Egzema: co to, objawy, leczenie, przyczyny, jak wygląda
Autor: Marta Chruścińska / artykuł konsultowany z dr Justyną Milewską
Czy istnieje konkretna przyczyna egzemy? Niestety nie, znane są jednak rozmaite czynniki, które zwiększają ryzyko rozwoju choroby. Czy egzema jest wyleczalna? Również nie, chyba że ustąpi samoistnie (najczęściej w wieku przedszkolnym). Dostępne metody terapeutyczne pozwalają jednak zmniejszyć objawy i wydłużyć okresy jej remisji. Oprócz tych pytań, w poniższym artykule odpowiemy na kilka innych. Co to jest egzema? Jak ją rozpoznać i zmniejszyć jej objawy – za pomocą leków, pielęgnacji oraz domowymi sposobami?
Co to jest egzema?
Egzema – co to za choroba i czym różni się od atopowego zapalenia skóry? Pojęcia te często stosowane są zamiennie, mimo że ich znaczenia nie są tożsame.
Egzema to nieinfekcyjne zapalenie skóry obejmujące jej wierzchnie warstwy. Wyróżnia się kilka rodzajów egzemy, w tym atopowe zapalenie skóry, które z kolei definiuje się jako przewlekłą dermatozę, której towarzyszą silny świąd i zmiany skórne o postaci zależnej od wieku chorego.
Egzema bywa mylona z łuszczycą, świerzbem, kontaktowym i łojotokowym zapaleniem skóry, część z nich to inne rodzaje egzemy. Objawy, z wyjątkiem świądu, są zmienne w zależności od wieku chorego i obejmują:
- u niemowląt i dzieci – małe, swędzące grudki i pęcherzyki na policzkach, plecach, brzuchu, nadgarstkach lub podudziach;
- u dorosłych – najczęściej egzema na szyi, twarzy i dłoni w postaci ognisk zgrubiałej, łuszczącej się skóry.
Niektóre miejsca są mniej narażone niż odsłonięte obszarach ciała, np. rzadko identyfikuje się egzemę na plecach, jednak należy pamiętać, że objawy choroby mogą rozwinąć się w dowolnym miejscu na ciele.
Efektywność terapii zależy m.in. od poprawnej diagnozy i współpracy pacjenta. Na to, jak wygląda egzema w danym przypadku, wpływają również predyspozycje genetyczne, które determinują odpowiedź na leczenie.
Egzema – przyczyny
Istnieje kilka czynników, przez które mogą zwiększyć ryzyko rozwoju egzemy. Przyczyny są złożone i obejmują:
- nieprawidłową budowę naskórka – zazwyczaj wynika z niedoboru filagryny, czyli składnika skóry odpowiedzialnego za jej funkcje ochronne. Filagryna spaja włókna keratynowe i bierze udział w różnicowaniu nowych keratynocytów, które tworzą warstwę rogową naskórka. Powstaje z profilagryny, a pozostałe produkty tego procesu stanowią główny składnik NMF (naturalnego czynnika nawilżającego). Niedobór filagryny prowadzi do nadmiernej przezskórnej utraty wody, wzrostu pH skóry i zwiększenia jej podatności na zakażenia.
- mutacje genetyczne – głównie w genie kodującym filagrynę.
- nadmierną odpowiedź immunologiczną – alergeny łatwo penetrują uszkodzoną zapaleniem skórę, pobudzając układ odpornościowy. Wzmożona produkcja przeciwciał IgE prowadzi do rozwoju reakcji alergicznej.
- czynniki środowiskowe – m.in. zanieczyszczone powietrze, dym tytoniowy, chlorowana woda, które zwiększają ryzyko rozwoju egzemy (większą zachorowalność odnotowuje się wśród mieszkańców dużych miast).
Egzema – leczenie
Lekarz dermatolog decyduje o wyborze metody terapeutycznej przy egzemie. Leczenie zazwyczaj przebiega zgodnie z algorytmem, na który składają się:
- Terapia podstawowa – emolienoterapia, unikanie alergenów, edukacja chorego przez personel medyczny
- Łagodna postać choroby – stosowanie antyseptyków, mGKS (miejsowych glikokorytkosteroidów) lub mIK (miejscowych inhibitorów kalcyneuryny)
- Umiarkowana postać choroby – terapia proaktywna, fototerapia, mokre opatrunki, pomoc psychologiczna i/lub psychiatryczna,
- Ciężka postać choroby – hospitalizacja i leczenie ogólnoustrojowe (zazwyczaj lekami immunosupresyjnymi).
Jak leczyć egzemę?
Istnieją dwa modele terapii GKS:
- reaktywna – to klasyczny schemat, w którym przez pewien czas stosuje się silniejszy, a następnie słabszy glikokortykosteroid.
