Po co człowiekowi nos? Poznaj jego budowę, funkcje i choroby
Autor: Aleksandra Zabiełło / artykuł konsultowany z dr Agnieszką Dobkowską
Chociaż nos traktujemy przede wszystkim jako jeden z narządów zmysłu, w praktyce pełni dużo więcej funkcji.
Zbudowany ze struktur chrzęstnych oraz kostnych ma zaskakująco złożoną anatomię, a jego choroby nie ograniczają się wyłącznie do kataru.
Co jeszcze warto wiedzieć o nosie i dlaczego jest to dużo ważniejszy narząd, niż mogłoby się wydawać?
Jak zbudowany jest nos?
Nos jest częścią układu oddechowego, a dokładnie – górnego odcinka dróg oddechowych.
W budowie nosa wyróżnia się część zewnętrzną oraz wewnętrzną.
Nos zewnętrzny składa się z chrząstek i kości pokrytych skórą.
Nos wewnętrzny (czyli jama nosowa) jest połączony bezpośrednio z nosową częścią gardła i to właśnie tutaj powietrze przedostaje się do układu oddechowego.
Nos jako centralny element twarzy odgrywa istotną rolę nie tylko w procesie oddychania i odczuwania zapachów, lecz także ma wpływ na nasz wygląd, a co za tym idzie – samoocenę.
Dlatego nos jest tym elementem twarzy, który najczęściej podlega korekcie estetycznej.
Zewnętrzna część nosa kształtem przypomina piramidę i jest zakończona czubkiem (koniuszkiem), czyli najbardziej wysuniętym punktem tego narządu.
Miejsce, w którym nos łączy się z czołem, nazywane jest nasadą, z kolei część pomiędzy nasadą, a koniuszkiem to grzbiet nosa.
Po obu stronach umieszczonej wewnątrz przegrody znajdują się ruchome skrzydełka nosa.
Kształt i budowa nosa zewnętrznego są przekazywane genetycznie, a jednocześnie w dużej mierze wpływają na wygląd całej twarzy.
Myśląc o operacji plastycznej nosa, pacjenci zazwyczaj chcą poddać korekcie część zewnętrzną, przykładowo: zmniejszyć czubek, zwęzić grzbiet lub usunąć występujące na nim zgrubienie.
Wewnętrzna część nosa ma dużo bardziej skomplikowaną budowę.
Jama nosowa jest przedzielona na pół chrzęstno-kostną przegrodą.
Z tego względu w budowie nosa wewnętrznego wyróżnia się część lewą i prawą.
Jamę nosową tworzą jama właściwa oraz jamy dodatkowe, tzw. jamy (zatoki) przynosowe – czołowa, szczękowa i klinowa.
Zatoki mają postać przestrzeni powietrznych, które wrastają w kości twarzoczaszki.
Wszystkie są połączone z jamą nosową właściwą.
Ze względu na swoją pneumatyczną budowę zatoki uczestniczą w procesie powstawania mowy oraz śpiewu. Ich głównym zadaniem jest z kolei gromadzenie i ogrzewanie powietrza, co umożliwia pokrywająca całą powierzchnię zatok błona śluzowa.
Za przepływ powietrza z jamy nosowej do dalszych części dróg oddechowych odpowiadają przewody nosowe – dolny, środkowy i górny. Przewodami powietrze jest także wydychane na zewnątrz.
W przedniej części czaszki znajduje się tzw. otwór gruszkowaty, który stanowi początek jamy nosowej.
W tylnej części nos wewnętrzny łączy się z gardłem poprzez nozdrza tylne.
Każda połowa nosa wewnętrznego zbudowana jest z czterech ścian: górnej, dolnej, przyśrodkowej oraz bocznej.
W budowie anatomicznej nosa wyróżnia się także małżowiny nosowe, stanowiące narząd powonienia nie tylko u człowieka, lecz także u większości ssaków. Wyróżnia się małżowinę górną, środkową oraz dolną, które dodatkowo wpływają na kształt i wielkość nosa.
Jama nosowa jest unaczyniona i unerwiona.
