Atopowe zapalenie skóry. Objawy, przyczyny, leczenie, czyli wszystko co powinieneś wiedzieć o AZS

Konsultacja z e-receptą Lek. rodzinny Specjalista

Pierwsze objawy atopowego zapalenia skóry zwykle pojawiają się we wczesnym dzieciństwie – u 45% dzieci do 6 m.ż. i aż w 90% przypadków do 5 r.ż. Jest jedną z najczęstszych chorób dermatologicznych tego okresu, choć może rozwinąć się również w dorosłym życiu. Przyjmuje się, że na egzemę choruje ok 20% dzieci i 1-3% dorosłych. Wprawdzie spontaniczna, częściowa lub całkowita remisja AZS występuje w wieku przedszkolnym aż u 40-80% chorych, ale u większości pacjentów suchość i wrażliwość skóry utrzymują się do końca życia. Warto wiedzieć, jak wygląda atopowe zapalenie skóry, leczyć i zmniejszyć ryzyko jej nawrotów. O tym wszystkim dowiesz się z poniższego artykułu. 

Co to jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry (AZS, egzema) to przewlekła zapalna choroba skóry. Charakteryzują ją:

• okresy nawrotów i remisji choroby
• świąd i wielopostaciowość zmian skórnych – u chorego mogą pojawić się krosty, strupy, sucha skóra, zliszajowacenie (zgrubienie skóry, najczęściej z silnym swędzeniem) czy lichenifikacja (pogrubienie i ściemnienie naskórka ze wzmożonym poletkowaniem, czyli uwidocznieniem struktury skóry).

Atopowe zapalenie skóry – objawy

Przy diagnozie egzemy lekarz musi wziąć pod uwagę kilka czynników. U dzieci poniżej 12 r.ż. (oprócz świądu) powinny zostać spełnione trzy spośród niżej wymienionych objawów: 

• zmiany widoczne w zgięciach łokci lub pod kolanami, a u dzieci do 18 m.ż. na policzkach lub obszarach prostowników, 
• powyższe symptomy stwierdzone w wywiadzie,
• wysuszona skóra w ciągu ostatnich 12 mies. w wywiadzie, 
• astma lub alergiczny nieżyt nosa lub egzema u krewnego pierwszego stopnia do 4 r.ż.,
• rozwój objawów przed 2 r.ż. 

Z atopowym zapaleniem skóry często współistnieją alergie sezonowe i astma oskrzelowa. Ponadto egzema może prowadzić do rozwoju schorzeń o alergicznych: astmy i kataru siennego. Zajmowanie przez chorobę atopową kolejnych narządów nosi nazwę marszu atopowego (lub alergicznego). 

Jak wygląda AZS?

Atopowe zapalenie skóry u dorosłych przebiega inaczej niż u dzieci. Charakterystyczne objawy z uwzględnieniem wieku chorego przedstawiono w tabeli poniżej:

Atopowe zapalenie skóry – przyczyny

Etiologia AZS jest wieloczynnikowa. Do przyczyn atopowego zapalenia skóry zalicza się: 

• mutacje genetyczne
• nieprawidłową budowę naskórka
• nadmierną odpowiedź układu odpornościowego
• czynniki środowiskowe.

Wiadomo, że egzema jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, dziedziczoną wielogenowo. W przypadku gdy choruje jeden rodzic, ryzyko rozwoju egzemy u dziecka wynosi ok 50%, jeśli oboje rodziców – może wzrosnąć nawet do 80%. U chorych najczęściej stwierdza się mutację w genie filagryny, która prowadzi do niedoboru tego składnika w naskórku.

Filagryna to białko występujące w warstwie ziarnistej naskórka. Bierze udział w różnicowaniu keratynocytów, spaja włókna keratynowe i uszczelnia przestrzenie między komórkami. Powstaje z profilagryny, a pozostałe produkty tej przemiany, takie jak aminokwasy, białka, mocznik stanowią główny składnik naturalnego czynnika nawilżającego NMF, który zapewnia skórze kwaśne pH i nawilżenie. Odgrywa ważną rolę w tworzeniu warstwy rogowej oraz warunkuje jej właściwości bariery ochronnej. 

