Ospa wietrzna: objawy, jak wygląda, ile trwa

Z pozoru niewinna wysypka może skrywać groźne powikłania – ospa wietrzna to nie tylko „choroba z dzieciństwa”. Coraz częściej dotyka niezaszczepionych dorosłych i niemowlęta, niosąc ryzyko ciężkiego przebiegu. W artykule poznasz mechanizm działania wirusa Varicella zoster, nauczysz się rozpoznawać kolejne fazy choroby oraz dowiesz się, jak skutecznie zapobiegać zakażeniu i leczyć objawy.

Ospa: jak wygląda?

W pierwszym etapie choroby ospa wietrzna objawia się charakterystycznymi zmianami skórnymi. Pojawiają się drobne, czerwone grudki, które w ciągu kilkunastu godzin stopniowo przekształcają się w pęcherzyki wypełnione klarownym płynem surowiczym. Następnie pęcherzyki ulegają nadżerkowaniu, a po kilku dniach tworzą twarde strupy. Zmiany skórne lokalizują się początkowo na tułowiu, aby następnie rozprzestrzenić się na twarz, kończyny, a nawet błony śluzowe. Intensywne swędzenie oraz miejscowa bolesność mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie, zwłaszcza u małych dzieci.

Typowo ospa zaczyna się od kilku grudek, które szybko ewoluują, co nadaje chorobie obraz „choroby w różnych fazach” na jednym obszarze skóry. Zmiany mogą występować falami, dlatego u chorego jednocześnie możemy zaobserwować grudki, pęcherzyki i strupy.

Ospa – początki choroby

Choroba rozwija się po kontakcie z osobą zakażoną drogą kropelkową lub poprzez kontakt bezpośredni z wydzieliną z pęcherzyków. Okres inkubacji wynosi od 10 do 21 dni. Przez pierwsze 2–3 dni po zakończeniu inkubacji wirus namnaża się w węzłach chłonnych, a następnie szerzy się drogą krwionośną do naskórka. W fazie przedwysypkowej pojawiają się objawy ogólne:

1. Gorączka – zwykle 38–39 °C, rzadziej wyższa
2. Ból głowy i mięśni
3. Osłabienie, złe samopoczucie
4. Objawy ze strony górnych dróg oddechowych – katar, ból gardła

Epidemiologiczne badania potwierdzają, że ospa wietrzna rozprzestrzenia się głównie w populacjach dzieci w wieku przedszkolnym, choć ryzyko zachorowania na ospa wzrasta również wśród dorosłych bez przebytych szczepień i kontaktu z chorymi.

Ospa – etapy choroby

Chorobę dzielimy na kolejne etapy, które w warunkach klinicznych określa się następująco:

Etap	Czas od początku choroby	Charakterystyka
Inwazyjny	0–3 dni	Gorączka, bóle mięśni, ból głowy, osłabienie
Grudkowy	1–2 dni od wysypki	Pojawiają się drobne, czerwone grudki
Pęcherzykowy	1–2 dni	Grudki przybierają postać pęcherzyków wypełnionych płynem
Nadżerkowy	2–3 dni	Pęcherzyk pęka, tworząc nadżerkę
Strupowania	4–7 dni	Na powierzchni zmian tworzą się strupy

Całkowity czas trwania ospy wynosi około 10–14 dni od momentu pojawienia się pierwszego wykwitu. U większości chorych wszystkie strupy odpadają w ciągu dwóch tygodni, pozostawiając jaśniejsze, przejściowe przebarwienia.

Ospa: objawy

Podstawowe symptomy kliniczne obejmują:

• Zmiany skórne o wyraźnej ewolucji – grudki, pęcherzyki, nadżerki i strupy
• Intensywne swędzenie, które może prowadzić do zadrapań i wtórnych zakażeń bakteryjnych
• Gorączka i objawy ogólne: ból głowy, osłabienie
• Objawy ze strony układu oddechowego: suchy kaszel, katar

W przebiegu ospy wietrznej często towarzyszy suchy kaszel i katar, co wynika z replikacji wirusa w błonach śluzowych dróg oddechowych. U niektórych pacjentów występują także powiększone węzły chłonne, zwłaszcza szyjne i zauszne.

Ospa wietrzna a półpasiec

Za powstanie obu schorzeń odpowiada ten sam wirus: Varicella zoster. Po przechorowaniu ospy wietrznej wirus przechodzi w stan uśpienia w zwojach nerwowych. W sytuacjach obniżonej odporności może dojść do reaktywacji, skutkującej półpaścem. Różnice:

• Półpasiec: zmiany pęcherzykowe ograniczają się do obszaru unerwionego przez konkretny nerw, co wywołuje silny ból neuropatyczny
• Ospa wietrzna: typowo uogólniona wysypka obejmująca duże powierzchnie skóry

Półpasiec najczęściej występuje u osób starszych lub immunosupresyjnych, podczas gdy ospa pierwotnie dotyczy głównie dzieci.

Ospa wietrzna a małpia ospa

Małpia ospa (monkeypox) to zoonoza wywoływana przez wirus z rodziny Orthopoxvirus. Oba schorzenia łączą wykwity pęcherzykowe, lecz można je odróżnić:

• Wykwity w małpiej ospie szybciej przechodzą w fazę ropną
• Lokalizacja zmian w małpiej ospie: częściej twarz, dłonie i stopy
• Cięższy przebieg – wyższa gorączka, nasilone powiększenie węzłów chłonnych

Diagnostyka laboratoryjna jest kluczowa do potwierdzenia właściwego wirusa.

