Liszajec zakaźny. Przyczyny, objawy, leczenie u dorosłych i dzieci

Liszajec zakaźny to dość powszechna choroba skóry, z którą najczęściej zmagają się małe dzieci. Nazwę zapewne kojarzysz, ale czy potrafisz rozpoznać symptomy tej dermatozy? Czy jesteś w stanie odróżnić ją od liszaja, czy zliszajowacenia?

Poznaj charakterystyczne objawy liszajca, przebieg choroby i przyczyny rozwoju. Sprawdź, w jaki sposób można się nim zarazić, a jak chronić się przed zakażeniem. Dowiedz się, jak leczyć liszajca zakaźnego i czy nieleczony prowadzi do powikłań.

 

Liszajec zakaźny - czym jest?

Liszajec, liszaj czy zliszajowacenie to pojęcia, które brzmią dość złowieszczo i jednoznacznie kojarzą się z czymś co atakuje skórę. To całkiem trafne spostrzeżenie, jednak wszystkie wymienione terminy oznaczają zupełnie inne dolegliwości, które mają ze sobą niewiele wspólnego. No może poza podobnymi nazwami.

Liszaj to przewlekłe schorzenie skóry oraz błon śluzowych o niejasnej etiologii, czyli przyczynach, które po dziś dzień nie są do końca znane.

Zliszajowacenie to z kolei zmiana wtórna do uszkodzenia naskórka, po którym występuje bakteryjne nadkażenie prowadzące do wykwitów przypominających te charakterystyczne dla liszajca.

Czym w takim razie jest sam liszajec?

Liszajec (łac. impetigo) to dość powszechna, infekcyjna choroba skóry, występująca na jej powierzchniowych warstwach. Wywoływana jest przez bakterie, a dokładnie przez szczepy gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) lub/i paciorkowca ropnego (Streptococcus pyogenes). W większości przypadków stwierdza się obecność obu patogenów.

Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z zainfekowaną osobą lub w wyniku korzystania z tych samych przedmiotów codziennego użytku.

Czy to oznacza, że liszajec jest zakaźny?

Tak, w zależności od odmiany schorzenia, rozprzestrzenia się ono z mniejszą lub większą łatwością, ale zawsze istnieje ryzyko zarażenia.

Jak rozpoznać symptomy liszajca zakaźnego?

 

Liszajec zakaźny - objawy i przebieg choroby

O tym, jak rozróżnić specyficzne objawy liszajca zakaźnego wiadomo już od XIX wieku. Po raz pierwszy opisał je angielski dermatolog, William Tilbury Fox, który w definicji z 1864 roku wskazywał na owalne, pępkowate wykwity, które swoim wyglądem przypominały pęcherze pokryte żółtawymi, miękkimi strupami.

Według badacza zmiany powiększały się odśrodkowo i lokalizowały na powierzchownych owrzodzeniach. Chociaż na przestrzeni lat klasyfikacja Foxa ewoluowała, to jej istota jest nadal aktualna.

Wśród kluczowych symptomów liszajca zakaźnego wymienia się:

• różne rodzaje pęcherzy – w zależności od rodzaju schorzenia mogą to być niewielkie pęcherzyki, czy krostki lub większe pęcherze. Występują w skupiskach na powierzchni naskórka. Wypełnione są treścią surowiczą lub ropną. Nie powodują dolegliwości bólowych, ale są bardzo delikatne, przez co łatwo i szybko ulegają uszkodzeniu;
• zaczerwienienie skóry – pęcherzykowate zmiany ujawniają się przeważnie (ale nie zawsze) na rumieniowym podłożu, które odgranicza się od zdrowej tkanki;
• miodowożółte lub jasnobrązowe strupy – powstają po pęknięciu pęcherzy i tworzą na nadżerkach lub owrzodzeniach wielowarstwowe, zlewające się ze sobą struktury, o złuszczającym się obwodzie;
• świąd – o różnym stopniu nasilenia, pojawia się stosunkowo rzadko, ale może przyczynić się do rozprzestrzeniania infekcji, jeśli doprowadzi do rozdrapywania zmian.