Za przepływ krwi z serca do naczyń nosa wewnętrznego odpowiadają gałęzie tętnicy ocznej oraz szczękowej. Krew żylna jest natomiast odprowadzana żyłami sitowymi (przednią i tylną), a następnie żyłą oczną górną.
Unerwienie jamy nosowej zapewnia piąta gałąź nerwu trójdzielnego.
Nie tylko filtrowanie powietrza: najważniejsze funkcje nosa
Nos nie bez przyczyny porównuje się często do filtra powietrza.
Jego zasadniczą funkcją jest bowiem odpowiednie przygotowanie powietrza, zanim trafi ono do dalszych odcinków układu oddechowego.
Błona śluzowa wyściełająca wnętrze jamy nosowej posiada liczne rzęski, a dodatkowo na jej powierzchni znajdują się komórki kubkowe produkujące śluz.
Dzięki temu powietrze, które dostaje się do nosa, może być ogrzewane i nawilżane.
Co więcej, to właśnie śluz produkowany w nosie pozwala na zatrzymywanie obecnych w powietrzu zanieczyszczeń, bakterii, wirusów oraz grzybów, które nie powinny dostawać się do płuc.
Oprócz filtrowania powietrza, do zadań nosa należy:
- ogrzewanie powietrza, aby miało temperaturę zbliżoną do temperatury ciała – wówczas może być bezpiecznie transportowane do gardła oraz płuc
- nawilżanie powietrza parą wodną
- zmniejszanie ryzyka infekcji poprzez wychwytywanie i usuwanie drobnoustrojów oraz zanieczyszczeń obecnych w powietrzu – znajdujące się w jamie nosa rzęski wykonują ruchy faliste z prędkością nawet 1000 razy na minutę, co sprawia, że w nosie jest zatrzymywanych do 90 proc. zbędnych cząsteczek
- wspomaganie funkcjonowanie narządu słuchu – powietrze z nosa przedostaje się do trąbek słuchowych, przez co wyrównuje się ciśnienie pomiędzy otoczeniem a wnętrzem ucha, co z kolei przekłada się na jakość słuchu
- pośrednie uczestnictwo w odbieraniu smaków – to właśnie dlatego podczas kataru tracimy apetyt i słabiej odczuwamy smak potraw
Drugą ważną funkcją nosa, obok oczyszczania powietrza, jest percepcja zapachów oraz przesyłanie informacji na temat doznań zapachowych do mózgu.
W nosie znajduje się do 50 mln receptorów węchowych!
W dużym uproszczeniu: gdy substancja zapachowa dostaje się wraz z wdychanym powietrzem do nosa, zostają pobudzone komórki nabłonka węchowego.
Szereg reakcji biochemicznych wywołuje impulsy elektryczne w neuronach węchowych. Informacja o odczuwanym zapachu trafia najpierw do tzw. opuszki węchowej, a następnie – bezpośrednio do kory węchowej mózgu.
Ciekawostkę może być fakt, że droga „od nosa do mózgu” jest bardzo krótka.
Dlatego bodźce węchowe odbieramy niemal błyskawicznie, chociaż już sama wrażliwość na zapachy jest kwestią bardzo zróżnicowaną i indywidualną.
Na zmianę w odczuwaniu zapachów są narażone zwłaszcza kobiety, na co wpływ ma zarówno ciąża, jak i cykl miesiączkowy.
Operacje plastyczne nosa: estetyczne i funkcjonalne
Mówiąc o funkcjach nosa, zazwyczaj w pierwszej chwili myślimy o aspektach czynnościowych.
Nie należy jednak zapominać, że nos, z racji swojego umiejscowienia w centralnej części twarzy, ma bardzo duży wpływ na ogólną fizjonomię, co przekłada się na nasze samopoczucie, samoocenę i ogólne funkcjonowanie.
Kształt, wielkość, długość i szerokość nosa dziedziczymy po przodkach.
W okresie dojrzewania rozbudowują się struktury kostne twarzy, a wraz z nimi nos.