Ospa u niemowlaka

U niemowląt poniżej 12. miesiąca życia przebieg ospy może być cięższy ze względu na niedojrzały układ odpornościowy. Ryzyko zachorowania na ospę u niemowlaka jest wyższe, gdy matka nie przekazała przeciwciał w trakcie ciąży lub karmienia piersią. Należy zwrócić uwagę na:

• Nadkażenia bakteryjne skóry – zwłaszcza gronkowcowe
• Odwodnienie – wynikające z płoniczego charakteru wysypki i zmniejszonego spożycia płynów
• Możliwe zaburzenia oddychania – przy zajęciu dolnych dróg oddechowych

W leczeniu stosuje się obniżanie gorączki dostosowane do masy ciała oraz ścisłe monitorowanie diurezy.

Ospa u dzieci

Okresowość występowania ospy u dzieci pokrywa się z wiekiem przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Kliniczny obraz tej choroby jest przeważnie łagodny, z temperaturą rzadko przekraczającą 38,5 °C. Wskazane jest:

• Unikanie drapania – krótkie paznokcie, rękawiczki ochronne
• Łagodzenie świądu – kąpiele w naparze z owsa, lokalne leki przeciwhistaminowe
• Izolacja do odpadnięcia ostatniego strupa

Mimo łagodnego przebiegu, ospa u dzieci wymaga opieki higienicznej, by zminimalizować ryzyko wtórnych zakażeń.

Ospa u dorosłych

Przebieg ospy u dorosłych często bywa cięższy niż u dzieci. Wysoka gorączka (39–40 °C), nasilone bóle mięśni i stawów oraz większa liczba wykwitów zwiększają ryzyko powikłań. Wskazane jest:

• Wczesne wdrożenie terapii przeciwwirusowej (acyklowir, walacyklowir)
• Regularne oceny stanu oddechowego – ryzyko zapalenia płuc
• Ochrona skóry przed nadkażeniem bakteryjnym

Przebieg u dorosłych może trwać dłużej niż standardowe 14 dni, szczególnie przy współistniejących schorzeniach.

Ile trwa ospa?

W większości przypadków ospa ustępuje po 14 dniach od pojawienia się pierwszych wykwitów. Czas trwania poszczególnych faz:

1. Inkubacja: 10–21 dni
2. Faza wysypki: 5–7 dni
3. Gojenie strupów: kolejne 5–7 dni

Całkowita długość choroby zwykle nie przekracza dwóch tygodni, choć przy powikłaniach rekonwalescencja może się wydłużyć.

Ospa: szczepienie

Profilaktyczne stosowanie szczepionki przeciw ospie wietrznej zmniejsza zachorowalność o ponad 90%. Schemat szczepień:

• Dwie dawki u dzieci w wieku 12–15 miesięcy i 4–6 lat
• Jedna dawka u osób dorosłych, które nie przechorowały ospy
• Szczepienie zalecane przed planowaną ciążą (minimum 1 miesiąc wcześniej)

Szczepionka nie tylko chroni przed ciężkim przebiegiem, ale również ogranicza transmisję wirusa w środowisku.

Ospa: leczenie

Leczenie zakażenia obejmuje:

• Objawowe: paracetamol lub ibuprofen na gorączkę i ból
• Przeciwhistaminowe: na świąd, np. loratadyna
• Przeciwwirusowe: acyklowir, walacyklowir – u dorosłych i pacjentów z grup ryzyka
• Antybiotyki: w przypadku wtórnych zakażeń bakteryjnych

Optymalne wdrożenie terapii przeciwwirusowej w czasie 24 godzin od wystąpienia wysypki może skrócić czas trwania ospa i zmniejszyć ryzyko powikłań.

Powikłania ospy

Powikłania po zakażeniu ospa wietrzna obejmują:

• Nadkażenia bakteryjne skóry – głównie przez Staphylococcus aureus
• Zapalenie płuc – zarówno wirusowe, jak i bakteryjne
• Zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych
• Zespół Reye’a – u dzieci leczonych kwasem acetylosalicylowym

Ryzyko wystąpienia zapalenia płuc w przebiegu ospy jest wyższe u dorosłych oraz u osób z obniżoną odpornością.

Ospa – profilaktyka

Oprócz szczepień, w profilaktyce ospy wietrznej zaleca się unikanie kontaktu z chorymi, zwłaszcza w okresie transmisji wirusa. Kluczowe środki zapobiegawcze:

• Izolacja osoby zakażonej do odpadnięcia ostatniego strupa
• Higiena rąk – mycie po każdym kontakcie z chorym
• Ochrona skóry – krótkie paznokcie, rękawiczki u najmłodszych
• Lokalne środki łagodzące świąd – kąpiele z dodatkiem owsa, preparaty na bazie aloesu

Profilaktyka jest szczególnie istotna w przypadku gospodarstw domowych z dziećmi. Dzięki kompleksowej opiece medycznej, wdrożeniu szczepień oraz właściwej profilaktyce większość przypadków ospy przebiega bez poważnych następstw, a samoistne wyzdrowienie następuje zwykle w ciągu dwóch tygodni.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.