Spirala antykoncepcyjna: co to jest, skuteczność, jak działa, skutki uboczne

Spirala antykoncepcyjna jest jedną z najskuteczniejszych metod antykoncepcji. Działa miejscowo uwalniając substancje czynne, które tworzą warunki niesprzyjające dla plemników w jamie macicy, co zapobiega zapłodnieniu. Istnieją dwa główne typy spirali: miedziana i hormonalna. Co to jest spirala, jak wysoka jest jej skuteczność i czy założenie spirali boli?

Co to jest spirala antykoncepcyjna?

Spirala antykoncepcyjna, znana również jako IUD (ang. intrauterine device) to małe urządzenie, które jest wprowadzane do macicy przez lekarza ginekologa. Jego unikalny kształt, przypominający literę 'T' lub 'S', został zaprojektowany tak, aby idealnie dopasować się do wnętrza macicy. Działanie spirali jest skoncentrowane w obrębie macicy, gdzie przez wywoływane miejscowo zmiany, utrudnia plemnikom poruszanie się i dostęp do komórki jajowej. Dodatkowo, wkładka domaciczna indukuje zmiany w endometrium, które utrudniają zagnieżdżenie się komórki jajowej, nawet jeśli dojdzie do zapłodnienia. Jest to popularna metoda antykoncepcji ze względu na swoją skuteczność, długotrwałe działanie i wygodę użytkowania.

Spirala antykoncepcyjna: rodzaje

Jak działa spirala zależy od jej rodzaju. Wyróżniamy spirale hormonalne, miedziane i obojętne. Hormonalne uwalniają progestagen, który zapobiega zapłodnieniu. Miedziane działają poprzez uwalnianie jonów miedzi. Ostatni typ, spirale obojętne, są najrzadziej stosowane z powodu najniższej skuteczności. Wybór odpowiedniego rodzaju tej formy antykoncepcji powinien być dokonany po konsultacji z ginekologiem, który uwzględni indywidualne potrzeby i stan zdrowia pacjentki.

Spirala antykoncepcyjna hormonalna

Jest to jeden z rodzajów nowoczesnej antykoncepcji hormonalnej. Jej unikalność polega na lokalnym działaniu progestagenu, które nie wywołuje ogólnoustrojowych skutków ubocznych, często obserwowanych gdy pacjentka stosuje tabletki antykoncepcyjne. Dzięki temu, większość pacjentek korzystających z tego systemu zachowuje naturalny rytm miesiączkowy. Niskie stężenia hormonu w surowicy krwi są wystarczające, aby zapewnić skuteczną ochronę antykoncepcyjną, ale jednocześnie zbyt niskie, aby zakłócić cykl miesiączkowy. Efekt ten jest możliwy dzięki zastosowaniu lewonorgestrelu, który wywiera działanie miejscowe, prowadząc do silnego ścieńczenia endometrium. Mechanizm antykoncepcyjny wynika z wysokiego stężenia progestagenu w jamie macicy. Prowadzi to do zagęszczenia śluzu szyjkowego co skutecznie uniemożliwia transport plemników i zapobiega zapłodnieniu.

Jest to forma antykoncepcji długoterminowej stosowana w sposób ciągły przez okres 3-5 lat i nie wymaga częstej zmiany jak w przypadku takiej metody jak np. plastry antykoncepcyjne.

Spirala miedziana

Większość współcześnie produkowanych spiral miedzianych zawiera dodatek miedzi lub miedzi posrebrzanej, często w formie cienkiego drutu lub pierścienia owiniętego wokół plastikowego rdzenia. Istnieje kilka mechanizmów wyjaśniających działanie antykoncepcyjne spirali miedzianej. Do najczęściej postulowanych należą wywoływanie miejscowego stanu zapalnego, który działa plemnikobójczo; zwiększenie gęstości śluzu szyjowego, co utrudnia penetrację plemników oraz bezpośredni, toksyczny wpływ jonów miedzi na plemniki. Spirala dopochwowa stymuluje również perystaltykę jajowodu. Okres wysokiej efektywności jest zależny od ilości uwalnianych jonów miedzi i wynosi zazwyczaj od 5 do 10 lat.

