Menopauza a antykoncepcja – jakie metody stosować i czy można łączyć tabletki z HTZ?
Autor: Marta Roszkowska
Przekwitanie jest jednym z naturalnych procesów zachodzących w ciele kobiety pod wpływem zmian hormonalnych, a jego kluczowym punktem jest menopauza.
Odkładając na bok szereg nieprzyjemnych objawów menopauzy, wielu kobietom kojarzy się ona z utratą płodności, a tym samym – brakiem możliwości zajścia w ciążę.
U jednych to powód do smutku, u innych odczucie pewnej swobody i możliwość rezygnacji lub ograniczenia stosowania antykoncepcji.
Jednak czy aby na pewno odstawienie środków antykoncepcyjnych w czasie menopauzy jest dobrą decyzją?
A może: czy należy stosować antykoncepcję w czasie menopauzy?
Sprawdź, z jakich etapów składa się okres okołomenopauzalny.
Kiedy należy zabezpieczać się przed możliwym zajściem w ciążę i jakie metody antykoncepcji są wówczas najlepsze?
Czy podczas menopauzy można przyjmować tabletki antykoncepcyjne?
Czym jest menopauza i co oznacza dla organizmu kobiety?
Zdecydowana większość dojrzałych kobiet wie co oznacza termin menopauza, jednak często jest on stosowany zamiennie z pojęciami przekwitanie, czy klimakterium.
Aby lepiej zrozumieć zasadność sięgania po antykoncepcję w tym okresie, warto na początek rozróżnić te definicje.
Menopauza to tak naprawdę ostatnia prawidłowa miesiączka w życiu kobiety, po której przez 12 kolejnych miesięcy nie występuje już żadne krwawienie.
Klimakterium, czyli inaczej przekwitanie, to z kolei okres okołomenopauzalny, który może trwać nawet 10 lat, a menopauza jest jego zasadniczą częścią.
Oczywiście terminu menopauza używa się także w celu określenia szeregu objawów, które towarzyszą całemu procesowi przekwitania, ale warto zwrócić uwagę na poszczególne etapy tego okresu.
Zatem: w jakim wieku pojawia się menopauza?
Zazwyczaj u kobiet pomiędzy 44. a 56. rokiem życia.
Jej pierwsze objawy możesz odczuć przeważnie około 47. roku życia i obserwować przez najbliższe 4 lata.
Czy to oznacza, że do ukończenia 47 lat nic się nie zmieni w Twoim organizmie?
Wręcz przeciwnie.
Po pierwsze ramy czasowe, o których piszę, są uśrednione, a sam okres okołomenopauzalny jest kwestią indywidualną każdej.
Nie ma ustalonych sztywnych ram okresu klimakterium.
Po drugie, zakończenie procesu kobiecej aktywności rozrodczej nie dzieje się w jednej chwili – to nie zgaszenie światła.
Ustanie miesiączkowania następuje w wyniku stopniowej utraty aktywności pęcherzykowej jajników, do czego organizm też musi się powoli przygotować.
Czy w takim razie w okresie przekwitania może dojść do zapłodnienia?
Czy w okresie menopauzy można zajść w ciążę?
Menopauza oznacza, że całkowicie ustała płodność kobiety.
Jednak jest to zakończenie procesu przekwitania, co oznacza, że w tym procesie jajniki nadal mogą produkować gotowe to zapłodnienia komórki jajowe.
Aby odpowiedzieć na pytanie, czy podczas klimakterium mogę zajść w ciążę, należy pokrótce prześledzić jego poszczególne etapy.
Pierwszym z nich jest premenopauza, zwana również okresem premenopauzalnym, która pojawia się około 40. roku życia, chociaż już kilka lat wcześniej organizm kobiety rozpoczyna przygotowania do nadchodzących zmian hormonalnych.
Czas ten charakteryzuje się przestojami w wydzielaniu hormonów, a niektóre cykle menstruacyjne stają się wówczas bezowulacyjne.
Towarzyszyć temu mogą zaburzenia miesiączkowania, w postaci mniej lub bardziej obfitych krwawień, plamień pomiędzy menstruacjami czy nieregularnych cykli.
Trudniej wówczas o zapłodnienie, jednak w tym okresie kobieta nadal może zajść w ciążę.
Na około 3-4 lata przed menopauzą nadchodzi czas perimenopauzy, który potrafi trwać do roku po wystąpieniu ostatniego krwawienia.
W tym okresie obniża się poziom estrogenów i progesteronu, wzrasta poziom gonadotropin przysadkowych (FSH i LH), a owulacja występuje coraz rzadziej (ok. 60% cykli).
Miesiączki stają się coraz bardziej nieregularne i mniej typowe (bardziej skąpe lub obfite), pojawiają się swoiste symptomy w postaci słynnych uderzeń gorąca, wahania nastrojów, bezsenności czy przybierania na wadze.
