Rwa kulszowa: przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Rwa kulszowa to częste i dokuczliwe schorzenie, które dotyka coraz większej liczby osób, niezależnie od wieku. Charakteryzuje się przeszywającym bólem pleców, promieniującym do nogi, co znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie. Artykuł szczegółowo omawia przyczyny powstawania rwy kulszowej, typowe objawy, metody diagnostyczne oraz skuteczne sposoby leczenia i profilaktyki, pomagając pacjentom szybko powrócić do aktywności i uniknąć nawrotów choroby.

 

Rwa kulszowa: co to jest?

Rwa kulszowa (łac. ischias, znana też jako ischialgia i potocznie określana jako „korzonki”) to zespół dolegliwości bólowych wynikających z podrażnienia lub ucisku nerwu kulszowego. Typowo objawia się silnym, przeszywającym bólem rozpoczynającym się w dolnej części pleców (odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa) i promieniującym przez pośladek wzdłuż tylnej powierzchni uda, dalej przez łydkę, aż do stopy. Ból ten ma charakter korzeniowy i często opisywany jest jako rwący, piekący lub kłujący, mogący znacząco utrudniać poruszanie się i codzienne funkcjonowanie.

Mechanizm powstawania tego zespołu bólowego polega najczęściej na ucisku korzeni nerwowych tworzących nerw kulszowy w miejscu ich wychodzenia z kręgosłupa. Ucisk ten prowadzi do stanu zapalnego i niedokrwienia nerwu, co wywołuje charakterystyczny ból oraz inne objawy neurologiczne. Ze względu na czas trwania objawów wyróżnia się rwę kulszową ostrą (objawy trwają krócej niż 6 tygodni) oraz rwę kulszową przewlekłą (dolegliwości utrzymujące się powyżej 6–8 tygodni). Schorzenie to jest bardzo powszechne – według statystyk rwa kulszowa dotyka nawet 40% osób przynajmniej raz w ciągu życia.

 

Rwa kulszowa: przyczyny

Rwa kulszowa może mieć wiele przyczyn, zazwyczaj związanych z podrażnieniem lub uszkodzeniem struktur kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego.

Bezpośrednią przyczyną rwy kulszowej jest ucisk lub uszkodzenie struktur nerwowych nerwu kulszowego. Istnieje wiele schorzeń i stanów mogących doprowadzić do takiego ucisku. Do najczęstszych należą:

• Dyskopatia (wypuklina lub przepuklina dysku) – uszkodzenie krążka międzykręgowego w odcinku lędźwiowym. Przemieszczenie się jądra miażdżystego dysku (tzw. wypadnięcie dysku) może uciskać korzenie nerwowe odpowiadające za nerw kulszowy.
• Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa – zużycie i deformacje kręgów mogą zwężać kanał kręgowy i uciskać nerwy (stenoza lędźwiowa).
• Kręgozmyk (spondylolisteza) – przemieszczenie (ześlizgnięcie) kręgu względem kręgu poniżej może zwężać kanał kręgowy i uciskać korzenie nerwu kulszowego.
• Zespół mięśnia gruszkowatego – nadmiernie napięty lub przeciążony mięsień gruszkowaty (położony w okolicy pośladka) może uciskać nerw kulszowy przebiegający w jego sąsiedztwie, wywołując tzw. rwę gruszkowatą o objawach podobnych do klasycznej rwy kulszowej.
• Urazy kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym – złamania kręgów, przemieszczenia struktur kostnych albo bezpośrednie uszkodzenie nerwu na skutek wypadku mogą wywołać objawy rwy. Nieprawidłowo wykonany zastrzyk domięśniowy w pośladek również może uszkodzić nerw kulszowy.
• Stany zapalne, zakażenia i guzy - ropnie, przewlekłe zapalenia okolic kręgosłupa lub guz (nowotwór) w kanale kręgowym mogą również uciskać korzenie nerwu kulszowego.
• Inne rzadsze przyczyny – m.in. wady wrodzone kanału kręgowego oraz ciąża (wskutek zmian hormonalnych, przyrostu masy ciała i obciążenia kręgosłupa u ciężarnej).

 

Rwa kulszowa: objawy

Początek dolegliwości, jaką jest rwa kulszowa, może być nagły, często po wykonaniu gwałtownego ruchu (np. schylenie się z jednoczesnym skrętem tułowia) lub po dźwignięciu ciężkiego przedmiotu. Bywa jednak i tak, że objawy narastają stopniowo, poprzedzone okresowym pobolewaniem krzyża lub tzw. „przewianiem” (przeziębieniem okolicy pleców). Głównym symptomem jest ból krzyża promieniujący do jednej nogi wzdłuż przebiegu nerwu kulszowego. Ból najczęściej odczuwany jest jednostronnie w dole pleców, pośladku, tylnej części uda, łydce i stopie. Może mieć charakter ciągły lub napadowy, zwykle nasila się przy ruchu, schylaniu, a także podczas kaszlu, kichania czy parcia (zwiększenie ciśnienia wewnątrz kanału kręgowego).