Niedobór filagryny prowadzi do nadmiernej przezskórnej utraty wody i deficytu lipidów, uszkodzenia płaszcza hydrolipidowego, a w efekcie do suchości skóry. Wzrost pH naskórka sprzyja rozwojowi mikroorganizmów, przez co wzrasta ryzyko zakażeń. Osłabienie warstwy ochronnej umożliwia wnikanie alergenów i substancji drażniących, które nasilają stan zapalny. 

Dlatego przyjmuje się, że to nie same alergeny są przyczyną atopowego zapalenia skóry, a konsekwencje ich przenikania przez uszkodzoną barierę ochronną naskórka. Nadmierna odpowiedź ze strony układu odpornościowego to jeden z kluczowych czynników w rozwoju egzemy. Przedostając się do głębszych warstw skóry, pobudzają komórki układu immunologicznego, prowadząc do rozwoju stanu zapalnego. 

Fizjologiczną odpowiedzią na kontakt z alergenem jest wytwarzanie tzw. przeciwciał IgE. Przy skórze atopowej nawet niewielka dawka alergenu prowadzi do nadmiernej produkcji IgE i rozwoju reakcji alergicznej. Antygeny szczególnie silnie związane z rozwojem atopowego zapalenia skóry to m.in. alergeny naskórka kota, roztoczy kurzu domowego czy karaluchów. Pobudzają one czynność substancji, które zapoczątkowują odpowiedź zapalną (tzw. proteaz serynowych).

Uszkodzona bariera ochronna i niedobór białek przeciwdrobnoustrojowych (np. występujących naturalnie w skórze defensyn, które niszczą mikroorganizmy) sprawiają, że skórę mogą kolonizować bakterie, również szczepy wytwarzające toksyny lub substancje osłabiające wytwarzanie ceramidów (składników skóry, które zapewniają jej nawilżenie i elastyczność). 

U chorych na egzemę stwierdza się nawet obecność przeciwciał skierowanych przeciwko białkom własnego organizmu, czemu przypisuje się trudności w diagnostyce choroby.

Genetyczne predyspozycje zwiększają ryzyko zachorowania na atopowe zapalenie skóry, ale szkodliwy wpływ środowiska (zanieczyszczone powietrze, chlorowana woda itp.) może być czynnikiem wyzwalającym dla rozwoju atopii – zwiększoną ilość zachorowań obserwuje się bowiem wśród mieszkańców dużych miast. 

Atopowe zapalenie skóry – leczenie

W tabeli poniżej przedstawiono algorytm leczenia AZS:

Podstawą leczenia atopowego zapalenia skóry jest regularne stosowanie emolientów. Pełnią funkcje (fizjologicznie uwarunkowe obecnością sebum), które zaburzone został przez stan zapalny – zapewniają nawilżenie, natłuszczenie i elastyczność. 

W ich składzie warto szukać humektantów, substancji okluzyjnych i lipidów. Unikać natomiast warto haptenów, substancji zapachowych, konserwantów i białek roślinnych. Tych ostatnich wystrzegać się szczególnie u dzieci do 2 r.ż., u których kontakt z alergenami roślinnymi może prowadzić do rozwoju uczulenia. 

Aktualnie zalecane są tzw. emolienty plus, wzbogacone o dodatkowe składniki (saponiny, lizaty bakteryjne itd.), które działają przeciwświądowo, przeciwzapalnie, odbudowują barierę ochronną skóry oraz wspierają funkcjonowanie jej mikrobiomu i naturalną odporność.  

Rodzaje leków na atopowe zapalenie skóry:

Leczenie atopowego zapalenia skóry może odbywać się na kilka sposobów:

• Terapia reaktywna – polega na włączeniu leczenia preparatami przeciwzapalnymi (mGKS lub mIK) w momencie zaostrzenia objawów choroby. 
• Terapia proaktywna (przerywana) – długoterminowa, przerywana terapia miejscowymi lekami przeciwzapalnymi, aplikowanymi po remisji choroby w miejscach, gdzie wcześniej pojawiał się wyprysk. Schemat leczenia obejmuje stosowanie preparatów co 2 dzień, a następnie 2 razy w tygodniu na przemian z emolientami, ale możliwe są inne warianty w zależności od wieku i stanu skóry chorego. Model proaktywny jest obecnie coraz częściej zalecany – zmniejsza częstość zaostrzeń choroby, wydłuża okresy remisji i obniżyć koszty leczenia. 

