Sterydy (steroidy): co to, skutki uboczne, rodzaje

Sterydy to potoczna nazwa leków, które mają szerokie zastosowanie w leczeniu wielu poważnych schorzeń. Ich skuteczność wynika z silnego działania przeciwzapalnego, przeciwalergicznego i immunosupresyjnego, dlatego znalazły zastosowanie m.in. w terapii chorób autoimmunologicznych czy silnych alergii. 

Sterydy (steroidy): czym są i jak działają?

Sterydy to substancje naturalnie występujące w organizmach ludzi i zwierząt. Są to organiczne związki chemiczne, które odgrywają kluczową rolę w regulacji wielu procesów fizjologicznych. W medycynie wykorzystuje się przede wszystkim glikokortykosteroidy, czyli syntetyczne pochodne kortyzolu – hormonu produkowanego przez nadnercza.

Sterydy wykazują silne działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne i immunosupresyjne. Dzięki temu skutecznie łagodzą stany zapalne, zmniejszają obrzęk i ból oraz modulują odpowiedź układu odpornościowego. To powoduje, że znajdują szerokie zastosowanie w leczeniu - od stanów zapalnych, chorób dermatologicznych, przez alergie, choroby autoimmunologiczne, po ciężkie przypadki astmy i chorób płuc. Stosowane są również jako uzupełnienie terapii przeciwnowotworowej.

A więc co to sterydy? To leki, które wpływają na funkcjonowanie układu odpornościowego, kontrolując stan zapalny i łagodząc objawy wielu przewlekłych chorób.

Mechanizm działania sterydów

Działanie sterydów opiera się na ich zdolności do wnikania do wnętrza komórek i wiązania się z cytoplazmatycznymi receptorami glikokortykosteroidowymi. Powstały kompleks trafia do jądra komórkowego, gdzie reguluje aktywność genów odpowiedzialnych za odpowiedź zapalną. Przede wszystkim dochodzi do zahamowania czynników transkrypcyjnych, takich jak AP-1 i NF-κB, co skutkuje zmniejszeniem produkcji cytokin prozapalnych (np. IL-1, IL-6, TNF-α) oraz innych mediatorów zapalnych. Efektem tego działania jest zmniejszenie obrzęków, bólu i zaczerwienienia. Ponadto blokują one kaskadę kwasu arachidonowego, prowadzącą do produkcji prostaglandyn i leukotrienów – kluczowych mediatorów stanu zapalnego.

Oprócz tego substancje te ograniczają aktywność układu odpornościowego poprzez hamowanie aktywacji i proliferacji limfocytów - zmniejszają liczbę limfocytów T i B we krwi, a także ograniczają produkcję przeciwciał przez limfocyty B. Ten sposób działania jest szczególnie istotny w leczeniu chorób autoimmunologicznych. Dzięki tak złożonemu i wielotorowemu mechanizmowi działania, sterydy przynoszą szybkie i skuteczne efekty terapeutyczne – zarówno miejscowo, jak i ogólnoustrojowo.

Kiedy niezbędne jest zastosowanie sterydów?

Steroidy są niezwykle cennym narzędziem terapeutycznym w medycynie, szczególnie w przypadkach, gdy dotychczasowe leczenie nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Znajdują zastosowanie zarówno w leczeniu chorób przewlekłych, jak i w sytuacjach nagłych, które wymagają szybkiego opanowania procesu zapalnego lub zahamowania nadmiernej reakcji układu odpornościowego. Dzięki silnemu działaniu przeciwzapalnemu i immunosupresyjnemu, sterydy są wykorzystywane w terapii wielu schorzeń.

Do najczęstszych wskazań należą choroby autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń rumieniowaty, w których organizm atakuje własne tkanki. Sterydy pomagają w kontrolowaniu objawów i zapobiegają uszkodzeniom narządów. Kolejnym istotnym wskazaniem są choroby układu oddechowego, w tym astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), gdzie stosowanie sterydów wziewnych znacząco poprawia funkcję płuc i zmniejsza liczbę zaostrzeń choroby.

Sterydy wykorzystywane są także w leczeniu alergii, zwłaszcza ciężkich reakcji, jak wstrząs anafilaktyczny, oraz w dermatologii – przy schorzeniach takich jak łuszczyca, atopowe zapalenie skóry czy egzema. Znalazły również zastosowanie w terapii chorób neurologicznych o podłożu autoimmunologicznym np. stwardnienia rozsianego oraz zapalnych chorób jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Ze względu na możliwe działania niepożądane, stosowanie sterydów zawsze musi być nadzorowane przez lekarza, który indywidualnie dobiera rodzaj i dawkę leku oraz monitoruje przebieg terapii.

Rodzaje dostępnych sterydów (form)

Leki te dostępne są w różnych postaciach farmaceutycznych, co pozwala dostosować terapię do rodzaju schorzenia oraz stanu pacjenta. Wybór formy leku zależy od lokalizacji objawów, ich nasilenia, wieku pacjenta oraz ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Dzięki różnorodności form podania możliwe jest uzyskanie efektu terapeutycznego zarówno miejscowego, jak i ogólnoustrojowego.

Sterydy w tabletkach

Sterydy w tabletkach są najczęściej stosowane w leczeniu ogólnoustrojowym, np. w terapii chorób autoimmunologicznych czy ciężkich stanów zapalnych. Ich zaletą jest łatwość stosowania i możliwość precyzyjnego dawkowania. Leczenie doustne jest zazwyczaj długoterminowe i wymaga regularnego monitorowania. W tej formie podawane są takie substancje jak prednizon, prednizolon czy metyloprednizolon. Należy pamiętać, że terapia tabletkami powinna być ściśle nadzorowana przez lekarza, ponieważ długotrwałe stosowanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia poważnych działań niepożądanych, takich jak osteoporoza, cukrzyca, zaburzenia hormonalne czy nadciśnienie tętnicze.

