Astma to przewlekła choroba dróg oddechowych, która wymaga odpowiednio dobranego leczenia – zarówno doraźnego, jak i długoterminowego. W zależności od postaci i nasilenia objawów stosuje się różne leki na astmę – przede wszystkim wziewne, ale też doustne i nowoczesne terapie biologiczne. Sprawdź, jakie możliwości leczenia oferuje Dimedic – bez wychodzenia z domu.

Czym jest astma?

Astma oskrzelowa to przewlekła, zapalna choroba układu oddechowego, w której dochodzi do nadreaktywności oskrzeli. Objawia się napadami duszności, świszczącym oddechem, kaszlem i uciskiem w klatce piersiowej. Objawy mają charakter zmienny i mogą się nasilać w odpowiedzi na alergeny, infekcje, zimne powietrze, wysiłek fizyczny czy zanieczyszczenia.

Wyróżnia się różne postacie kliniczne astmy, m.in.:

• astma oskrzelowa,
• astma alergiczna,
• astma zawodowa,
• astma wysiłkowa,
• astma z towarzyszącym obturacyjnym zapaleniem oskrzeli.

Według WHO na astmę choruje ponad 300 mln osób na świecie, a w Polsce objawy mogą występować nawet u 4 mln pacjentów. Wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiednich leków poprawia rokowania i zmniejsza ryzyko hospitalizacji.

Doraźne a przewlekłe leczenie astmy

Leczenie na astmę dzieli się na doraźne i kontrolujące (przewlekłe).

• Leki doraźne przynoszą szybką ulgę w czasie napadu duszności, ale nie zapobiegają nawrotom.
• Leki przewlekłe (kontrolujące) mają na celu utrzymanie stabilizacji choroby, zmniejszenie nasilenia objawów i ograniczenie ryzyka zaostrzeń.

Plan leczenia powinien być dostosowany do poziomu kontroli objawów. W tym celu stosuje się międzynarodowe klasyfikacje (np. GINA), które określają intensywność leczenia w zależności od częstości objawów dziennych i nocnych, zużycia leków doraźnych, wyników spirometrii oraz liczby zaostrzeń.

Regularne przeglądy terapii (co 3–6 miesięcy) są istotne dla oceny skuteczności leczenia i ewentualnej modyfikacji dawkowania.

Leki na astmę: podział ze względu na formę podania

Leki wziewne na astmę

Leki wziewne na astmę stanowią złoty standard terapii, ponieważ lek dostarczany jest bezpośrednio do oskrzeli, dzięki czemu działa szybko i skutecznie. Zmniejsza to również ryzyko ogólnoustrojowych skutków ubocznych.

Rodzaje inhalatorów na astmę:

• MDI (aerozol ciśnieniowy) – wymaga zsynchronizowania wdechu z aplikacją,
• DPI (proszek) – aktywowany siłą wdechu,
• nebulizator – wykorzystywany głównie u dzieci lub w ciężkich zaostrzeniach.

Inhalatory na astmę mogą zawierać jedną substancję (np. salbutamol) lub kombinację leków (np. budezonid + formoterol). Technika inhalacyjna powinna być regularnie sprawdzana – nieprawidłowe stosowanie zmniejsza skuteczność leczenia.

Tabletki na astmę

Tabletki na astmę nie są podstawą terapii, ale znajdują zastosowanie u pacjentów z nietolerancją leczenia wziewnego lub współistniejącymi alergiami. Do tej grupy należą przede wszystkim:

• leki przeciwleukotrienowe
• kortykosteroidy doustne (stosowane krótkoterminowo),
• leki biologiczne (najczęściej w formie iniekcji, ale wspomagają leczenie ogólne).

Choć ich działanie nie jest tak szybkie jak leków wziewnych, mogą znacznie poprawić jakość życia pacjentów z trudną do kontrolowania astmą.

Leki na astmę według rodzaju substancji czynnej

Kortykosteroidy na astmę

Kortykosteroidy wziewne redukują przewlekły stan zapalny, który leży u podstaw astmy. Regularne stosowanie zmniejsza ryzyko zaostrzeń, a ich działanie pojawia się po kilku dniach.

Leki wziewne na astmę zawierające kortykosteroidy wymagają właściwego stosowania – po każdej dawce należy wypłukać jamę ustną, by uniknąć grzybicy.

W postaci doustnej (np. prednizon) są stosowane w ciężkich zaostrzeniach, ale wiążą się z większym ryzykiem działań niepożądanych – osteoporoza, nadciśnienie, cukrzyca.

Beta2-mimetyki długo działające

LABA (long-acting beta agonists) to leki rozszerzające oskrzela, które działają przez 12–24 godziny. Stosowane są zawsze w połączeniu z kortykosteroidami, ponieważ samodzielne stosowanie zwiększa ryzyko powikłań. Przykłady: formoterol, salmeterol, vilanterol.