Oprócz bólu wystąpić mogą inne charakterystyczne objawy neurologiczne, takie jak:

• Parestezje – nieprawidłowe odczucia w chorej kończynie, np. drętwienie, mrowienie lub „cierpnięcie” nogi.
• Osłabienie siły mięśniowej – szczególnie mięśni stopy i podudzia, co może objawiać się opadaniem stopy.
• Objawy ucisku ogona końskiego (w najcięższych przypadkach) – zaburzenia kontroli zwieraczy (nietrzymanie moczu lub stolca) oraz drętwienie okolicy krocza (tzw. znieczulenie siodełkowe). Są to sygnały alarmowe sugerujące zespół ogona końskiego, wymagające pilnej interwencji lekarskiej.

Pacjent z silną rwą kulszową często odruchowo pochyla tułów do przodu (tzw. postawa przeciwbólowa), by zmniejszyć ucisk nerwu. W skrajnych przypadkach ból uniemożliwia wyprostowanie się czy chodzenie.

 

Rwa kulszowa – do jakiego lekarza się zgłosić?

W przypadku rwy kulszowej najpierw należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, który oceni objawy i w razie potrzeby skieruje do specjalisty. Dalszym leczeniem zachowawczym zajmują się najczęściej lekarze ortopedzi lub neurolodzy. Jeśli konieczna byłaby operacja, pacjenta kieruje się do neurochirurga. Rehabilitację (ćwiczenia i zabiegi) prowadzi natomiast fizjoterapeuta.

 

Rozpoznanie rwy kulszowej

Rozpoznanie schorzenia takiego jak rwa kulszowa opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim oraz badaniu fizykalnym. Lekarz wypytuje pacjenta o charakter bólu (miejsce, promieniowanie, co nasila lub łagodzi dolegliwości), czas wystąpienia objawów, a także o wcześniejsze epizody lub urazy kręgosłupa. Podczas badania ocenia się m.in. zakres ruchów kręgosłupa, siłę mięśniową w kończynach dolnych oraz obecność zaburzeń czucia. Charakterystycznym testem diagnostycznym jest objaw Lasègue’a – uniesienie wyprostowanej nogi u pacjenta leżącego na plecach. Wystąpienie typowego bólu podczas unoszenia kończyny (przy niskim kącie uniesienia) świadczy o podrażnieniu korzeni nerwu kulszowego.

Aby ustalić przyczynę ucisku nerwu, wykonuje się badania obrazowe kręgosłupa. Najbardziej przydatny jest rezonans magnetyczny (MRI) odcinka lędźwiowego, pokazujący stan dysków i korzeni nerwowych. W niektórych przypadkach wykonuje się też zdjęcie rentgenowskie lub tomografię komputerową.

 

Rwa kulszowa – jak leczyć?

Leczenie rwy kulszowej jest najczęściej zachowawcze (nieoperacyjne) i ma na celu złagodzenie bólu oraz usunięcie stanu zapalnego, tak aby ucisk na nerw ustąpił. Podstawowe elementy terapii obejmują:

• Farmakoterapia: Stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ, np. ibuprofen, diklofenak) oraz leki przeciwbólowe (np. paracetamol), które redukują stan zapalny korzeni nerwowych i uśmierzają ból. Dodatkowo w razie potrzeby podaje się leki rozluźniające mięśnie przykręgosłupowe. Przy bardzo silnym bólu lekarz może krótkotrwale zalecić silniejsze środki, np. opioidowe leki przeciwbólowe lub podanie leku w zastrzyku.
• Rehabilitacja (fizjoterapia): Ruch odgrywa ważną rolę w leczeniu rwy kulszowej. Odpowiednio dobrane ćwiczenia usprawniające kręgosłup pomagają zmniejszyć ucisk na nerw i przyspieszają powrót do sprawności. Fizjoterapeuta może zastosować także różne zabiegi fizykoterapeutyczne – popularne są prądy TENS, ultradźwięki czy laser – które działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Skuteczne bywają również masaże rozluźniające nadmiernie napięte mięśnie oraz terapia manualna kręgosłupa.
• Blokady przeciwbólowe: Jeśli ból nie ustępuje mimo powyższych metod, stosuje się iniekcje leków przeciwzapalnych bezpośrednio w okolicę uciśniętego korzenia nerwu. Taka blokada (np. zastrzyk nadtwardówkowy ze steroidem pod kontrolą RTG) zmniejsza obrzęk i przynosi szybką ulgę, często pozwalając uniknąć operacji.
• Leczenie operacyjne: Operacja jest ostatecznością, wymaganą przy objawach grożących trwałym uszkodzeniem nerwu (np. zespół ogona końskiego, postępujący niedowład) lub braku poprawy pomimo długotrwałego leczenia zachowawczego. Zabieg chirurgiczny (najczęściej mikrodiscektomia) polega na usunięciu fragmentu dysku lub innej struktury uciskającej nerw kulszowy, co odbarcza uciśnięte korzenie i eliminuje przyczynę bólu.