Wówczas możesz również odczuwać spadek libido i suchość pochwy, co może prowadzić do dolegliwości bólowych podczas stosunku.
Pamiętaj jednak, że w tym czasie nadal możesz zajść w ciążę.
Kolejnym momentem jest mniej lub bardziej wyczekiwana menopauza, czyli ostatnia menstruacja, po której przez rok nie powinno wystąpić krwawienie.
Jednak nigdy od razu nie wiesz, czy dokładnie ta miesiączka jest tą ostatnią, dopóki faktycznie nie upłynie 12 miesięcy.
Jeśli więc w tym czasie nie planujesz już potomstwa, to nadal powinnaś stosować jedną dostępnych metod antykoncepcji.
Po upływie roku od ostatniej menstruacji następuje postmenopauza, w trakcie której krwawienia miesięczne całkowicie ustępują.
W tym czasie możesz zaobserwować łatwiejsze przybieranie na wadze, spadek energii, pogorszenie jakości skóry czy utrzymującą się suchość pochwy.
Następuje wówczas zdecydowana utrata masy kostnej (co grozi osteoporozą) oraz wzrasta zagrożenie pojawienia się nadciśnienia i chorób naczyniowo-sercowych.
W okresie postmenopauzalnym ustaje owulacja, tym samym komórki jajowe nie przedostają się do jajowodu, w którym potencjalnie mogłoby dojść do zapłodnienia.
Jeśli jednak chcesz mieć pewność, że w Twoim organizmie nie dochodzi już do jajeczkowania. powinnaś wykonać badania poziomu hormonów, w tym:
- płciowych, produkowanych przez jajniki (estradiol, estron, estriol i progesteron),
- produkowanych przez przysadkę mózgową, czyli LH (hormon luteinizujący) i FSH (hormon folikulotropowy).
To właśnie one odpowiadają za pracę jajników, a ich konkretny poziom świadczy o zanikającej funkcji tych narządów.
Czy cykl miesiączkowy może powrócić po fazie postmenopauzalnej?
Teoretycznie nie i z pewnością nie samoistnie.
W 2016 roku grecki naukowiec Konstantinos Sfakianoudis, z kliniki leczenia niepłodności Genesis Athens, ogłosił, że u kobiet po menopauzie można przywrócić miesiączkowanie i uzyskać komórki jajowe.
Jest to możliwe dzięki zastosowaniu osocza bogato płytkowego.
Jednak metoda ta wymaga ingerencji z zewnątrz, a organizm kobiety nie jest w stanie samodzielnie przywrócić funkcji rozrodczych po menopauzie.
Menopauza a antykoncepcja – czy trzeba się zabezpieczać?
Wiesz już, że chociaż w okresie przekwitania zajście w ciąże jest utrudnione, to nie jest niemożliwe, gdyż nieregularne cykle nie oznaczają bezpłodności.
Podsumowując etapy klimakterium z pewnością zauważyłaś, że zajść w ciążę nadal można w czasie:
- premenopauzy,
- perimenopauzy,
- menopauzy i do około 12 miesięcy po niej.
Jeśli więc jesteś aktywna seksualnie i chcesz uniknąć nieplanowanej ciąży, to dopóki nie masz pewności, że minął rok od ostatniej miesiączki, a poziom hormonów wskazuje na brak owulacji, powinnaś się odpowiednio zabezpieczać.
Warto również nadmienić, że ciąża w okresie klimakterium może nie tylko pokrzyżować życiowe plany, ale wiąże się przede wszystkim z większym ryzykiem poronienia, powikłań, przedwczesnego porodu czy gorszym samopoczuciem samej kobiety.
Pamiętaj również o tym, że antykoncepcja nie oznacza jedynie zapobiegania ciąży, a stosowanie chociażby prezerwatyw jest równie ważne po ustaniu jajeczkowania, szczególnie w przypadku częstej zmiany partnerów seksualnych.
Zatem jaką formę antykoncepcji stosować w okresie okołomenopauzalnym?
Antykoncepcja w menopauzie, czyli jakie metody antykoncepcji są dostępne dla kobiet w okresie klimakterium
Kobiety w okresie menopauzalnym mogą sięgać po większość dostępnych środków antykoncepcyjnych.
Jednak podobnie jak w przypadku młodszych pań, przed zastosowaniem antykoncepcji hormonalnej i tak zawsze należy skonsultować się z lekarzem.
Wśród różnych technik antykoncepcji dostępnych współcześnie na rynku wyróżnia się przede wszystkim:
- naturalne metody antykoncepcji, które polegają na jak najbardziej precyzyjnym określeniu dni płodnych w kobiecym cyklu i unikania wówczas seksu. Można tu wymienić m.in. metodę termiczną, kalendarzyk małżeński, metodę Billingsów, Rötzera, podręczny mikroskop, testy płodności czy komputery cyklu.
