburzenia odżywiania? Przyczyny i czynniki ryzyka
Rozwój zaburzeń odżywiania jest procesem złożonym. Nie ma jednego winowajcy – to splot wielu czynników.
- Aspekty psychologiczne: U podłoża często leży niskie poczucie własnej wartości, perfekcjonizm, potrzeba kontroli, a także współistniejące zaburzenia psychiczne, jak depresja, zaburzenia i stany lękowe czy OCD (zaburzenia obsesyjno-kompulsywne).
- Czynniki społeczne i kulturowe: Presja na posiadanie idealnej sylwetki, promowana w mediach, w połączeniu z krytycznymi komentarzami na temat wyglądu ze strony otoczenia, może być silnym bodźcem do rozwoju choroby.
- Czynniki biologiczne: Predyspozycje genetyczne i zaburzenia w funkcjonowaniu neuroprzekaźników (m.in. serotoniny odpowiedzialnej za nastrój i apetyt) również odgrywają istotną rolę.
FAQ: Kto choruje na zaburzenia odżywiania?
Choroba może dotknąć każdego, niezależnie od płci i wieku, w tym osób dorosłych. Statystycznie najczęściej diagnozuje się ją u nastolatków (13-14 lat), a w Polsce problem może dotyczyć 4-5% młodych ludzi. Niepokojące jest to, że zaledwie co trzecia osoba (ok. 31%) z zaburzeniami odżywiania szuka profesjonalnej pomocy.
FAQ: Jak wygląda zajadanie stresu?
Zajadanie stresu (jedzenie emocjonalne) to mechanizm radzenia sobie z napięciem poprzez jedzenie, często bez odczuwania głodu. Objawia się nagłą, niekontrolowaną chęcią na konkretne, najczęściej wysokokaloryczne produkty (słodycze, fast food), a po jedzeniu pojawia się poczucie winy i wstydu, co odróżnia je od zwykłego apetytu.
Poważne skutki zaburzeń odżywiania: dlaczego leczenie jest tak ważne?
Nieleczone zaburzenia odżywiania prowadzą do wyniszczenia organizmu i psychiki. To choroby o najwyższym wskaźniku śmiertelności spośród wszystkich zaburzeń psychicznych. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, wynikające z głodzenia lub regularnego przeczyszczania się, mogą prowadzić do nagłego zatrzymania krążenia, nawet u bardzo młodych osób.
Skutki dotyczą każdego układu w ciele, od problemów z sercem, przez osteoporozę, po trwałą bezpłodność. W bulimii częste wymioty niszczą szkliwo zębów i przełyk. Co więcej, organizm w stanie zagrożenia wyłącza funkcje uznane za mniej istotne, co prowadzi do spustoszenia hormonalnego i metabolicznego, a niektóre z tych zmian, jak utrata gęstości kości, są niestety nieodwracalne. Dlatego podjęcie leczenia jest absolutną koniecznością dla ratowania zdrowia i życia.
FAQ: Jaki wskaźnik BMI stanowi zagrożenie życia?
Nie ma jednej granicy, ale wskaźnik BMI jest używany do oceny ryzyka. Przyjmuje się, że BMI poniżej 15 kg/m² oznacza skrajne wygłodzenie, a spadek poniżej 13 kg/m² stanowi bezpośrednie zagrożenie życia z powodu ryzyka zatrzymania krążenia lub niewydolności wielonarządowej. Z kolei po drugiej stronie skali, BMI przekraczające 40 kg/m² (otyłość III stopnia, tzw. otyłość olbrzymia) również jest stanem poważnego zagrożenia dla zdrowia, drastycznie zwiększając ryzyko rozwoju chorób serca, cukrzycy typu 2 czy nowotworów.
FAQ: Co to jest lanugo i dlaczego pojawia się w anoreksji?
Lanugo to bardzo cienkie, miękkie i jasne włoski, przypominające meszek, które mogą pojawić się na ciele (np. na plecach, ramionach i twarzy) osoby chorej. Nie jest to objaw kosmetyczny, lecz dramatyczny sygnał, że organizm jest skrajnie wyniszczony i wychłodzony z powodu braku tkanki tłuszczowej. W ten pierwotny sposób ciało próbuje stworzyć dodatkową warstwę izolacyjną, aby utrzymać resztki ciepła i po prostu przetrwać.