Z tego względu plastykę nosa wykonuje się dopiero wówczas, gdy narząd ten jest niemal w całości ukształtowany, a więc najwcześniej w wieku 13-14 lat u dziewcząt oraz 15-16 lat u chłopców.
Zazwyczaj jednak za dolną granicę, umożliwiającą bezpieczne wykonanie plastyki nosa, przyjmuje się wiek 18 lat.
Wskazaniem do wykonania operacji plastycznej nosa może być:
- zbyt duży nos, który zaburza proporcje twarzy
- nierówny mostek nosa
- tzw. garb, a więc zgrubienie na mostku nosa
- za długi lub za szeroki nos
- opadająca lub za duża końcówka nosa
- nierówna przegroda nosowa
W większości przypadków plastyka nosa podyktowana jest względami estetycznymi (tzw. rhinoplastyka).
Zdarza się jednak, że pacjenci operują nos, aby zwiększyć komfort swojego życia lub wykonują zabieg ze względów zdrowotnych (wówczas mówimy o tzw. korekcie funkcjonalnej nosa). Przykładowo, zła budowa przegrody nosowej może prowadzić do chrapania, trudności z zasypianiem, a nawet problemów z oddychaniem.
Warto mieć na uwadze, że po spełnieniu odpowiednich warunków septoplastyka (operacja przegrody nosowej) oraz konchoplastyka (zmniejszenie rozmiaru małżowin nosowych) mogą być refundowane przez NFZ.
Choroby nosa i problemy z nim związane [lista]
Błona śluzowa nosa jest silnie unerwiona i unaczyniona, przez co nos ma tendencję do krwawień i obrzęków.
Sam narząd ze względu na swoje umiejscowienie i budowę zewnętrzną (kości i chrząstki) jest narażony na uszkodzenia mechaniczne, złamania oraz deformacje np. na skutek urazów.
Wśród najczęstszych problemów z nosem można wymienić.
Złamanie nosa lub przegrody nosowej
Najczęściej występujące złamanie w okolicy twarzy i trzecie co do częstotliwości wśród złamań w ogóle.
Uraz może prowadzić do złamania kości nosowych, chrząstek, ale też uszkodzenia błony śluzowej i naczyń krwionośnych znajdujących się wewnątrz nosa.
Złamanie nosa wpływa nie tylko na jego wygląd, lecz także może powodować problemy z oddychaniem, nasilony katar, osłabioną drożność oraz chrapanie.
Złamaniu zazwyczaj towarzyszy krwawienie oraz obrzęk.
Złamany nos może nastawić wyłącznie chirurg. Zdarza się, że złamanie występuje razem z przemieszczeniem lub uszkodzeniem przegrody. Wówczas niezbędne jest wykonanie septoplastyki.
Przetokę ustno-zatokową
Inaczej połączenie ustno-zatokowe.
Do powstania przetoki dochodzi zazwyczaj na skutek powikłań po usunięciu górnych zębów przedtrzonowych lub trzonowych bądź ich leczeniu kanałowym.
Przetoka pojawia się, gdy wierzchołki korzeni zębów są oddzielone od zatoki szczękowej jedynie cienką warstwą tkanki kostnej lub śluzówki.
Usunięcie zęba prowadzi wówczas do pojawienia się otworu, który należy odpowiednio zabezpieczyć.
W przeciwnym razie może dojść do wystąpienia poważnych chorób, w tym zapalenia opon mózgowych czy ropnia mózgu.
Leczenie przetoki zależy od jej rozmiaru.
Małe, wąskie kanały powinny zagoić się samoistnie przy ich właściwej higienie.
Większe otwory wymagają interwencji chirurga szczękowego lub laryngologa oraz antybiotykoterapii.
Nieżyt nosa
Czyli po prostu katar, jest jedną z najczęściej występujących dolegliwości nosa.
Nieżyt, choć często bywa bagatelizowany, a przez to nieleczony, może prowadzić do poważniejszych konsekwencji, m.in. ogólnego osłabienia organizmu, bolesnych podrażnień wewnątrz nosa oraz zaburzeń smaku.