- Antykoncepcję hormonalną, bazującą na dostarczaniu do kobiecego organizmu środków zawierających syntetyczne odpowiedniki hormonów płciowych, których zadaniem jest hamowanie owulacji oraz zmiana konsystencji śluzu szyjki macicy tak, aby nie przepuszczała plemników. Najbardziej powszechne są w tym przypadku tabletki antykoncepcyjne, ale również plastry antykoncepcyjne, krążki antykoncepcyjne (krążki dopochwowe), wkładki domaciczne (spirala antykoncepcyjna), implant antykoncepcyjny, zastrzyki hormonalne, czy pigułka dzień po, czyli antykoncepcja awaryjna.
- Chemiczne środki antykoncepcyjne, które mają zapobiegać ciąży poprzez zagęszczanie śluzu szyjkowego, co ma utrudnić plemnikom dotarcie do jajeczka. To przede wszystkim żele plemnikobójcze, globulki antykoncepcyjne lub gąbki dopochwowe, pianki antykoncepcyjne czy kremy plemnikobójcze.
- Mechaniczne metody antykoncepcji, które mają utrudniać plemnikom drogę do celu poprzez tworzenie fizycznej zapory. Najpopularniejszym środkiem należącym do tej grupy jest prezerwatywa (męska i żeńska). Istnieją jeszcze błony dopochwowe i kapturki naszyjkowe.
Wybierając antykoncepcję w okresie menopauzy warto zwrócić uwagę na skuteczność konkretnej metody, dopasować ją do aktualnych potrzeb, jak również do ogólnej kondycji organizmu i zaleceń lekarza.
Na przykład antykoncepcja naturalna w menopauzie może się zupełnie nie sprawdzić, chociażby z uwagi na nieregularność cykli menstruacyjnych.
Prawidłowo stosowana antykoncepcja mechaniczna może okazać się efektywna, nie tylko jako ochrona przed nieplanowaną ciążą, ale również przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
W przypadku pań po 40. roku życia, bardziej niż u młodszych, dość skuteczne mogą okazać się wszelkiego rodzaju środki plemnikobójcze.
Podobnie, jak prezerwatywy można je z powodzeniem łączyć z HTZ, czyli hormonalną terapią zastępczą.
Dość popularną formą antykoncepcji w okresie klimakterium są wkładki domaciczne, które mogą być stosowane do ok. 55. roku życia.
Antykoncepcja hormonalna może stanowić realną ochronę, ale należy stosować ją pod kontrolą specjalisty.
Ważne: Pamiętaj również o tym, że żadna metoda antykoncepcyjna nie chroni przed ciążą w stu procentach, nawet w okresie przekwitania.
Jakie tabletki antykoncepcyjne przy menopauzie?
Kobiety po 40. roku życia mogą stosować doustne tabletki antykoncepcyjne, jednak decyzję o ich ewentualnym przyjmowaniu muszą podjąć wspólnie z lekarzem.
Po pierwsze tę formę antykoncepcji mogą stosować kobiety zdrowe, które m.in. nie palą papierosów, nie mają problemów z nadciśnieniem, chorobami serca, nadwagą, migreną, nieprawidłową krzepliwością krwi czy nie chorują na nowotwory wpływające na wydzielanie estrogenów.
Przy braku przeciwskazań lekarz może zalecić tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe, które składają się z dwóch rodzajów żeńskich hormonów płciowych, estrogenu i progestagenu.
Jednak w przypadku kobiet w okresie klimakterium częściej zastosowanie znajdują tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe zwane minipigułkami lub dwuskładnikowe jednofazowe z niską zawartością estrogenu.
Minipigułki całkowicie pozbawione są estrogenu, a zawierają jedynie niewielkie dawki progestagenu.
Dobrze dobrana antykoncepcja hormonalna może łagodzić objawy związane z menopauzą, takie jak nieregularne krwawienia, plamienia pomiędzy miesiączkami, uderzenia gorąca czy wahania nastrojów.
Nie należy jednak zapominać o tym, że przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych po 40-tce wiąże się niestety z większym ryzykiem zachorowania na raka sutka czy zakrzepicę.
Pigułki mogą również przyczyniać się do depresji, osteoporozy czy przybierania na wadze.
Dlatego tak ważna jest konsultacja lekarska i dobranie skutecznych, ale i bezpiecznych metod antykoncepcji w okresie przekwitania.
Czy tabletki antykoncepcyjne opóźniają menopauzę?
Hormonalne środki antykoncepcyjne nie tyle opóźniają menopauzę, co trudno ją zidentyfikować podczas stosowania takiej formy antykoncepcji.