 

Zakażeniu może towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych, ale inne dolegliwości ogólne, np. takie jak gorączka, przeważnie nie występują. Liszajec zakaźny pojawia się nagle i ma dość szybki przebieg. Pierwsze oznaki możesz zauważyć po około 2-3 dniach od kontaktu z patogenem. Pęcherzyki lub krostki pękają po ok. 24-48 godzinach i wówczas zmiany zaczynają pokrywać się strupami.

Dolegliwość może ulegać samoograniczeniu, czyli ustępować bez dodatkowej ingerencji, ale często wprowadza się terapię, aby uniknąć drapania, szerzenia się infekcji i ewentualnych powikłań. Jeśli wykwity są odpowiednio pielęgnowane, to nie pozostają po nich żadne ślady ani blizny. Które obszary skóry są najbardziej narażone na zakażenie?

 

Liszajec zakaźny - gdzie się pojawia i jakie miejsca najczęściej atakuje?

Liszajec zakaźny wybiera przeważnie odsłonięte części skóry, czyli te które są najbardziej narażone na bezpośredni kontakt z otoczeniem.

To sprawia, że ma ułatwione zadanie podczas przenoszenia się na inne osoby, czy pośredniego transmitowania poprzez przedmioty.

Jednak lokalizacja zmian może zależeć także od typu dolegliwości, czy wieku chorego.

Wykwity pojawiają się zazwyczaj na:

• twarzy – szczególnie wokół ust, w okolicy nosa, czy brody,
• szyi, w tym na karku,
• rękach i nogach, np. na dłoniach przy płytkach paznokci,
• zgięciach stawów,
• tułowiu, np. na plecach,
• pośladkach.

 

Warto jednak nadmienić, że tak jak zmiany na skórze twarzy, czy kończyn mogą dotyczyć wszystkich, tak okolice pieluszkowe, fałdy szyi, doły pachowe czy plecy najczęściej spotykane są u noworodków i niemowląt. Nowe miejsca zapalne ujawniają się zazwyczaj w pobliżu wcześniejszych.

 

Liszajec pęcherzowy i bez pęcherzy, czyli różne rodzaje liszajca zakaźnego

Klasyfikacja liszajca, szczególnie osobom niezwiązanym ze światem medycyny, może przysporzyć sporo problemów.

Jeśli styczność z tą chorobą skłoniła cię do poszukiwania internetowych porad to w pierwszych chwilach starasz się odróżnić liszajca od liszaja, postać zakaźną od niezakaźnej, pęcherzową od tej bez pęcherzy.

Schorzenie, o którym czytasz, to liszajec zakaźny (łac. impetigo contagiosa), który występuje w dwóch kluczowych odmianach.

Są to:

• Liszajec pęcherzowy – ujawnia się w większości przypadków u najmłodszych, w szczególności u noworodków, głównie w okolicy pach, szyi, czy pośladków. Rozwija się dynamicznie i objawia drobnymi pęcherzykami, które w szybkim tempie przeistaczają się w spore pęcherze wypełnione płynem. Ów płyn, początkowo przejrzysty, zmienia się w mętny i ciemnożółty.  W ciągu doby, do 48 godzin, pęcherze pękają, a nadżerki pokrywają się miodowymi strupami, które mają tendencję do złuszczania się. Liszajec pęcherzowy występuje rzadziej niż odmiana bezpęcherzowa i prawdopodobnie jest mniej zakaźny.

 

• Liszajec bez pęcherzy, znany również jako liszajec suchy lub pęcherzykowaty – dotyczy przeważnie dzieci w wieku przedszkolnym, dlatego z łatwością przyjmuje formę epidemiczną. Przeważnie zaczyna się od niewielkich krostek, grudek lub pęcherzyków o delikatnej i szybko pękającej pokrywie. W miejscu zakażenia powstają żółtawe strupy o średnicy do ok. 2 cm. Może wystąpić także zaczerwienienie, uczucie swędzenia, czy powiększenie węzłów chłonnych. Chorobowe zmiany najczęściej występują na twarzy lub kończynach i rozprzestrzeniają się na inne części skóry na zasadzie samozakażenia. Oznacza to, że chory dotyka zainfekowanej zmiany, a później zdrowej tkanki, przenosząc w ten sposób patogeny i roznosząc zakażenie.