Nieżyt nosa to z fizjologicznego punktu widzenia stan zapalny błony śluzowej nosa.
Najczęstszym rodzajem kataru jest bakteryjne zapalenie zatok oraz katar alergiczny (na pleśnie, grzyby lub kurz).
Nieleczony nieżyt nosa przybiera postać przewlekłą (trwającą ponad 12 tygodni), a tym samym znacznie obniża komfort codziennego funkcjonowania, utrudnia oddychanie oraz przyczynia się do uszkodzenia śluzówki nosa.
Leczenie kataru zależy przede wszystkim od przyczyny jego występowania.
Zazwyczaj pomagają domowe sposoby lub leki wydawane bez recepty.
Jeśli jednak nieżyt nosa utrzymuje się przez kilka tygodni lub stale powraca pomimo wdrożonego leczenia, należy skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu.
Pamiętaj, że możesz też skorzystać z dedykowanej konsultacji lekarskiej online (wideo lub telefonicznej) na problemy związane z układem oddechowym w Dimedic.
Nasi lekarze pracują 7 dni w tygodniu, też w weekendy i święta.
Nos, jak każdy innych narząd, może chorować.
Do najczęściej występujących dolegliwości nosa zalicza się:
Polipy nosa
Polipy to miękkie guzki o charakterze nienowotworowym, które zazwyczaj występują w zatokach oraz jamie nosowej.
Dokładna przyczyna powstawania polipów nie została dotychczas ustalona, jednak lekarze dysponują skutecznymi metodami ich diagnozowania i leczenia.
Polipy pojawiają się przede wszystkim u osób dorosłych (znacznie częściej u mężczyzn).
Wśród czynników ryzyka pojawienia się polipów eksperci wymieniają:
- przewlekły nieżyt nosa (spowodowany infekcją bakteryjną lub alergią),
- długotrwałe zapalenie zatok,
- predyspozycje genetyczne,
- choroby, takie jak astma czy mukowiscydoza.
Polipy zmniejszają drożność nosa, przez co utrudniają oddychanie, prowadzą do bólu wewnątrz nosa oraz bólu głowy, chrapania i zaburzeń węchu.
Schorzeniu towarzyszy ropna wydzielina z nosa, która również spływa po gardle.
Leczenie polipów jest podyktowane przyczyną ich powstania (przykładowo pomocne może okazać się ograniczenie kontaktu z alergenem lub podanie leków na infekcję bakteryjną).
W przypadku, gdy farmakoterapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów, a polipy nawracają, niezbędne jest ich chirurgiczne usunięcie.
Zapalenie zatok
Zapalenie zatok to dość powszechna dolegliwość, która dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci.
O zapaleniu zatok mówimy w momencie, gdy dochodzi do pojawienia się stanu zapalnego błony śluzowej wyściełającej zatoki przynosowe.
Schorzenie może przybrać formę ostrą (trwającą do 4 tygodni), podostrą (trwającą od 4 tygodni do 3 miesięcy) oraz przewlekłą.
Przewlekłe zapalenie zatok (PZZ) stanowi odrębnie sklasyfikowaną jednostkę chorobową, z którą według szacunków zmaga się ok. 15 proc. populacji.
Przyczyny wystąpienia stanu zapalnego błony śluzowej zatok mogą być różne:
- infekcje bakteryjne i wirusowe,
- alergie,
- obecność polipów w nosie,
- nieprawidłowa budowa anatomiczna nosa (np. krzywa przegroda).
Dolegliwości wskazujące na zapalenie zatok to m.in.:
- niedrożność nosa,
- obecność ropnej wydzieliny z nosa o żółto-zielonym zabarwieniu,
- zwiększona temperatura ciała,
- bóle głowy i okolic twarzy,
- osłabione powonienie.
W leczeniu choroby kluczowe jest ustalenie, a następnie wyeliminowanie jej przyczyny.
Oprócz farmakoterapii w uzasadnionych przypadkach niezbędna jest pomoc laryngologiczna i chirurgiczna (usunięcie polipów lub korekta przegrody nosowej).