Spirala obojętna

Jej głównym zadaniem jest zapobieganie zagnieżdżeniu się zapłodnionej komórki jajowej w endometrium, co jest możliwe dzięki tworzeniu warunków niesprzyjających dla implantacji. Spirale te są zazwyczaj wykonane z polichlorku winylu lub polietylenu. Należy podkreślić, iż są mniej skuteczne w porównaniu do innych dostępnych metod antykoncepcyjnych.

Jak działa spirala antykoncepcyjna?

Spirale miedziane w sposób ciągły uwalniają do jamy macicy jony miedzi. Działają one plemnikobójczo, a dodatkowo, sama obecność spirali wywołuje niewielki miejscowy stan zapalny. W wyniku odpowiedzi immunologicznej uwalniane są leukocyty, które zmniejszają ruchliwość i żywotność plemników.

Spirala hormonalna zawierająca lewonorgestrel wywołuje zmniejszenie grubości błony śluzowej macicy (endometrium), zwiększenie gęstości śluzu szyjkowego, co uniemożliwia przejście plemników przez kanał szyjki macicy. W przeciwieństwie do systemów zawierających miedź, te urządzenia mają wbudowany zbiornik, który uwalnia lewonorgestrel.

Spirala antykoncepcyjna obojętna działa w zasadzie jedynie poprzez mechaniczne zapobieganie zagnieżdżeniu się zapłodnionej komórki jajowej w endometrium (błonie śluzowej macicy).

Spirala antykoncepcyjna: skuteczność

Skuteczność spirali antykoncepcyjnej na ogół wyrażona jest za pomocą wskaźnika Pearla. W przypadku spirali niehormonalnej, przy idealnym stosowaniu, wskaźnik ten wynosi zaledwie 0,6. Oznacza to, że na 100 kobiet stosujących tę metodę, tylko 0,6% zajdzie w ciążę w ciągu roku. Jest to jeden z najniższych wskaźników, co świadczy o wysokiej skuteczności tej formy antykoncepcji.

Spirala antykoncepcyjna hormonalna z lewonorgestrelem charakteryzuje się jednym z najniższych wskaźników Pearla (0,1-0,2), co czyni ją jedną z najskuteczniejszych metod zapobiegania ciąży.

Spirala dopochwowa: przeciwwskazania

Stosowanie antykoncepcji w postaci spirali ma kilka przeciwwskazań, które należy wziąć pod uwagę przed jej założeniem. Przede wszystkim, nie można jej zastosować w przypadku:

• ciąży lub podejrzenia ciąży,
• wad wrodzonych macicy lub nietypowej budowy macicy,
• stanów zapalnych narządów rodnych,
• nadżerek, mięśniaków macicy,
• nowotworów piersi, jajników, macicy i wątroby,
• uczulenia na składniki spirali
• nieprawidłowego wyniku cytologii,
• choroby Wilsona,
• niedoborów odpornościowych.

Spirala dopochwowa: skutki uboczne

Zarówno miedziana jak i hormonalna spirala antykoncepcyjna może wywołać skutki uboczne. W przypadku spirali miedzianej, najczęściej występują skurcze i ból w obrębie macicy, zwłaszcza bezpośrednio po założeniu, infekcje oraz reakcje zapalne, a także zaburzenia miesiączkowania.

Spirale hormonalne mogą powodować krwawienia z pochwy lub macicy, takie jak plamienia czy skąpe krwawienia, łagodne torbiele jajników, bóle brzucha, a także problemy skórne, takie jak trądzik lub łojotok. 

Założenie spirali – jak wygląda?

Aplikacja spirali wewnątrzmacicznej to szybki i prosty zabieg, który doświadczony lekarz ginekolog wykonuje w kilka minut. Nie ma też powodu do obaw czy założenie spirali boli. Najczęściej spiralę zakłada się pod koniec krwawienia miesiączkowego, gdy szyjka macicy jest bardziej otwarta, co ułatwia procedurę i minimalizuje dyskomfort. Jeśli jednak istnieje pewność, że pacjentka nie jest w ciąży, spiralę można założyć w dowolnym dniu cyklu. Badania wskazują, że najskuteczniejsze jest jej założenie między 12 a 17 dniem cyklu, co zmniejsza ryzyko jej usunięcia na początku stosowania.