- proaktywna – polega na aplikowaniu preparatu leczniczego w określonych odstępach czasu, w pozostałe dni zastępując je obojętną substancją (najczęściej emolientem). Może być praktykowana w formie naprzemiennej (jeden dzień lek, jeden dzień baza), trzydniowej (trzy dni lek, trzy dni baza), weekendowej (lek dwa dni w tygodniu, w pozostałe dni baza) i pulsowej (lek 3 razy co 12 h w tygodniu, w pozostałe dni baza). Terapia proaktywna jest obecnie preferowaną metodą przy egzemie. Obniża ryzyko rozwoju działań niepożądanych, koszty leczenia i wydłuża okres remisji choroby.
Przed wizytą u lekarza i uzyskaniem e-recepty, by zmniejszyć ryzyko rozwoju działań niepożądanych, należy mieć świadomość, jak stosować leki na egzemę.
Poniżej zasady korzystania z miejscowych GKS:
- Umyć dłonie po nałożeniu preparatu.
- Lek aplikować co najmniej 30 min po naniesieniu emolientu.
- Do odmierzania potrzebnej ilości leku korzystać z jednostki opuszki palca (FTU). Określa ona, jaka ilość preparatu jest potrzebna do leczenia określonych partii ciała objętych stanem zapalnym.
- Odstawiając glikokortykosteroid, należy stopniowo zmniejszać jego dawkę, by uniknąć tzw. efektu z odbicia (nawrotu AZS wskutek spontanicznego zakończenia leczenia).
Podczas terapii mIK należy unikać ekspozycji na słońce i dbać o ochronę przeciwsłoneczną.
Pielęgnacja skóry przy egzemie
Regularne stosowanie emolientów to niezbędny element terapii egzemy. Skórne objawy, niezależnie od formy czy nasilenia, są wskazaniem do emolienoterapii. Emolienty nawilżają, natłuszczają i zmiękczają naskórek oraz wzmagają jego regenerację. Stosowane od 1. dnia życia u dzieci urodzonych w rodzinach z atopią, zmniejszają ryzyko rozwoju choroby o połowę.
Wybierając emolient, szczególną uwagę należy poświęcić jego składowi, by uniknąć produktów, które zawierają substancje drażniące, tj:
- hapteny (np. fenoksyetanol, glikol propylenowy, alkohol cetylowy) i substancje zapachowe (np. aldehyd benzoesowy, eugenol, cytral) – mogą wywołać kontaktowe zapalenie skóry
- konserwanty (np. parabeny) – mogą uczulać i podrażniać
- detergenty (np. laurylosiarczan sodu, czyli SLS) – naruszają płaszcz hydrolipidowy skóry, podrażniając ją
- białka roślinne (np. orzechów, soi, pszenicy, kokosa, migdałów), szczególnie u dzieci poniżej 2 r.ż. – zwiększają ryzyko rozwoju alergii na składniki żywienia
Przy egzemie odradza się również stosowanie czystych olei, m.in. kokosowego, który wysusza skórę.
Niektóre składniki z kolei stanowią cenne wsparcie w walce z egzemą skóry, a ich obecność w recepturze jest pożądana. Do tej grupy należą:
- humektanty (glicerol, sorbitol, kwas hialuronowy, kwas mlekowy, mocznik w stężeniu do 10%) – nawilżają warstwę rogową naskórka.
- substancje okluzyjne (parafina*, lanolina*, wazelina, oleje mineralne, lecytyna, woski) – tworzą ochronną warstwę na powierzchni skóry, chroniąc ją przed utratą wody
- lipidy (cholesterol, ceramidy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, sterole) – uszczelniają warstwę hydrolipidową skóry.
Obecnie dla pacjentów zmagających się z egzemą zalecane są emolienty plus. Ich formuła, wzbogacona o dodatkowe składniki (np. flawonoidy, lizaty bakteryjne lub saponiny), działa przeciwzapalnie, przeciwświądowo, przywraca homeostazę mikrobiomu i regeneruje barierę ochronną skóry.
W emolienoterapii warto pamiętać, by:
- Aplikować emolient 2-4 dziennie, co 2-4 h oraz do 5 min po zakończeniu każdej kąpieli.
- Tygodniową kurację powinna zapewnić objętość emolientu równa ok. 500 mg u osoby dorosłej i ok 250 mg u dziecka.
- Emolient nakładać czystymi rękami, zgodnie z kierunkiem wzrostu włosów (by zapobiec zapaleniu mieszków włosowych).
- Preparat należy delikatnie wklepywać (nie wcierać) w ciało – rozmiękczona skóra najefektywniej chłonie odżywcze składniki. Co najmniej po pół godziny można zastosować glikokortykosteroid.