Sterydy wziewne

Sterydy wziewne stosuje się przede wszystkim w leczeniu astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Działają one miejscowo w obrębie dróg oddechowych, dzięki czemu minimalizują ryzyko ogólnoustrojowych skutków ubocznych. Regularne stosowanie wziewnych glikokortykosteroidów pozwala zmniejszyć częstość zaostrzeń, poprawić funkcję płuc oraz zmniejszyć potrzebę przyjmowania leków rozszerzających oskrzela. Obecnie jest to podstawa leczenia przewlekłej astmy, uzupełniana lekami doraźnymi. Przykładami substancji czynnych podawanych tej formie są budezonid, flutikazon czy beklometazon.

Sterydy w zastrzykach

Steroidy w formie iniekcji stosowane są w przypadkach wymagających szybkiego i silnego efektu terapeutycznego, np. w ostrych atakach chorób zapalnych, silnych reakcjach alergicznych lub przy zaostrzeniu chorób reumatycznych. Mogą być podawane domięśniowo (np. deksametazon), dożylnie (np. metyloprednizolon) lub dostawowo (np. triamcynolon). Zaletą tej drogi podania jest szybki początek działania oraz możliwość precyzyjnego dawkowania. Należy jednak pamiętać, że długotrwałe stosowanie tej formy może zwiększać ryzyko powikłań, w tym m.in. uszkodzenia tkanek, infekcji czy zaburzeń metabolicznych.

Sterydy miejscowe (maści, kremy)

Steroidy do stosowania miejscowego znajdują zastosowanie głównie w leczeniu schorzeń dermatologicznych – od egzemy, poprzez atopowe zapalenie skóry, po łuszczycę. Maści i kremy zawierające glikokortykosteroidy dostępne są w różnych mocach działania – od łagodnych po bardzo silne. Terapia powinna być prowadzona zgodnie z zaleceniem lekarza, by uniknąć działań niepożądanych takich jak ścieńczenie skóry (atrofia), rozstępy, przebarwienia czy wtórne zakażenia skóry. Mimo że stosowane miejscowo, mogą wchłaniać się do krwiobiegu i wpływać na organizm ogólnoustrojowo – szczególnie u dzieci i przy długotrwałym stosowaniu.

Zastosowanie sterydów w chorobach autoimmunologicznych

Choroby autoimmunologiczne są to schorzenia, w których układ odpornościowy jest nadmiernie aktywny, a odpowiedź immunologiczna i reakcje zapalne ukierunkowane są przeciwko własnym tkankom organizmu. Innymi słowy układ immunologiczny błędnie rozpoznaje własne komórki jako obce i zaczyna je niszczyć. Do najczęściej diagnozowanych chorób z autoagresji należą: reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, zapalenie skórno-mięśniowe, twardzina układowa, nieswoiste zapalenia jelit i stwardnienie rozsiane. W leczeniu tych chorób wykorzystuje się głównie aktywność immunosupresyjną sterydów – hamują nadmierną aktywność układu odpornościowego, zmniejszając stan zapalny i chroniąc tkanki przed dalszym uszkodzeniem. Długotrwałe leczenie wymaga jednak ścisłego nadzoru lekarskiego i indywidualnego dostosowania dawek. W leczeniu chorób autoimmunologicznych często stosuje się steroidy w skojarzeniu z innymi lekami immunomodulującymi, takimi jak metotreksat czy azatiopryna.

Sterydy: skutki uboczne

Choć steroidy są skuteczne i niejednokrotnie ratują zdrowie, a nawet życie, ich stosowanie wiąże się z ryzykiem działań niepożądanych, szczególnie przy długotrwałej terapii. Wśród najczęstszych skutków ubocznych sterydów wymienia się:

• przyrost masy ciała (zwiększone łaknienie, zatrzymanie wody w organizmie),
• nadciśnienie tętnicze,
• hiperglikemię i cukrzycę steroidową,
• osteoporozę i osłabienie kości,
• zanik mięśni,
• opóźnione gojenie się ran.
• osłabienie odporności i większą podatność na infekcje oraz dłuższy czas ich leczenia,
• zaburzenia snu, rozdrażnienie, obniżenie nastroju,
• u dzieci – zahamowanie wzrostu,
• u osób starszych – zwiększone ryzyko złamań kości i zaostrzeń chorób przewlekłych.

Warto pamiętać, że sterydy powinny być stosowane zawsze zgodnie z zaleceniami lekarza. Nagłe odstawienie sterydów może prowadzić do zespołu odstawiennego, a niewłaściwe dawkowanie – do poważnych powikłań. Dlatego tak ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia podczas terapii oraz ścisła współpraca z lekarzem prowadzącym. Stosowanie sterydów wymaga odpowiedzialności – zarówno ze strony lekarza, jak i pacjenta.

Mimo dużego ryzyka spowodowania działań niepożądanych leki te są nieocenionym narzędziem w leczeniu wielu poważnych schorzeń. Ich skuteczność w redukcji stanów zapalnych, regulacji odpowiedzi immunologicznej i poprawie jakości życia pacjentów jest niezaprzeczalna. Kluczowe znaczenie ma jednak odpowiedzialne ich stosowanie – wyłącznie pod kontrolą lekarza, z przestrzeganiem zaleceń dotyczących dawkowania i monitorowania skutków terapii. Tylko wtedy mogą one spełniać swoją rolę w bezpieczny i skuteczny sposób.

Właściwa edukacja pacjenta, regularna kontrola stanu zdrowia i współpraca z lekarzem to klucz do bezpiecznego stosowania tych substancji.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.