Wiele kobiet ma obawy czy założenie spirali boli. Jeśli pojawi się dyskomfort w trakcie procedury, lekarz może zastosować znieczulenie, aby zabieg był bezbolesny. Po założeniu spirali, przez około tydzień, można odczuwać lekki dyskomfort, podobny do objawów menstruacyjnych.

Przed zabiegiem kluczowe jest wykonanie odpowiednich badań, takich jak standardowe badanie ginekologiczne, USG dopochwowe, cytologia szyjki macicy, badanie piersi oraz pomiar ciśnienia krwi.

Większość gabinetów ginekologicznych wraz z założeniem oferuje sprzedaż spirali. Można ją jednak samodzielnie zakupić przed procedurą. Spiralę miedzianą można wykupić bez recepty, natomiast w przypadku spiral hormonalnych potrzebna będzie ważna e-recepta.

Ile kosztuje spirala antykoncepcyjna?

To, ile kosztuje spirala antykoncepcyjna zależy od jej rodzaju i miejsca zakupu.

Ceny spirali miedzianej wahają się od około 40 do 130 zł, natomiast na spiralę antykoncepcyjną hormonalną trzeba przeznaczyć 350-900 zł.

Ile kosztuje założenie spirali antykoncepcyjnej?

Rodzaj spirali oraz miejsce, w którym jest zakładana ma niebagatelny wpływ na to ile kosztuje założenie spirali. W prywatnych gabinetach ginekologicznych ceny wahają się od ok. 400 do 1700 złotych.

Warto nadmienić, że zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. dotyczącym świadczeń gwarantowanych w zakresie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, kobieta powinna mieć zapewnioną możliwość bezpłatnego założenia lub usunięcia wewnątrzmacicznej spirali antykoncepcyjnej w każdym gabinecie ginekologicznym mającym podpisaną umowę z NFZ.

Lista gabinetów oferujących zakładanie spirali w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia jest dostępna na stronie internetowej Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. 

Zalecenia po założeniu spirali antykoncepcyjnej

Po założeniu spirali antykoncepcyjnej ważne jest przestrzeganie kilku zaleceń, aby zapewnić jej prawidłowe funkcjonowanie i uniknąć ewentualnych komplikacji. Przede wszystkim, zaleca się odbycie kontrolnej wizyty u ginekologa w okresie 4-12 tygodni po założeniu, a następnie regularne wizyty co rok lub częściej, zgodnie z zaleceniami lekarza. W pierwszych dniach po zabiegu można odczuwać lekkie bóle brzucha i plamienia, które zazwyczaj ustępują samoistnie. Ważne jest również unikanie intensywnego wysiłku fizycznego oraz stosunków seksualnych przez kilka dni po procedurze, aby dać organizmowi czas na adaptację. Jeśli pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy, takie jak silne bóle, gorączka czy obfite krwawienia, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Zalety spirali antykoncepcyjnej

• Jest jedną z najskuteczniejszych metod antykoncepcji, z efektywnością przekraczającą 99%.
• Jest to metoda długoterminowa, działająca od 3 do 10 lat, w zależności od rodzaju spirali.
• Nie wymaga codziennego pamiętania o jej stosowaniu.
• Po jej usunięciu, płodność wraca niemal natychmiast, co pozwala na szybkie podjęcie decyzji o macierzyństwie.
• Wbrew panującej opinii, spirala może być stosowana u kobiet które jeszcze nie rodziły, oraz kobiet w średnim wieku przed menopauzą.
• Aplikacja spirali antykoncepcyjnej jest z reguły szybkie i bezbolesne.
• Spirala domaciczna może być stosowana podczas karmienia piersią, co jest istotne dla kobiet, które chcą szybko wrócić do antykoncepcji po porodzie. Lekarze zazwyczaj zalecają odczekanie nieco ponad 6 tygodni po porodzie przed założeniem spirali, co jest znacznie szybsze niż w przypadku wielu innych metod antykoncepcyjnych.
• Prawidłowo umieszczona spirala pozostaje na swoim miejscu, nie ograniczając aktywności seksualnej ani ruchu, i nie powoduje dyskomfortu.
• Dodatkowo, spirala zawierająca hormony może ona łagodzić problemy takie jak obfite miesiączki, endometrioza i bolesne krwawienia, dzięki ograniczeniu wzrostu endometrium. W przypadku endometriozy, może zmniejszać dolegliwości bólowe i redukować stan zapalny.