- Otwarte opakowanie emolientu powinno być przechowywane w lodówce.
- Zadbać o czystość produktu. W tym celu najlepiej wybierać warianty opakowania z pompką. Przy opakowaniach z zamknięciem nabierać produkt czystą łyżeczką i jak najszybciej zamykać pokrywę.
Ponadto, aby zapobiec zaostrzeniu objawów egzemy, należy na co dzień przestrzegać kilku zasad:
- Najlepiej, by kąpiel trwała maksymalnie 5 minut.
- Temperatura wody nie powinna przekraczać 30 °C.
- Warto wybierać środki myjące o pH=5,5, równym fizjologicznemu pH skóry. Lepszym wyborem od tradycyjnych mydeł są syndety. Mydła, które wykazują wysokie pH (8,5-12), osłabiają mikroflorę skóry i rozpuszczają związki tłuszczowe na powierzchni naskórka, które są ważnym składnikiem jego płaszcza hydrolipidowego. Syndety efektywnie oczyszczają skórę z zanieczyszczeń, nie naruszając jej bariery ochronnej ani nie zaburzając funkcji jej mikrobiomu.
- Przy silnym zliszajowaceniu do kąpieli można dodać sól bocheńską lub Sól z Morza Martwego, które pomogą usunąć złuszczony naskórek.
- Osuszając ciało po kąpieli, należy je delikatnie oklepywać (najlepiej miękkim i bawełnianym) ręcznikiem. Pocieranie podrażni wrażliwą skórę.
Domowe sposoby na egzemę
Oprócz emolienoterapii, do pielęgnacji skóry atopowej można wdrożyć kilka skutecznych i bezpiecznych metod domowych.
- Polskie Towarzystwo Dermatologiczne zaleca przy egzemie kąpiele w wodnym roztworze podchlorynu sodu. Do ich przygotowania najczęściej używa się wybielacza (możliwe najczystszego w składzie) w ilości 5-10 ml na 10 l wody. Podchloryn sodu zmniejsza swędzenie, stan zapalny oraz działa odkażająco.
- Dodatek płatków owsianych do kąpieli niweluje świąd. Wystarczy namoczyć 1-2 szklanki płatków owsianych, a kiedy zmiękną, dodać je do kąpieli.
- W tym samym celu można użyć siemienia lnianego. Na skutek kontaktu z wodą powstanie żel, który stworzy na powierzchni skóry warstwę ochronną, zapobiegającą przed utratą wilgoci.
- Świąd złagodzi również kąpiel w krochmalu. Aby ją przygotować, należy dwie czubate łyżki mąki ziemniaczanej rozpuścić w szklance zimnej wody, a następnie wlać do 1 litra wrzątku. Miksturę trzymać przez chwilę na wolnym ogniu, energicznie mieszając, i wlać do wanny z letnią wodą. Odczekać chwilę, aż kąpiel ostygnie. Zanurzyć się w wannie na 15-20 min. Po tym czasie opłukać ciało ciepłą (nie gorącą!) wodą, by spłukać resztki mąki.
Przy egzemie warto zadbać o skórę, wykształcając korzystne dla niej przyzwyczajenia:
- Do prania używać łagodnych detergentów i dwukrotnie płukać ubrania po praniu.
- Zrezygnować z płynów do płukania tkanin i wybielaczy.
- Nosić przewiewne, najlepiej bawełniane ubrania. Wystrzegać się wełnianej odzieży i sztucznych, „nieoddychających” materiałów.
- Stosować w domu oczyszczacze powietrza i unikać przebywania w zadymionych pomieszczeniach, by ograniczyć kontakt z zanieczyszczeniami.
- Zadbać w domu o odpowiednią wilgotność powietrza – za pomocą specjalnych nawilżaczy lub kładąc w pokoju mokry ręcznik do odparowania. Jeśli to możliwe, unikać przebywania w klimatyzowanych pomieszczeniach.
- Jeśli świąd sprawia, że chory rozdrapuje zmiany, należy obciąć paznokcie. U dzieci można założyć na noc skarpetki lub rękawiczki.
- Unikać nadmiernej ekspozycji na słońce, szczególnie w upały – substancje zawarte w pocie (mocznik, kwasy organiczne) podrażniają naskórek.
*Parafina i lanolina, oprócz nawilżania naskórka, mogą go również podrażniać. W zależności od reakcji skóry na wcześniejszy kontakt z tymi substancjami należy indywidualnie dobrać preparat pod chorującego na egzemę pacjenta.
W przychodni online Dimedic możesz umówić wideokonsultację lub teleporadę z lekarzem dermatologiem.
Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