Alternatywną opcją terapeutyczną jest również fototerapia. Naświetlanie promieniami UVA i UVB osłabia produkcję histaminy (mediatora odczynu alergicznego) w skórze. 

Atopowe zapalenie skóry – różnice u dorosłych i dzieci

U dzieci leczenie atopowego zapalenia skóry jest szczególnym wyzwaniem. Nieleczone może prowadzić do problemów ze skupieniem, zasypianiem, a nawet depresji. 

Pielęgnacja dziecka z egzemą nie odbiega znacznie od tej u osoby dorosłej i obejmuje: 

• Aplikowanie emolient 3-4 razy dziennie (co 2-4 h). 
• Zwrócić szczególną uwagę, czy zużywana ilość emolientu jest wystarczająca – powinna wynosić co najmniej 200 g tygodniowo. 
• Emolient należy wklepywać, nie wcierać. Pocieranie skóry może ją dodatkowo podrażnić. 
• U dzieci do 2 r.ż. nie stosować preparatów zawierających glikol propylenowy, który łatwo podrażnia naskórek. 

U dzieci obciążonych genetycznie (AZS stwierdzone w rodzinie), należy wprowadzić pielęgnację emolientami od 1 dnia życia, co zmniejszy ryzyko rozwoju choroby o połowę. Jeśli to możliwe, zaleca się karmienie piersią u dzieci z tej grupy do 4-6 m.ż., by ograniczyć kontakt z białkami innych gatunków. 

Trudny do opanowania świąd sprawia, że dziecko może rozdrapywać zmiany, w wyniku czego powstaną rany i nadkażenia. By temu zapobiec, lekarz może przepisać hydroksyzynę lub prometazynę. Leki te redukują objawy alergii, niwelują świąd i działają uspokajająco. 

Zasady leczenia egzemy u dzieci: 

• Skóra dzieci jest cieńsza niż u dorosłych, dlatego leki łatwiej się przez nią wchłaniają. Z tego względu pacjenci pediatryczni są bardziej narażeni na wystąpienie działań niepożądanych, a leczenie mGKS powinno się odbywać pod ścisłą kontrolą dermatologiczną.
• Jeśli zmiany występują pod pieluchą, należy ją rozluźnić. Pielucha działa jak opatrunek okluzyjny, pod którym wchłanianie substancji czynnej jest silniejsze, co zwiększa ryzyko rozwoju działań niepożądanych.
• Dostosować ilość zużywanego preparatu do leczonego obszaru i wieku chorego. Lek aplikować, korzystając z jednostki FTU. 

Liczba FTU w zależności od wieku i miejsca objętego zmianą atopową:

U dzieci od 6 m.ż. do 10 rż. przy średnim i ciężkim przebiegu choroby, można stosować mokre opatrunki. Na skórę nakłada się dwie warstwy bandaży – jedną na skórę z naniesionym emolientem i drugą, która pozostanie sucha – a następnie zostawia na noc. Opatrunek tworzy warstwę okluzyjną na powierzchni skóry, zapewnia jej na dłużej nawilżenie, niweluje świąd, i pozwala lepiej wchłonąć się dobroczynnym składnikom. Ta forma leczenia zwiększa wchłanianie mGKS, a tym samym ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Z tego względu wymaga kontroli lekarskiej i najczęściej odbywa się w warunkach szpitalnych. 

Co zaostrza objawy AZS?

Poniżej wymieniono czynniki, które mogą zaostrzać objawy atopowego zapalenia skóry oraz sposoby, by zniwelować ich szkodliwy wpływ na skórę:

*Do najczęstszych alergenów zaostrzających przebieg choroby należą: 

• alergeny pokarmowe – mleko, orzechy ziemne, kurze jaja i pleśnie 
• wziewne – pyłki traw, roztocza, sierść zwierząt (sama sierść jest jedynie nośnikiem alergenów występujących w naskórku czy łoju).

Polskie towarzystwa naukowe zalecają wykluczenie określonych grup produktów u pacjentów ze stwierdzoną alergią pokarmową.

O tym, czy występujące objawy wskazują na atopowe zapalenie skóry, jak leczyć chorobę decyduje lekarz dermatolog. W przychodni online Dimedic możesz zamówić konsultację online lub teleporadę z lekarzem alergologiem oraz dermatologiem. 

Udostępnij

Do znajomych

Tweetnij

Wyślij link