Konkretna granica ostatniej miesiączki jest w tym przypadku trudna do określenia, gdyż:
- w trakcie stosowania pigułek antykoncepcyjnych występują tzw. krwawienia z odstawienia, które mogą pojawiać się tak długo, jak długo trwa przyjmowanie tabletek, nawet przez dłuższy czas po menopauzie;
- tabletki antykoncepcyjne mogą wpływać na brak części lub zmniejszenie nasilenia typowych objawów przekwitania, tym samym utrudniając rozpoznanie właściwego momentu ostatniej menstruacji.
Jak więc rozpoznać menopauzę biorąc tabletki antykoncepcyjne?
Jedynym skutecznym sposobem jest odstawienie pigułek antykoncepcyjnych na kilka miesięcy i sprawdzenie, czy pojawia się menstruacja.
Dla stuprocentowej pewności należy skonsultować się z lekarzem, który zleci wykonanie stosownych badań, m.in. analizy poziomu wspomnianych wcześniej hormonów.
Takie badanie również będzie miało sens po odpowiednim czasie od odstawienia pigułek.
W innym wypadku wyniki mogą być przekłamane.
Antykoncepcja a HTZ – łączenie czy łagodne przejście?
Hormonalna terapia zastępcza, zwana w skrócie HTZ, to jedna z najpopularniejszych metod łagodzenia objawów związanych z klimakterium.
Polega zazwyczaj na przyjmowaniu odpowiednio dobranych dawek estrogenów i progesteronu.
W każdym przypadku dobierana jest indywidualnie, w celu zminimalizowania wystąpienia ewentualnych skutków ubocznych.
Jak wynika z badań, terapia HTZ jest najmniej inwazyjna, kiedy wprowadza się ją przed ukończeniem 60. roku życia, najlepiej jeszcze przed ostatnią miesiączką (czyli terapię sekwencyjną).
W tym czasie kobieta ma jeszcze cykle owulacyjne, jak więc stosowanie antykoncepcji hormonalnej pogodzić z HTZ?
Skoro HTZ i tabletki antykoncepcyjne opierają się na tych samych hormonach, to czy można je traktować zamiennie?
Nie można, bo chociaż jedne i drugie środki mają podobny skład, to cel ich stosowania jest odmienny.
W pigułkach antykoncepcyjnych zadaniem hormonów jest hamowanie wzrostu komórki jajowej i samej owulacji oraz zagęszczenie śluzu w szyjce macicy, aby powstrzymać plemniki przed dotarciem do jajeczka.
W środkach zapobiegających ciąży główną rolę odgrywają gestageny, a w HTZ estrogen.
Jego rolą jest w tym przypadku wyrównywanie niedoborów tego hormonu spowodowanych wygaszaniem pracy jajników.
Dzięki temu estrogen ma szansę zmniejszyć częstotliwość i nasilenie objawów związanych z menopauzą.
Jeśli terapia HTZ zawiera gestagen, to jedynie w celu ochrony przed nowotworowym rozrostem błony śluzowej trzony macicy.
Przyjmowania pigułek antykoncepcyjnych nie pokrywa się ze stosowaniem HTZ. Wybiera się raczej dogodny moment przejścia z hormonalnej antykoncepcji na terapię zastępczą.
Jeśli wprowadzenie HTZ następuje wówczas, gdy kobieta jest jeszcze płodna, w ramach antykoncepcji zaleca się wprowadzenie dodatkowych niehormonalnych metod zapobiegania ciąży, na przykład w postaci prezerwatyw czy środków plemnikobójczych.
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Bibliografia do artykułu
- Romuald Dębski: Antykoncepcja hormonalna a HTZ, Borgis - Nowa Medycyna 1/2004.
- Romuald Dębski: Antykoncepcja - metody zapobiegania niepożądanej ciąży. Część II: Medyczne (nienaturalne) metody zapobiegania niepożądanej ciąży. Ginekol Pol 2007; 78: 834-841.
- Stanisław Konturek: Fizjologia Człowieka SBN: 978-83-7609-751-0.
- Agnieszka Stelmaszyk, Joanna Domagała, Marzena Dworacka: Znaczenie składu hormonalnych środków antykoncepcyjnych dla ich skuteczności i tolerancji, 2017 Via Medica, ISSN 1897–3590.
- Agnieszka Bień, Ewa Rzońca, Małgorzata Pańczyk-Szeptuch: Życie i funkcjonowanie kobiet w okresie przekwitania, GERONTOLOGIA POLSKA 2017; 25: 12-19.
- Skrzypulec V., Drosdzol A., Ferensowicz J., Nowosielski K.: Ocena wybranych aspektów życia psychicznego i seksualnego kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Gin Prakt. 2003; 11:26-34.
Podobne artykuły
