Choroba afektywna jednobiegunowa (CHAJ), czyli depresja nawracająca

Choroba afektywna jednobiegunowa jest zaburzeniem depresyjnym nawracającym. Czym się różni od choroby afektywnej dwubiegunowej? Jakie ma etapy? Jak przebiega leczenie?

Co to jest choroba afektywna?

Choroba afektywna to grupa zaburzeń psychicznych, które charakteryzują się występowaniem epizodów depresyjnych lub maniakalnych. Te zaburzenia mogą znacząco wpływać na codzienne życie chorego, powodując problemy w relacjach interpersonalnych, pracy oraz innych aspektach życia. Choroba afektywna, w tym choroba afektywna jednobiegunowa i choroba afektywna dwubiegunowa, wymaga odpowiedniego leczenia i wsparcia, aby pacjent mógł funkcjonować na co dzień.

Choroba afektywna jednobiegunowa

Choroba afektywna jednobiegunowa należy do chorób afektywnych, czyli grupy schorzeń endogennych, charakteryzujących się występowaniem zaburzeń nastroju, emocji oraz aktywności. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżnia następujące zaburzenia afektywne:

• epizod maniakalny (oznaczony kodem F30),
• choroba afektywna dwubiegunowa, w skrócie ChAD (kod F31),
• epizod depresyjny (F32),
• choroba afektywna jednobiegunowa, w skrócie ChAJ (F33),
• uporczywe zaburzenia nastroju, takie jak cyklotymia i dystymia (F34),
• inne zaburzenia nastroju (afektywne) (F38),
• zaburzenia nastroju nieokreślone (F39).

Chorobę afektywną jednobiegunową należy traktować jako nawracający epizod depresyjny. Epizod depresyjny diagnozuje się u pacjentów, u których przez co najmniej dwa tygodnie występuje 5 pośród następujących objawów depresji (przy czym występowanie jednego z dwóch pierwszych symptomów jest warunkiem koniecznym):

• obniżony nastrój,
• utrata zainteresowań/odczuwania przyjemności,
• zmiana masy ciała,
• zaburzenia snu,
• pobudzenie/spowolnienie psychoruchowe,
• zmęczenie lub brak energii,
• poczucie braku własnej wartości lub poczucie winy,
• problemy z koncentracją,
• brak zdolności do podejmowania decyzji,
• myśli samobójcze.

Wymienione wyżej kryteria diagnostyczne zostały opracowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, ale podobne kryteria rozpoznania choroby przez psychiatrę opracowała Światowa Organizacja Zdrowia.

Objawy i symptomy

Objawy choroby afektywnej mogą być różnorodne i zależą od rodzaju epizodów, które dominują u pacjenta. W przypadku epizodów depresyjnych najczęściej występują:

• Obniżony nastrój,
• Brak motywacji,
• Utrata zainteresowania sprawami, które dotychczas nas interesowały.

Natomiast epizody maniakalne charakteryzują się:

• Podwyższonym nastrojem,
• Nadmierną aktywnością,
• Nadmierną ekscytacją.

Dodatkowo, zarówno w epizodach depresyjnych, jak i maniakalnych, mogą pojawić się zaburzenia snu i apetytu, trudności w podejmowaniu decyzji oraz myśli samobójcze. Rozpoznanie objawów choroby afektywnej jest kluczowe dla wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Depresja nawracająca – etapy przebiegu choroby afektywnej

W literaturze medycznej dotyczącej zaburzeń depresyjnych można znaleźć koncepcję etapów choroby afektywnej jednobiegunowej. Zgodnie z nią depresja nawracająca ma 5 stadiów rozwoju, które odzwierciedlają przebieg choroby. W stadium pierwszym u chorego występują objawy subdepresyjne, czyli podobne do depresyjnych, jednakże nie na tyle silne, by zdiagnozować epizod depresji.

Ewentualnie obecne są czynniki ryzyka zaburzeń depresyjnych, jednakże bez występowania charakterystycznych objawów. Stadium drugie to pojawienie się pierwszego epizodu depresyjnego. Kolejne, trzecie, to pełna remisja choroby lub przeistoczenie się epizodu depresyjnego w uporczywe zaburzenia nastroju – dystymię.

Stadium czwarte to nawrót choroby, a w przypadku wystąpienia dystymii – pojawienie się tzw. podwójnej depresji. Stadium piąte, ostatnie, to przejście choroby w postać nawracającą (epizody powtarzają się i trwają średnio 6 miesięcy) lub przewlekłą (epizod depresyjny trwa ponad 2 lata).

W chorobie afektywnej jednobiegunowej obserwuje się dodatnią korelację pomiędzy liczbą epizodów a czasem ich trwania. Co warto podkreślić, zaburzenia depresyjne nawracające wykazują oporność na leki.

