Depresja endogenna - objawy, przyczyny, leczenie, terapia

Depresja endogenna – nie ma widocznych przyczyn zewnętrznych, dlatego tak trudno ją zdiagnozować i leczyć. A także – zrozumieć. Z tego powodu osoby przejawiające objawy depresji endogennej często popadają w społeczną izolację, co dodatkowo pogłębia przebieg tej ciężkiej, przewlekłej choroby.

Czym jest depresja endogenna?

Depresja endogenna to zespół silnych zaburzeń nastroju oraz myślenia, uwarunkowanych biologicznie, powstałych wskutek nieprawidłowego funkcjonowania organizmu, zwłaszcza szeroko rozumianego układu nerwowego oraz hormonalnego. Nazywana jest wewnątrzpochodną (przedrostek endo wywodzi się z greki i oznacza „wewnętrzny”).

W odróżnieniu od depresji egzogennej (zewnątrzpochodnej), najczęściej pojawia się bez uchwytnej, dającej się zidentyfikować przyczyny zewnętrznej. Może wystąpić u osób wiodących szczęśliwe, ułożone życie, wolne od zdarzeń, które w powszechnym odbiorze mogłyby nosić znamiona przykrych, smutnych, traumatyzujących.

Dlatego nazywana jest potocznie „depresją znikąd” i dlatego tak często pacjenci cierpiący na tę postać choroby spotykają się z niezrozumieniem i społeczną alienacją, na co dzień słysząc: O co ci chodzi, weź się w garść, nic ci nie jest, inni mają gorzej. W przypadku depresji endogennej, nie mającej większego związku z obiektywną sytuacją życiową, są to słowa nietrafione i jako takie – całkowicie nieskuteczne.

Objawy osiowe depresji endogennej

Endogenna depresja zazwyczaj ma długotrwały charakter - z definicji wynika, że pojedynczy jej epizod trwać musi minimum 2 tygodnie, w praktyce jednak wielu pacjentów nie jest w stanie uporać się z chorobą przez długie lata. Cechuje się też dużym nasileniem i zróżnicowaniem symptomów, które podzielić można na:

• osiowe (pierwotne), dające typowy obraz kliniczny depresji endogennej,
• niespecyficzne (wtórne), równie częste, ale niewynikające z istoty choroby i mogące występować także w innych jej postaciach.

Charakterystyczne objawy osiowe depresji endogennej (z których jednak żaden sam w sobie pojedynczo nie stanowi podstawy do rozpoznania choroby), to:

• depresyjny nastrój utrzymujący się przez większą część dnia (nieprzerwanie w okresie minimum 14-dniowym), bez wyraźnych przyczyn zewnętrznych;
• obniżenie napędu psychoruchowego, w tym: spowolnienie ruchowe, utrata energii i siły, uczucie ciągłego zmęczenia (uwaga: u niektórych pacjentów możliwe są też reakcje odwrotne, związane z nadmiernym pobudzeniem), zubożenie mowy – małomówność, uproszczone i zdawkowe wypowiedzi, obniżenie kondycji intelektualnej, trudności z koncentracją, pamięcią, motywacją, logicznym myśleniem, zdolnością analizy i syntezy;
• zaburzenie rytmu okołodobowego, związane m.in. z bezsennością lub trudnościami w zasypianiu. Wstawanie i zasypianie o nietypowych porach, płytki sen, nadmierna senność w ciągu dnia, wahania nastroju w zależności od pory dnia;
• nieprzemijające uczucie lęku o trudnym do zidentyfikowania podłożu. Napięcie, poczucie zagrożenia, nerwowe wyczekiwanie, tzw. niepokój manipulacyjny, podniecenie manifestujące się w warstwie ruchowej.

Inne objawy depresji endogennej

W przebiegu choroby występują też symptomy niespecyficzne. Szeroka paleta tego typu objawów depresji endogennej obejmuje takie stany i zjawiska jak:

• obniżone zainteresowanie światem zewnętrznym, wykonywanymi czynnościami, innymi ludźmi i sobą samym,
• spłycenie emocji, brak reakcji na pozytywne wydarzenia w otaczającym nas świecie,
• silne i nieadekwatne poczucie winy bez dającego się określić powodu; niska samoocena, lęk przed oceną zewnętrzną, postrzeganie przyszłości w czarnych barwach, niekiedy wręcz delikatne urojenia,
• zaburzenia łaknienia lub niepohamowany apetyt; utrata masy ciała lub przybieranie na wadze,
• zaburzenia, a nawet całkowita utrata popędu seksualnego,
• alienacja – wycofywanie się z kontaktów międzyludzkich na płaszczyźnie zawodowej, towarzyskiej, rodzinnej a nawet intymnej,
• zachowania aspołeczne, wywołujące niechęć i niezrozumienie ze strony otoczenia,
• brak inicjatywy, nie wybieganie w przyszłość, skupienie się na codziennych rutynowych czynnościach,
• nawracające myśli o śmierci, w tym nasilony lęk przed śmiercią lub odwrotnie – skłonności samobójcze, a w skrajnych przypadkach myśli samobójcze.