Należy nadmienić, że chociaż oba wymienione rodzaje liszajca są bakteryjnymi formami zakaźnymi, to często pojęcie liszajca zakaźnego używane jest do określenia postaci bez pęcherzy.

Zupełnie inną odmianą choroby, o której warto wspomnieć, jest liszajec opryszczkowaty (łac. impetigo herpetiformis). To ostra krostkowa dermatoza, która występuje przede wszystkim u kobiet w ciąży, ustępuje po porodzie, ale może powrócić w kolejnej ciąży. Literatura medyczna opisuje również sporadyczne przypadki tego schorzenia u mężczyzn, rzecz jasna bez związku z ciążą.

Liszajec opryszczkowaty w ciąży uznawany jest za jedną z postaci łuszczycy krostkowej, co ma związek z przebiegiem dolegliwości, jej symptomami oraz współistnieniem typowej łuszczycy. Zmiany obserwuje się głównie w pachwinach, w obszarze narządów płciowych oraz w zgięciach stawowych, na przykład pod kolanami.

 

Liszajec zakaźny - przyczyny i droga zakażenia

Wiesz już, że za ujawnienie się liszajca odpowiedzialność ponoszą bakterie gronkowca i paciorkowca.

Ale jak można się nimi zarazić?

Przyczyną liszajca zakaźnego jest zakażenie kontaktowe, które szerzy się drogą:

• bezpośrednią – poprzez kontakt z zainfekowaną osobą, na przykład dotyk, uścisk dłoni, czy pocałunek,
• pośrednią – w wyniku używania tych samych przedmiotów, w tym ręczników, szalików, rękawiczek, sztućców, naczyń, czy zabawek (co jest powszechne wśród małych dzieci).

 

I to wystarczy?

Czy to oznacza, że każde dotknięcie zainfekowanego przedmiotu grozi rozwojem schorzenia?

Nie do końca.

Niektóre szczepy bakterii bytują na ludzkiej skórze nie wywołując żadnych objawów choroby, inne przenoszą się na jej powierzchnię z otoczenia. Jednak w celu rozpoczęcia inwazji potrzebują sprzyjających warunków.

Może to być zarówno drobny uraz naskórka, jak i współistnienie innych chorób.

To sprawia, że w przypadku liszajca wyróżnia się infekcję:

• pierwotną – wynikającą z zajęcia przez bakterie nieznacznie uszkodzonej skóry, po otarciach, drobnych skaleczeniach czy ukąszeniach owadów;
• wtórną – rozwijającą się na skórze zmienionej chorobowo, na przykład przez atopowe zapalenie skóry, świerzb, grzybicę skóry, wszawicę, czy ospę wietrzną.

Ponadto liszajec może współistnieć z innymi dolegliwościami i chorobami ogólnoustrojowymi, m.in. takimi jak:

• zaburzenia immunologiczne o charakterze wrodzonym i nabytym – niedobór odporności, chłoniaki, białaczka, AIDS;
• źle kontrolowana cukrzyca;
• choroby nerek;
• schorzenia tarczycy;
• niewydolność wątroby i trzustki;
• inne schorzenia infekcyjne, na przykład w obszarze układu oddechowego;
• niedobory pokarmowe i witaminowe, spowodowane błędami dietetycznymi, ale również chorobami układu pokarmowego;
• bulimia i anoreksja;
• choroba alkoholowa i uzależnienie od narkotyków.

 

Do rozwoju schorzenia może także dojść podczas przyjmowania niektórych leków, głównie immunosupresyjnych czy glikokortykosteroidów.

Istnieją również czynniki, które w mniejszym lub większym stopniu zwiększają ryzyko zakażenia liszajcem.

To przede wszystkim:

• wiek połączony z przebywaniem w towarzystwie równolatków – czyli dzieci w żłobkach, przedszkolach i szkołach;
• ciepłe i wilgotne środowisko, w tym klimat tropikalny czy letnia pora roku;
• narażenie na drobne urazy skóry;
• niewłaściwa higiena osobista;
• ogólny zły stan zdrowia;
• szerzenie się liszajca w rodzinie.