Zapalenia zatok, zwłaszcza w formie przewlekłej, nie należy bagatelizować.
Nieleczone może bowiem prowadzić do groźnych powikłań, m.in. zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych czy ropnia mózgu.
Nowotwór nosa
Chociaż nowotwory nosa oraz zatok występują relatywnie rzadko (stanowią 0,5 proc. wszystkich zmian nowotworowych), są późno diagnozowane, a tym samym dają pacjentom słabe rokowania.
Rak nosa występuje niemal dwukrotnie częściej u mężczyzn, a największa liczba zachorowań przypada na wiek średni i podeszły (50-70 lat).
Nowotwory nosa oraz zatok bardzo często rozwijają się bezobjawowo, a jeśli dochodzi do występowania dolegliwości, są one bagatelizowane i mylone z tradycyjnymi infekcjami.
Rak nosa w zaawansowanym stadium może objawiać się m.in.:
- trudnościami z oddychaniem,
- częstymi krwawieniami z nosa,
- widocznymi zgrubieniami w okolicy nosa, policzka lub podniebienia,
- bólami głowy,
- poruszaniem się zdrowych zębów,
- obecnością wydzieliny w nosie,
- niedrożnością nosa,
- zaburzeniami węchu,
- wytrzeszczem gałki ocznej.
W leczeniu raka nosa wykorzystuje się w pierwszej kolejności zabiegi chirurgiczne, mające na celu usunięcie zmiany nowotworowej.
W złagodzeniu objawów choroby pomaga również radioterapia.
W przypadku tego typu nowotworów nie wykazano natomiast skuteczności chemioterapii.
Leczenie raka nosa jest trudne, głównie ze względu na umiejscowienie guzów oraz ich późną diagnostykę.
Szanse na całkowite wyleczenie wynoszą ok. 40 proc.
Jak leczyć choroby nosa i do kogo zwrócić się o pomoc?
Lekarzem specjalizującym się w leczeniu chorób nosa, ale też uszu, krtani i gardła, jest laryngolog.
Aby skorzystać z wizyty u laryngologa refundowanej przez NFZ, musimy mieć skierowanie, dlatego wszystkie problemy z nosem warto w pierwszej kolejności skonsultować z lekarzem rodzinnym.
Objawy w okolicy nosa, z którymi należy udać się do laryngologa to m.in.:
- przewlekły katar, który nie przechodzi pomimo leczenia lub stale nawraca
- częste krwawienia z nosa
- chrapanie
- problemy z oddychaniem wynikające z niedrożności nosa
- zaburzenia węchu oraz smaku
- wszelkiego rodzaju zgrubienia w okolicy nosa
Laryngolog oprócz szczegółowego wywiadu przeprowadza badania fizykalne.
Jeśli zgłaszamy dolegliwości w okolicy nosa, lekarz za pomocą wziernika oceni stan przegrody, małżowin nosowych oraz śluzówki jamy nosa.
W zależności od potrzeb i postawionej diagnozy laryngolog może zlecić wykonanie dodatkowych badań, w tym: pobranie wymazu z nosa, RTG, USG, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, a w przypadku guzów – biopsję.
Leczenie chorób nosa i dolegliwości z nim związanych podyktowane jest w dużej mierze przyczyną zaistniałego problemu.
Zdarza się, że aby w pełni pozbyć się dolegliwości, będziemy musieli skorzystać nie tylko z konsultacji z laryngologiem, lecz także alergologiem (jeśli objawy są spowodowane alergią) lub chirurgiem (gdy podłożem nieprzyjemnych objawów jest np. krzywa przegroda).
Wszelkiego rodzaju guzy będą wymagały dodatkowej wizyty u onkologa.
Estetyczną korektą nosa zajmują się przede wszystkim specjaliści chirurgii plastycznej, jednak należy mieć na uwadze, że przed wykonaniem rhinoplastyki każdorazowo trzeba wykonać pakiet badań w celu wykluczenia przeciwwskazań medycznych do zabiegu.
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
