Zapalenie zatok – przyczyny i rodzaje. Zatkany nos, bóle głowy i inne objawy
Zapalenie zatok to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób w Polsce.
Wśród objawów najczęściej pojawiają się: silny ból głowy, niedrożność nosa, katar, problemy z oddychaniem; gęsta, ropna wydzielina spływająca po tylnej ściance gardła i powodująca podrażnienie oraz kaszel.
Te i inne objawy zapalenia zatok mogą się utrzymywać nawet przez kilka miesięcy, powodując ryzyko groźnych powikłań.
Co więcej: powodują też znaczne obniżenie komfortu życia.
Czym jest zapalenie zatok?
Zapalenie zatok stanowi jedno z 10 najczęściej diagnozowanych schorzeń w Polsce.
Dodatkowo jest to jedna z najczęściej leczonych antybiotykami chorób.
Zapalenie zatok, które zaliczane jest do chorób górnych dróg oddechowych, obejmuje błony śluzowe wyściełające rozległe przestrzenie pneumatyczne, zlokalizowane pod powierzchnią twarzoczaszki.
W przebiegu choroby, pod wpływem różnych czynników, dochodzi do obrzęku śluzówki oraz zaburzenia pracy tzw. mechanizmu śluzowo-rzęskowego. Efektem tego jest niedrożność nosa i silny ból głowy.
W zależności od umiejscowienia objawów, wyróżniamy zapalenie zatok:
- czołowych (jamy położone powyżej linii brwi, blisko osi twarzy),
- szczękowych (znajdują się poniżej oczodołów, nad kośćmi szczękowymi, po obu stronach nosa),
- sitowych (leżą między oczodołami, w obrębie kości sitowej, niemal centralnie za nosem),
- klinowych (znajdują się za zatokami sitowym, położone zdecydowanie najbardziej w głębi czaszki).
Z kolei z uwagi na powody pojawienia się tej choroby (etiologię), zapalenie zatok dzieli się na:
- infekcyjne, spowodowane zakażeniem wywołanym przez określony typ patogenów, w tym: wirusowe, bakteryjne, grzybicze;
Natomiast ze względu na przebieg choroby, a w szczególności czas jej trwania, wyróżnia się zapalenie zatok:
- ostre – trwa do 12 tygodni (zazwyczaj kilka-kilkanaście dni);
- przewlekłe – powyżej 12 tygodni, z niepełnym ustępowaniem objawów i okresami nasilenia oraz osłabienia symptomów.
Objawy zapalenia zatok
Objawy zapalenia zatok różnią się w zależności od postaci, jaką przybiera choroba. I tak:
Zapalenie zatok czołowych:
- silny ból głowy na środku czoła, pomiędzy oczami i u nasady nosa, nasilający się w czasie pochylania się oraz uciskania czaszki;
- niedrożność nosa, katar, gęsta wydzielina w kolorze żółtym, żółto-zielonym, a nawet pomarańczowym;
- objawy grypopodobne: gorączka, bóle mięśniowo-stawowe, uczucie rozbicia, dreszcze.
Zapalenie zatok szczękowych:
- w przypadku infekcji wirusowej: ból głowy w okolicach oczodołów, zwiększona ilość patologicznej wydzieliny z nosa, niedrożność;
- w przypadku infekcji bakteryjnej: jeszcze silniejszy ból głowy, wyraźnie ciemniejszy (pomarańczowy) kolor ropnej wydzieliny, gorączka powyżej 38 stopni Celsjusza, ból gardła, kaszel, uczucie rozbicia, bóle mięśni, stawów i kości. Jeśli choroba ma charakter zębopochodny, możliwy jest ból zębów, dziąseł, kości szczękowych.
Zapalenie zatok sitowych:
- ból głowy w okolicach wewnętrznych kącików oczu oraz u nasady nosa;
- obrzęk nasady nosa oraz powiek;
- zaburzenie ruchomości gałki ocznej, zmniejszenie ostrości widzenia, wytrzeszcz;
- zwiększona ilość patologicznej wydzieliny, niedrożność nosa;
- podrażnienie gardła, kaszel;
- nieświeży, ropny oddech;
- gorączka, bóle stawowo-mięśniowe, dreszcze.
Zapalenie zatok klinowych:
- ból głowy odczuwany głęboko wewnątrz czaszki, o niesprecyzowanej lokalizacji, promieniujący w okolice oczodołów oraz potylicy;
- ograniczenie ruchomości gałek ocznych, osłabienie ostrości widzenia, cienie pod oczami;
- mdłości, zawroty głowy;
- niedrożność nosa, duża ilość patologicznej wydzieliny.
Skąd się bierze ból zatok?