Wady spirali antykoncepcyjnej

Bezpośrednio po założeniu spirali miedzianej, niektóre kobiety doświadczają skurczów i bólu w obrębie macicy. Istnieje również ryzyko infekcji oraz reakcji zapalnych. Dodatkowo, mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania, takie jak bardziej obfite krwawienia lub krwawienia międzymiesiączkowe. 

Po zastosowaniu spirali hormonalnej mogą pojawić się plamienia lub skąpe krwawienia. Mogą również wystąpić łagodne torbiele jajników, bóle brzucha, trądzik oraz łojotok. 

Należy pamiętać, iż żaden typ spirali nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Usuwanie spirali antykoncepcyjnej

Usunięcie spirali antykoncepcyjnej jest zazwyczaj prostym i bezbolesnym zabiegiem, który wykonuje ginekolog. Najczęściej odbywa się to podczas ostatniego dnia krwawienia miesiączkowego, co minimalizuje dyskomfort. Przed zabiegiem zaleca się wstrzemięźliwość seksualną przez 2-3 dni.

Założenie spirali: na jaki okres?

Spirala domaciczna to jedna z metod antykoncepcji długoterminowej, a czas na jaki jest zakładana zależy od jej rodzaju. Spirale hormonalne zazwyczaj działają przez 3 do 5 lat, natomiast miedziane mogą być skuteczne nawet do 10 lat. 

Spirala antykoncepcyjna a ciąża

Nieplanowane ciąże u kobiet korzystających ze spiral domacicznych są wyjątkowo rzadkie. Wskaźnik niepowodzeń, czyli przypadków niepożądanych ciąż, wynosi zaledwie 0,8% dla spiralo miedzianej oraz 0,2% dla uwalniającej lewonorgestrel w pierwszym roku użytkowania.

Mimo wysokiej skuteczności, istnieje minimalne ryzyko zajścia w ciążę, zwłaszcza jeśli spirala przesunie się lub wypadnie. 

Większość doświadczonych lekarzy zaleca usunięcie spirali domacicznej w pierwszym trymestrze ciąży. Procedura ta jest jednak obarczona dużym ryzykiem, a jej powodzenie zależy od widoczności nitek spirali w kanale szyjki macicy. Widoczne nitki zwiększają szanse na sukces zabiegu. 
Jeśli nitki są niewidoczne i znajduje się ona blisko zarodka, ryzyko utraty ciąży podczas jej usuwania jest znacznie większe. Każda decyzja wymaga dokładnego omówienia z pacjentką i akceptacji związanych z nią zagrożeń.

Spirala antykoncepcyjna a miesiączka

Wszystkie spirale wewnątrzmaciczne pozwalają na zachowanie owulacji, co oznacza, że naturalny cykl hormonalny organizmu pozostaje nienaruszony.

Spirala antykoncepcyjna może jednak wpływać na miesiączkę w różny sposób, w zależności od jej rodzaju. Spirale hormonalne często powodują zmniejszenie obfitości krwawień menstruacyjnych, a u niektórych kobiet mogą nawet prowadzić do całkowitego zaniku miesiączki. Miedziane zaś mogą powodować bardziej obfite i bolesne miesiączki, szczególnie w pierwszych miesiącach po założeniu.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz ginekolog

Tabletki antykoncepcyjne: konsultacja z e-receptą

Tabletka dzień po: konsultacja z e-receptą

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.