Przyczyny depresji endogennej

Przyczyny depresji endogennej zazwyczaj lokowane są w niedomaganiach połączonego układu systemów nerwowego oraz hormonalnego. W szczególności zwraca się uwagę na występujące u osób chorych zaburzenia wydzielania substancji, takich jak:

• serotonina – nazywana hormonem szczęścia. Amina biogenna, 5-hydroksylowa pochodna tryptaminy. Jeden z kluczowych neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym. Jej niedobór powoduje depresję, zaburzenia snu, obniżenie łaknienia i dysfunkcje seksualne, zwiększa też wrażliwość na ból;
• noradrenalina – organiczny związek chemiczny z grupy katecholamin, wydzielany w nadnerczach. Podstawową jego rolą jest mobilizacja ciała oraz umysłu do działania;
• dopamina – uważana za hormon przyjemności. Także należy do grupy katecholamin. Jest niezwykle istotnym przekaźnikiem, syntezowanym i uwalnianym w ośrodkowym układzie nerwowym, o szczególnym znaczeniu dla tzw. układu nagrody.

Biologiczne czynniki, takie jak genetyka oraz zaburzenia równowagi neuroprzekaźników w mózgu, mogą prowadzić do wystąpienia objawów depresji.

Leczenie depresji endogennej

Leczenie depresji endogennej może odbywać się wielotorowo, pod opieką przede wszystkim lekarza psychiatry, ale też w wielu przypadkach specjalisty z zakresu psychologii. Podstawowe dostępne metody to:

• farmakologia, za pomocą dostępnych na receptę środków oddziałujących na poziom określonych neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym. Wymienić w tym kontekście można między innymi: selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI): fluwoksamina, fluoksetyna, paroksetyna, citalopram, escitalopram, sertralina, trójpierścienne leki przeciwdepresyjne (TCA): amitryptylina, doksepina, imipramina, dezypramina, dibenzepina, dotiepina, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI): wenlafaksyna, duloksetyna, milnacipran, blokery wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny (NDRI): bupropion;
• psychoterapia – łączona z leczeniem farmakologicznym. Trwa od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Najlepsze efekty w leczeniu depresji endogennej osiągają specjaliści pracujący w nurcie psychologii poznawczo-behawioralnej;
• elektrowstrząsy – metoda polegająca na elektrycznej stymulacji mózgu, powodująca poprawę jego ukrwienia, wpływająca na poziom takich neuroprzekaźników, jak serotonina i dopamina. Skuteczność terapii szacowana jest na około 90 procent, przy założeniu, iż pacjent zostanie poddany serii 10-12 zabiegów w odstępie 3 dni. Elektrowstrząsy obecnie wykonywane są w znieczuleniu ogólnym, w asyście anestezjologa oraz pielęgniarki. Specjaliści przekonują, że w odróżnieniu od zabiegów przeprowadzanych tą metodą 100 lat temu, współczesne terapie są w pełni bezpieczne.

Rokowania i wsparcie

Rokowania w przypadku depresji endogennej mogą być zróżnicowane i zależą od wielu czynników, takich jak nasilenie objawów, skuteczność leczenia oraz wsparcie społeczne. W niektórych przypadkach, depresja endogenna może być całkowicie uleczalna, jednak często wymaga długotrwałego leczenia i stałego wsparcia.

Wsparcie społeczne odgrywa kluczową rolę w leczeniu depresji endogennej. Osoby cierpiące na tę chorobę często potrzebują pomocy i wsparcia ze strony rodziny, przyjaciół oraz specjalistów. Bliscy mogą pomóc w poprawie nastroju, redukcji objawów depresyjnych oraz poprawie jakości życia. Ważne jest, aby osoby z otoczenia chorego były świadome jego stanu i potrafiły okazać zrozumienie oraz wsparcie emocjonalne.

Zapobieganie i profilaktyka

Zapobieganie i profilaktyka depresji endogennej są niezwykle istotne, ponieważ mogą znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia tej choroby. Istnieje kilka sposobów, które mogą pomóc w zapobieganiu depresji endogennej:

Zachowanie zdrowego stylu życia, w tym regularna aktywność fizyczna, zrównoważona dieta oraz odpowiedni wypoczynek, może mieć pozytywny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy.

Unikanie nadmiernego stresu i redukcja jego wpływu na życie codzienne są bardzo ważne. Warto rozwijać umiejętności radzenia sobie ze stresem i emocjami.

Utrzymywanie pozytywnych relacji z innymi ludźmi oraz aktywne uczestnictwo w życiu społecznym mogą pomóc w zapobieganiu izolacji i poczuciu osamotnienia.

Szukanie pomocy i wsparcia, gdy jest to potrzebne, jest niezwykle ważne. Wczesna interwencja może zapobiec pogłębianiu się objawów depresyjnych.

Osoby, które mają rodzinne uwarunkowania i predyspozycje do depresji endogennej, powinny być szczególnie świadome swojego ryzyka i podejmować kroki w celu jego redukcji. Regularne konsultacje z lekarzem oraz monitorowanie swojego stanu zdrowia mogą pomóc w wczesnym wykryciu i leczeniu objawów depresji.