 

Liszajec zakaźny u dorosłych i dzieci - u kogo pojawia się częściej?

Liszajec zakaźny atakuje w głównej mierze niemowlęta i maluchy do 6. roku życia.

Nie jest obcy także młodzieży czy dorosłym, jednak z zdecydowanie mniejszym stopniu.

Dlaczego liszajec u dzieci jest bardziej popularny?

Schorzenie rozprzestrzenia się przede wszystkim w środowisku dużych, często zamkniętych skupisk ludzkich, co sprawia, że z łatwością transmituje pomiędzy rówieśnikami w żłobkach, przedszkolach, czy szkołach.

Czemu z mniejszą częstotliwością w miejscach pracy?

Powód jest prosty.

Małe dzieci, zdecydowanie częściej niż dorośli, mają ze sobą bezpośrednią styczność, dotykają tych samych przedmiotów czy korzystają ze wspólnych zabawek.

Wśród nastolatków i dorosłych wyjątkowo narażone na zainfekowanie są osoby uprawiające sporty kontaktowe, takie jakie zapasy czy rugby.

Zakażeniu liszajcem w tej grupie wiekowej sprzyjają także wspomniane wyżej:

• niektóre choroby, np. nerek, tarczycy, czy cukrzyca,
• zaburzenia odporności,
• inne infekcje,
• kiepska kondycja organizmu,
• nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej,
• sytuacje stresowe,
• ciepłe oraz wilgotne środowisko,
• zmiany skórne o różnym podłożu,
• mechaniczne uszkodzenia skóry,
• przypadki schorzenia w najbliższym otoczeniu.

 

Liszajec zakaźny - diagnoza i rozpoznanie

Diagnostyki liszajca dokonuje się zazwyczaj na podstawie obrazu klinicznego.

Co to oznacza?

W większości przypadków lekarz rozpoznaje schorzenie analizując wygląd zmian skórnych.

Różnicuje je wówczas od innych chorób, takich jak m.in.:

• atopowe zapalenie skóry (AZS),
• świerzb,
• kontaktowe zapalenie skóry,
• pęcherzyca zwykła,
• martwicze zapalenie powięzi,
• opryszczkowate zapalenie skóry,
• oparzenia termiczne,
• toczeń rumieniowaty ogniskowy,
• półpasiec,
• zakażenie wirusem HSV,
• ospa wietrzna.

 

Niemniej istotny jest wywiad lekarski np. u lekarza dermatologa i ustalenie czy pacjent cierpi na inne dolegliwości, w tym wymienione wcześniej zaburzenia ogólnoustrojowe oraz dermatozy.

Kiedy konieczne są bardziej szczegółowe badania?

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości diagnostycznych, czyli trudności w rozpoznaniu liszajca oraz gdy leczenie nie przynosi spodziewanych rezultatów.

Wówczas możesz dostać skierowanie na:

• biopsję – czyli pobranie wycinka chorobowej tkanki w celu dokonana rozróżnienia typowych objawów w obrazie mikroskopowym,
• pobranie wymazu ze zmian skórnych – co pozwala na określenie, które dokładnie bakterie wywołały stan zapalny i jaki rodzaj terapii będzie najbardziej skuteczny.

 

W przypadku wymazu, poza klasycznym posiewem wykonuje się antybiogram, który służy do oceny wrażliwości poszczególnych bakterii na konkretne antybiotyki. Dzięki temu antybiotykoterapia może być celowana, czyli działać wybiórczo na wskazany szczep bakterii.

Czy liszajec zawsze wymaga specjalistycznego leczenia i stosowania antybiotyków?

 

Liszajec zakaźny - leczenie 

Leczenie liszajca uzależnione jest od rodzaju schorzenia, jego stopnia zaawansowania, rozległości i lokalizacji zmian, czy ryzyka rozprzestrzeniania się zakażenia.

Zanim jednak pomyślisz o antybiotyku na receptę, warto mieć świadomość, że choroba często ulega samoograniczeniu.

Oznacza to, że zmiany mogą ustąpić samoistnie w ciągu ok. 7-10 dni.

Czy w takim razie terapia w ogóle jest niezbędna?