Beta2-mimetyki krótko działające

SABA (short-acting beta agonists) działają natychmiast – efekt pojawia się w ciągu kilku minut i utrzymuje przez 4–6 godzin. Są lekami ratunkowymi i nie należy ich nadużywać – częste stosowanie świadczy o niewłaściwej kontroli choroby. Do tej grupy leków należy m.in. salbutamol.

Leki przeciwleukotrienowe

Tabletki doustne, hamujące wpływ leukotrienów – związków zaangażowanych w proces zapalny. Szczególnie skuteczne u pacjentów z astmą alergiczną oraz u dzieci. Stosowane najczęściej raz dziennie, wieczorem, np. montelukast.

Leki biologiczne na astmę

Leki biologiczne (np. omalizumab, benralizumab, dupilumab) to przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko konkretnym mediatorom stanu zapalnego. Ich celem jest zmniejszenie liczby zaostrzeń i poprawa funkcji płuc u pacjentów z astmą ciężką, oporną na standardowe leczenie.

Te leki na astmę są stosowane podskórnie i dostępne tylko dla pacjentów spełniających określone kryteria kliniczne. W Polsce dostęp do terapii odbywa się przez programy lekowe.

Leki łączone

Leki łączone zawierają dwa składniki aktywne – zazwyczaj kortykosteroid wziewny oraz długo działający beta2-mimetyk (LABA). Takie połączenie umożliwia jednoczesne działanie przeciwzapalne i rozkurczające oskrzela, co zwiększa skuteczność terapii i poprawia komfort stosowania.

Korzyści z terapii skojarzonej:

• możliwość zmniejszenia dawki steroidu bez pogorszenia kontroli choroby,
• lepsza współpraca pacjenta – jedna inhalacja zamiast dwóch osobnych,
• większa skuteczność w redukcji objawów nocnych i wysiłkowych.

Popularne połączenia to m.in.:

• budezonid + formoterol,
• flutykazon + salmeterol,
• flutykazon + vilanterol.

Leki łączone są szeroko stosowane w leczeniu umiarkowanej i ciężkiej astmy, a ich skuteczność została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych.

Leki antycholinergiczne

Leki antycholinergiczne (antymuskarynowe) to grupa leków blokujących receptory muskarynowe znajdujące się w mięśniach oskrzeli, co prowadzi do ich rozkurczu i ułatwia oddychanie. Dodatkowo mogą ograniczać wydzielanie śluzu i poprawiać drożność dróg oddechowych.

W astmie stosowane są przede wszystkim:

• bromek ipratropium (krótkodziałający, stosowany głównie w ostrych napadach),
• bromek tiotropium (długodziałający – 24h, stosowany przewlekle u dorosłych z ciężką astmą, szczególnie z komponentą obturacyjną).

Leki te często są stosowane jako uzupełnienie standardowej terapii u pacjentów, którzy nie uzyskują wystarczającej kontroli objawów za pomocą kortykosteroidów i LABA. Tiotropium może być również rozważane jako alternatywa dla zwiększenia dawki steroidu.

Choć antycholinergiki są szerzej stosowane w leczeniu POChP, ich rola w terapii astmy rośnie – zwłaszcza u pacjentów dorosłych z ciężką postacią choroby.

Leki na astmę bez recepty

Większość skutecznych leków na astmę wymaga recepty i konsultacji z lekarzem. Produkty dostępne bez recepty, jak leki wykrztuśne czy nawilżające błonę śluzową, mogą jedynie wspomagać terapię – nie zastępują leczenia przeciwzapalnego ani rozkurczowego.

Leki na astmę dla dzieci

Leczenie astmy u dzieci powinno być prowadzone zgodnie z aktualnymi wytycznymi i zawsze dostosowane do wieku oraz stopnia ciężkości choroby. Najmłodsze dzieci (poniżej 5. roku życia) często nie potrafią wykonać samodzielnie poprawnej inhalacji – dlatego stosuje się u nich specjalne komory inhalacyjne z maseczką, które ułatwiają podanie leku.

U dzieci stosuje się przede wszystkim:

• kortykosteroidy wziewne (np. budezonid, flutykazon) – jako leczenie kontrolujące,
• beta2-mimetyki krótko działające (np. salbutamol) – w napadach duszności,
• leki przeciwleukotrienowe (np. montelukast) – często u dzieci z astmą alergiczną, nawet od 6. miesiąca życia.

Schemat leczenia różni się w zależności od stopnia kontroli objawów i może być modyfikowany w czasie. W przypadku dobrze kontrolowanej astmy możliwe jest stopniowe zmniejszanie dawki leku lub jego odstawienie po kilku miesiącach obserwacji. Gdy objawy się nasilają, leczenie powinno zostać zintensyfikowane (tzw. podejście "step-up").