Dowiedz się więcej: https://dimedic.eu/pl/wiedza/jak-szybko-schudnac-skutecznie-zdrowo-i-bez-efektu-jojo
Jak wygląda leczenie zaburzenia odżywiania? Od diagnozy do terapii
Leczenie zaburzeń odżywiania to proces długotrwały i wymagający zaangażowania całego zespołu specjalistów. Droga do zdrowia rozpoczyna się od postawienia trafnej diagnozy, której dokonuje lekarz psychiatra na podstawie szczegółowego wywiadu, obowiązujących kryteriów diagnostycznych oraz oceny ogólnego stanu somatycznego pacjenta. Jednakże fundamentem całego procesu terapeutycznego jest psychoterapia.
Za najskuteczniejszą uznaje się terapię poznawczo-behawioralną (CBT), która pomaga pacjentowi zidentyfikować i zmienić destrukcyjne wzorce myślenia o jedzeniu i własnym ciele. W przypadku młodzieży, gdzie środowisko rodzinne odgrywa ogromną rolę, kluczowe znaczenie ma włączenie terapii rodzinnej.
Psychoterapię często wspiera się dodatkowymi metodami. Jedną z nich jest leczenie farmakologiczne. Chociaż nie istnieje jeden konkretny lek "na anoreksję", w niektórych przypadkach lekarz może zalecić leki przeciwdepresyjne (głównie z grupy SSRI) lub stabilizujące nastrój, aby złagodzić objawy współistniejącej depresji czy lęku. W leczeniu bulimii i BED leki z grupy SSRI mogą dodatkowo pomóc w zredukowaniu częstotliwości napadów objadania się.
Równie nieocenione jest wsparcie dietetyka klinicznego. Jego celem nie jest narzucenie restrykcyjnej diety, lecz cierpliwa pomoc w odbudowie zdrowych nawyków żywieniowych i bezpiecznej normalizacji masy ciała, z poszanowaniem psychicznych trudności pacjenta.
FAQ: Ile trwa leczenie zaburzeń odżywiania?
To proces indywidualny. Zaleca się, aby kompleksowa terapia trwała minimum rok, ale w praktyce często jest to okres od dwóch do nawet sześciu lat. Pełne wyleczenie wymaga czasu na przepracowanie problemów na poziomie psychicznym i utrwalenie nowych, zdrowych mechanizmów.
FAQ: Czy da się samemu wyjść z zaburzeń odżywiania?
Samodzielne pokonanie choroby jest niezwykle trudne. Dzieje się tak, ponieważ zaburzenie często staje się częścią tożsamości, a chory traci wgląd w swój stan. To złożone schorzenie psychiczne, które wymaga interwencji i wsparcia specjalistów.
Czytaj także: https://dimedic.eu/pl/wiedza/depresja-lekowa-agitowana-objawy-przyczyny-i-leczenie
Nietypowe zaburzenia jedzenia i rola wsparcia ze strony najbliższych
Poza anoreksją i bulimią istnieją też inne specyficzne zaburzenia, które, choć rzadsze, są równie niebezpieczne. Należą do nich m.in. zespół przeżuwania (cofanie pokarmu z żołądka, ponowne przeżuwanie i połykanie), pica (jedzenie substancji niejadalnych) czy zespół nocnego jedzenia. Niezależnie od typu zaburzenia odżywiania, ogromną rolę w procesie zdrowienia odgrywa wsparcie strony najbliższych. Mądra pomoc polega na okazywaniu troski, unikaniu ocen i zachęcaniu do kontaktu ze specjalistą. Ważne jest, aby wiedzieć, jak rozmawiać z własnym dzieckiem lub partnerem, by nie pogłębić problemu.
FAQ: Co to jest zespół pica?
Pica to zaburzenie psychiczne polegające na uporczywym apetycie i spożywaniu substancji niejadalnych, takich jak ziemia, kreda, papier, włosy czy lód (pagofagia). Może występować w wczesnym dzieciństwie, ale też u dorosłych, często w powiązaniu z niedoborami (np. żelaza), ciążą lub innymi zaburzeniami psychicznymi.
FAQ: Czego nie mówić osobie z zaburzeniami odżywiania?
Przede wszystkim należy unikać komentarzy na temat wagi i wyglądu (np. „ale schudłaś!”), ponieważ mogą zostać odebrane jako komplement i wzmocnić chorobę. Nie należy mówić „po prostu zacznij jeść”, obwiniać ani zawstydzać. Zamiast tego, lepiej mówić o swoich uczuciach, np. „Martwię się o ciebie, bo widzę, że cierpisz”.
Dowiedz się więcej: https://dimedic.eu/pl/wiedza/wiczenia-odchudzajace-plan-treningowy-na-odchudzanie
Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