Leczenie liszajca zakaźnego jest przeważnie zachowawcze i zaleca się je w celu:

• uniknięcia potencjalnych powikłań,
• łagodzenia zmian,
• przyspieszenia ustępowania objawów,
• zapobiegania nawrotom,
• ochrony przed przenoszeniem infekcji na innych.

W przypadku ograniczonej, niepowikłanej postaci liszajca o umiarkowanych nasileniu, do leczenia wykorzystuje się głównie preparaty miejscowe.

Rozległe lub powikłane zmiany mogą wymagać zastosowania terapii ogólnej, czyli przyjmowania doustnych antybiotyków.

Leczenie miejscowe opiera się przeważnie na środkach w formie:

• maści na liszajec, kremu, czy aerozolu na bazie antybiotyków, w tym mupirocyny, kwasu fusydowego, retapamuliny, czy bacytracyny,
• maści bez recepty o działaniu przeciwzapalnym i przeciwświądowym,
• delikatnych preparatów odkażających.

W antybiotykoterapii systemowej sięga się najczęściej po penicylinę lub cefalosporynę, a w niektórych przypadkach po klindamycynę, tetracykliny, czy ko-trymoksazol. Jednak niwelowanie symptomów liszajca nie ogranicza się jedynie do leków. Co jeszcze warto stosować?

 

Domowe sposoby na liszajec

Domowe sposoby na liszajec mają przede wszystkim przyczynić się do łagodzenia symptomów choroby, zapobiegać powikłaniom i szerzeniu się infekcji.

W głównej mierze pamiętaj o:

• dbaniu o odpowiednią higienę osobistą,
• oczyszczaniu zmian specjalnymi, delikatnymi przeciwbakteryjnymi środkami myjącymi, w tym mydłami, piankami, żelami czy liotonami,
• stosowaniu preparatów nawilżających skórę,
• częstej zmianie odzieży, pościeli i ręczników oraz praniu ich w wysokiej temperaturze,
• korzystaniu z własnych przedmiotów osobistego użytku i utrzymywaniu ich w czystości,
• unikaniu dotykania i drapania zmian, aby nie roznieść bakterii na inne miejsca na skórze,
• odpowiedniej diecie bogatej w białko, witaminy oraz minerały,
• skutecznym leczeniu chorób, które mogą przyczyniać się do rozwoju liszajca.

 

Nie zapominaj również o tym, że liszajec jest chorobą zakaźną, dlatego należy zachować szczególną ostrożność podczas kontaktu z innymi osobami. Co może się stać, jeśli nie zdecydujesz się na leczenie liszajca?

 

Nieleczony liszajec zakaźny - do czego może prowadzić

Nieleczony liszajec może po prostu ustąpić po około 7-10 dniach, ale wszystko zależy od indywidualnego przypadku.

Jeśli występuje u osoby dorosłej, nie jest rozsiany na większym obszarze skóry i chory unika rozdrapywania zmian, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że schorzenie ulegnie samoograniczeniu.

Wyobraź sobie jednak małe dziecko, które cały czas dotyka zainfekowanych miejsc, zdrapuje strupy, a rączek nie myje co 5 minut. Wówczas może dojść do roznoszenia zakażenia, zarówno na własne ciało, jak i przedmioty, czy skórę innych. Infekcja może trwać i trwać, a w miejscu zakażenia mogą pozostać blizny. W dodatku, ciągłe rozdrapywanie zmian może prowadzić do nadkażenia, stanów zapalnych głębszych warstw skóry, czy dostania się bakterii do krwiobiegu.

Powikłania liszajca zakaźnego są niezwykle rzadkie, ale mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, w tym do:

• zapalenia tkanki łącznej,
• zapalenia opon mózgowych,
• bakteriemii,
• zapalenia kłębuszków nerkowych,
• posocznicy (sepsy),
• zapalenia naczyń chłonnych,
• zakrzepicy zatoki jamistej,
• gronkowcowego zespołu oparzonej skóry.

 

Nie warto, więc ryzykować i w przypadku zaobserwowania objawów liszajca skonsultować się z lekarzem.

Szczególnie jeśli zakażenie dotyczy dzieci.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Dermatolog online

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.