Ból zatok, jeden z najbardziej charakterystycznych objawów schorzenia, ma charakter przytępiony, ćmiący, rozlewający się. Stan ten jest efektem szeregu procesów, które kolejno zachodzą w przebiegu choroby, takich jak:
- obrzęk śluzówek,
- zwiększenie wydzielania patologicznej wydzieliny śluzowej,
- obniżenie wydajności rzęsek odprowadzających wydzielinę,
- niedrożność nosa, brak przepływu powietrza,
- zwiększenie ciśnienia wewnątrz zatok.
W większości przypadków rozwój choroby jest efektem zakażenia wirusowego, powodowanego przez rinowirusy, adenowirusy, koronawirusy bądź wirusy RS. W przypadku dłuższego zalegania wydzieliny w zatokach, dochodzi do jej bakteryjnych nadkażeń i rozwoju infekcji wywoływanych przede wszystkim przez pałeczki:
- Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc),
- Haemofilus influenzae,
- Moraxella catarrhalis.
Niekiedy też źródłem zakażenia są gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), inne bakterie Gram-ujemne , w tym Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella i Enterobacter, a także Escherichia coli oraz różnego typu bakterie beztlenowe.
Przewlekłe zapalenie zatok
Stanem szczególnym jest przewlekłe zapalenie zatok. Wedle wytycznych Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej, podstawą do jego stwierdzenia jest czas trwania choroby: minimum 12 tygodni bez przerwy.
Przewlekłe zapalenie zatok powodowane jest przez czynniki o zróżnicowanym charakterze, w tym przede wszystkim:
- wtórne nadkażenia bakteryjne wydzieliny zalegającej w zatokach,
- wady anatomiczne, polipy oraz zniekształcenia nosa, będące efektem urazów, utrudniające swobodny odpływ wydzieliny z zatok, powodujące jej zaleganie i nadkażanie,
- alergie wziewne i kontaktowe,
- różnego typu schorzenia: infekcje górnych dróg oddechowych, próchnicę, mukowiscydozę, refluks żołądkowo-przełykowy, HIV i inne zaburzenia odporności, cukrzycę czy chorobę Leśniowskiego-Crohna.
Objawy przewlekłego zapalenia zatok są nieco lżejsze, niż ostrej postaci choroby.
Nie zmienia to faktu, że ze względu na czas utrzymywania się mogą być bardziej uciążliwe. Ta postać choroby może być o wiele groźniejsza dla zdrowia – zwłaszcza gdy uwzględni się możliwość ciężkich powikłań, z zapaleniem opon mózgowych czy mięśnia sercowego na czele.
W przebiegu choroby, pacjent z różnym natężeniem odczuwa objawy takie jak:
- zwiększone wydzielanie patologicznej wydzieliny, w przypadku zakażeń bakteryjnych – o ropnym charakterze,
- niedrożność nosa, problemy z oddychaniem,
- chroniczny kaszel będący efektem podrażnienia błon śluzowych przez spływającą do gardła wydzielinę,
- osłabienie węchu, pogorszenie widzenia, łzawienie oczu,
- trwałe, utrzymujące się uczucie rozbicia psychicznego i fizycznego, apatia, rozdrażnienie.
Objawy zapalenia zatok u dziecka
Zapalenie zatok jest schorzeniem, które występuje u osób w każdym wieku, od wczesnodziecięcego, po senioralny.
W przypadku dzieci, choroba jest niemal powszechna, przy czym charakterystyczne jest występowanie jedynie dwóch jej postaci – zapalenia zatok szczękowych lub sitowych. Ma to związek z wczesnym rozwojem tych struktur, które zaczynają się wykształcać już w okresie płodowym i jako takie są narażone na infekcje już w pierwszych latach życia.
Dzieci niemal w ogóle nie chorują natomiast na zapalenie zatok czołowych i klinowych, które dojrzałą postać przyjmują dopiero u progu dorosłości.
Objawy zapalenia zatok u dziecka, podobnie jak u dorosłych, są konsekwencją zaburzenia drożności tzw. kompleksu ujściowo-przewodowego i zaleganiem patologicznej wydzieliny. Do najczęściej spotykanych symptomów zapalenia zatok szczękowych u dziecka należą:
- niedrożność nosa, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, podrażnienie błon śluzowych, kaszel, ból gardła, zaburzenia węchu;
- gorączka powyżej 39 stopni Celsjusza (przy nadkażeniach bakteryjnych), uczucie rozbicia, bóle stawowo-mięśniowe;
- bardzo silny ból głowy w różnych lokalizacjach.
Jeśli natomiast zapalenie zatok u dziecka obejmuje także komórki sitowe, możliwe jest wystąpienie takich objawów, jak:
- obrzęk powiek,
- zapalenie tkanek miękkich,
- ropień podokostnowy i ropień oczodołu,
- zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej mózgu.