Depresja jednobiegunowa a choroba dwubiegunowa

Depresja jednobiegunowa może się przekształcić w chorobę afektywną dwubiegunową. W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej, badania prowadzone przez naukowców z Tajwanu dowiodły, że u 7-12 proc. pacjentów z lekooporną depresją nawracającą może wystąpić konwersja w chorobę afektywną dwubiegunową - przy czym warto podkreślić, że z reguły progresja następuje po około 10 latach od pierwszego epizodu depresyjnego, a każdy nowy epizod zwiększa ryzyko wystąpienia ChAD.

Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa? W uproszczeniu to naprzemienne występowanie objawów depresyjnych i maniakalnych lub hipomaniakalnych, które mogą być poprzedzone okresami bezobjawowymi. Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 zespół maniakalny charakteryzuje występowanie, przez co najmniej 7 dni, następujących objawów:

• zmniejszona potrzeba snu,
• wzmożona aktywność socjalna, seksualna oraz pobudzenie ruchowe,
• zachowania impulsywne i lekkomyślne,
• brak zahamowań,
• nadmierna gadatliwość.

Zespół hipomaniakalny natomiast rozpoznaje się u pacjenta, u którego przez co najmniej 4 dni występują takie objawy jak:

• nadmierna wesołość,
• wielomówność,
• rozproszenie uwagi,
• zwiększona kreatywność,
• wzmożony lub drażliwy nastrój.

Rola rodziny w leczeniu pacjenta z chorobą afektywną

Rodzina chorego odgrywa niezwykle ważną rolę w procesie leczenia choroby afektywnej. Wsparcie emocjonalne i motywacja do kontynuowania terapii mogą znacząco przyczynić się do poprawy stanu zdrowia pacjenta. Rodzina może również pomóc w monitorowaniu objawów choroby i wczesnym wykryciu nawrotów, co jest kluczowe dla skutecznego zarządzania chorobą. Wspólne działania i zrozumienie problemu mogą stworzyć bezpieczne i wspierające środowisko dla chorego.

Zmiana stylu życia w chorobie afektywnej

Zmiana stylu życia może być istotnym elementem wspomagającym leczenie choroby afektywnej. Regularne ćwiczenia fizyczne, zdrowa dieta oraz unikanie substancji psychoaktywnych mogą znacząco poprawić samopoczucie pacjenta. Wsparcie emocjonalne od rodziny i przyjaciół, a także regularne wizyty u specjalistów, są niezbędne dla utrzymania stabilności nastroju. Leczenie farmakologiczne, w połączeniu z odpowiednimi zmianami w stylu życia, może przynieść najlepsze rezultaty w zarządzaniu chorobą afektywną.

Wsparcie emocjonalne w chorobie afektywnej

Wsparcie emocjonalne jest kluczowym elementem w leczeniu choroby afektywnej. Regularne rozmowy z terapeutą mogą pomóc pacjentowi zrozumieć i zarządzać swoimi emocjami. Wsparcie od rodziny i przyjaciół, a także uczestnictwo w grupach wsparcia dla chorych na chorobę afektywną, może dostarczyć niezbędnej motywacji i poczucia wspólnoty. Leczenie farmakologiczne, w połączeniu z wsparciem emocjonalnym, tworzy kompleksowe podejście do zarządzania chorobą afektywną, pomagając pacjentowi w powrocie do zdrowia.

Leczenie choroby jednobiegunowej

Jak leczyć zaburzenia depresyjne nawracające? Pojawienie się epizodu depresyjnego, zarówno w depresji jednobiegunowej, jak i w chorobie afektywnej dwubiegunowej, jest wskazaniem do rozpoczęcia leczenia farmakologicznego na receptę przez lekarza psychiatrę. Depresję jednobiegunową leczy się następującymi środkami:

• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takie jak: fluwoksamina, fluoksetyna, citalopram, escitalopram, sertralina,
• trójpierścienne leki przeciwdepresyjne (TCA) – m.in. amitryptylina, doksepina, imipramina, dezypramina, dibenzepina,
• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) - wenlafaksyna, duloksetyna,
• blokery wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny (NDRI): bupropion,
• inhibitory monoaminooksydazy: fenelzyna, izokarboksazid,
• atypowe leki „drugiej generacji”: trazodon, maprotylina,
• wybiórcze inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (NARI): reboksetyna.

Po uzyskaniu poprawy zalecana jest kontynuacja leczenia przez co najmniej 6 miesięcy w celu zapobiegania nawrotom epizodów depresyjnych. Jeśli u pacjenta wystąpiły 2 epizody depresji w ciągu ostatnich 3 lat, leczenie farmakologiczne powinno trwać co najmniej 5 lat.