Rodzice powinni prowadzić dzienniczek objawów, zwracać uwagę na wybudzenia nocne, zużycie leków doraźnych i tolerancję terapii. Zalecane jest także regularne wykonywanie badań czynnościowych płuc (np. spirometria u starszych dzieci) oraz unikanie ekspozycji na dym tytoniowy, alergeny i infekcje.

U dzieci z astmą ciężką, oporną na leczenie, lekarz może rozważyć kwalifikację do leczenia biologicznego – również w ramach programów lekowych.

Jakie są skutki uboczne stosowania leków na astmę?

Działania niepożądane leków na astmę zależą od ich rodzaju, drogi podania, dawki i czasu stosowania. W większości przypadków są one łagodne i przemijające, zwłaszcza przy prawidłowej technice inhalacyjnej.

Najczęstsze skutki uboczne:

• kortykosteroidy wziewne – chrypka, podrażnienie gardła, grzybica jamy ustnej. Aby zmniejszyć ryzyko, należy po każdej dawce wypłukać jamę ustną i gardło.
• kortykosteroidy doustne – przy długotrwałym stosowaniu mogą powodować zahamowanie wzrostu u dzieci, osteoporozę, hiperglikemię, rozstępy, nadciśnienie.
• beta2-mimetyki – kołatanie serca, drżenia mięśni, nerwowość, bóle głowy. Objawy te najczęściej występują po zbyt dużej dawce lub przy nieprawidłowym stosowaniu.
• leki przeciwleukotrienowe – bóle brzucha, niestrawność, rzadziej: zmiany nastroju, nadpobudliwość, zaburzenia snu (szczególnie u dzieci).
• leki biologiczne – reakcje w miejscu iniekcji (zaczerwienienie, świąd), bóle głowy, zwiększona podatność na infekcje wirusowe. Rzadko mogą wystąpić reakcje alergiczne.

Warto pamiętać, że ryzyko działań niepożądanych można zminimalizować, stosując najniższe skuteczne dawki i kontrolując przebieg choroby. Istotna jest również edukacja pacjenta – znajomość prawidłowej techniki stosowania leków, rozpoznawanie objawów zaostrzeń oraz regularne konsultacje z lekarzem.

U dzieci i kobiet w ciąży lekarz prowadzący zawsze ocenia stosunek korzyści do potencjalnego ryzyka i dobiera leki o najlepszym profilu bezpieczeństwa.

FAQ – Leczenie astmy

Czym się różnią leki doraźne od leków kontrolujących astmę?

Leki doraźne przynoszą szybką ulgę w nagłych napadach duszności. Leki kontrolujące przyjmuje się codziennie, by zapobiegać zaostrzeniom i utrzymywać drożność dróg oddechowych.

Jak działają wziewne kortykosteroidy?

Hamują przewlekły stan zapalny w oskrzelach, redukując obrzęk i wydzielanie śluzu. Działają miejscowo, dlatego są dobrze tolerowane.

Czy leki wziewne są bezpieczne przy długotrwałym stosowaniu?

Tak – stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza i przy odpowiedniej technice inhalacji są skuteczne i bezpieczne, nawet przez wiele lat.

Jakie leki pomagają w nagłych atakach astmy?

Szybkodziałające beta2-mimetyki (np. salbutamol) w inhalatorze. Ważne, aby nie przekraczać zalecanych dawek – częste używanie może oznaczać pogorszenie kontroli.

Czy leki na astmę można stosować w czasie ciąży?

W większości przypadków tak. Dobrze kontrolowana astma to bezpieczeństwo dla matki i dziecka. Lekarz wybierze najbezpieczniejszy lek.

Czy dzieci mogą bezpiecznie stosować leki na astmę?

Tak, ale tylko pod kontrolą pediatry. Stosuje się leki wziewne w dostosowanej dawce i formie, z regularną oceną skuteczności leczenia.

Jak prawidłowo używać inhalatora?

Ważna jest technika: spokojny wydech, głęboki wdech z lekiem, zatrzymanie oddechu na kilka sekund. U dzieci warto używać komory inhalacyjnej.

Co zrobić, jeśli lek na astmę przestaje działać?

Skontaktować się z lekarzem. Możliwe, że potrzebna jest modyfikacja terapii lub zmiana dawkowania.

Czy są dostępne leki biologiczne na astmę?

Tak – stosowane w ciężkich przypadkach. Wymagają kwalifikacji przez specjalistę i spełnienia określonych kryteriów klinicznych.

Jakie badania kontrolne są potrzebne podczas leczenia astmy?

Spirometria, PEF (szczytowy przepływ wydechowy), morfologia krwi, poziom IgE, ocena objawów i skuteczności leczenia – zwykle co 3–6 miesięcy.