 

Ile trwa rwa kulszowa?

Czas trwania dolegliwości w rwie kulszowej bywa różny u poszczególnych pacjentów i zależy od stopnia uszkodzenia nerwu oraz wdrożonego leczenia. Ostry atak rwy kulszowej typowo trwa od kilku dni do kilku tygodni. U części chorych, zwłaszcza gdy szybko zastosowano skuteczne leczenie (leki przeciwzapalne, odpoczynek, rehabilitację), ból ustępuje w ciągu kilkunastu dni. Pełny powrót do sprawności może jednak zająć kilka tygodni – przyjmuje się, że około 4–6 tygodni to przeciętny okres potrzebny na wygojenie podrażnionych struktur nerwowych.

Zdarza się jednak, że rwa kulszowa przybiera charakter nawrotowy lub przewlekły. Przewlekła rwa kulszowa cechuje się okresami względnej poprawy przeplatanymi nawrotami bólu. Nawet po ustąpieniu objawów istnieje ryzyko kolejnego ataku, zwłaszcza jeśli nie wyeliminujemy czynników sprzyjających (np. przeciążeń kręgosłupa). Dlatego bardzo ważną rolę odgrywa kontynuacja zaleconych ćwiczeń i dbałość o kręgosłup nawet po ustąpieniu bólu.

 

Rwa kulszowa: ćwiczenia

U pacjentów, którym dokucza rwa kulszowa, odpowiednio dobrane ćwiczenia fizyczne stanowią kluczowy element leczenia i profilaktyki.

W fazie ostrej, gdy ból jest najsilniejszy, zakres aktywności fizycznej bywa ograniczony – zaleca się unikanie ruchów wyzwalających ból. Można jednak wykonywać niektóre delikatne ćwiczenia odciążające kręgosłup, o ile pozwala na to stan pacjenta (zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty). W miarę ustępowania najostrzejszych dolegliwości należy stopniowo włączać ćwiczenia rozciągające i wzmacniające.

Przykładowe formy aktywności przydatne w rehabilitacji rwy kulszowej to:

• Ćwiczenia rozciągające mięśnie przykręgosłupowe i kończyn dolnych: Pomagają zwiększyć zakres ruchomości i zmniejszyć przykurcze mięśni. Przykładem może być łagodne rozciąganie mięśni dwugłowych uda czy pośladków (np. skręty tułowia i skłony w leżeniu na plecach).
• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie tułowia (core): Wzmacnianie mięśni brzucha i grzbietu stabilizujących kręgosłup pomaga odciążyć struktury kostne i krążki międzykręgowe. Zalecane są ćwiczenia takie jak plank (deska) w krótkich seriach, ćwiczenia na piłce rehabilitacyjnej wzmacniające dolny odcinek pleców oraz trening stabilizacyjny miednicy.
• Łagodna aktywność aerobowa: Regularne spacery, pływanie czy jazda na rowerze stacjonarnym poprawiają ukrwienie tkanek, wspomagają regenerację i zwiększają ogólną sprawność bez nadmiernego obciążania kręgosłupa. Szczególnie polecane jest pływanie na plecach, które odciąża kręgosłup, a jednocześnie wzmacnia mięśnie posturalne.

Ważne jest, aby ćwiczenia w rwie kulszowej wprowadzać stopniowo – najlepiej początkowo pod okiem fizjoterapeuty, który zadba o prawidłową technikę. Nieodpowiednio dobrany lub zbyt forsowny trening może nasilić ból, dlatego program rehabilitacji zawsze powinien być dostosowany do możliwości pacjenta. Systematyczna gimnastyka i wzmacnianie mięśni to najlepszy sposób, by przyspieszyć ustąpienie objawów oraz zapobiec kolejnym epizodom rwy kulszowej w przyszłości.

 

Domowe sposoby na rwę kulszową

Gdy pojawi się rwa kulszowa o niewielkim nasileniu lub gdy chcemy uzupełnić leczenie specjalistyczne, można skorzystać z kilku domowych metod łagodzenia bólu:

• Odpoczynek w odciążającej pozycji: Przez pierwsze 1–2 dni ostrego ataku warto unikać aktywności nasilającej ból i przyjąć pozycję przynoszącą ulgę. Pomocne bywa leżenie na boku w pozycji embrionalnej (z poduszką między kolanami) lub na plecach z nogami ugiętymi i podpartymi (tzw. pozycja krzesełkowa z poduszkami pod kolanami). Należy jednak pamiętać, że zbyt długie leżenie nie jest wskazane – po krótkim odpoczynku trzeba stopniowo podejmować umiarkowaną aktywność i zmieniać pozycję.
• Terapia zimnem i ciepłem: W pierwszych dniach skuteczne są zimne okłady (np. zawinięty w ręcznik worek z lodem) przykładane na bolące miejsce przez 10–15 minut kilka razy dziennie – pomagają one zmniejszyć obrzęk i stan zapalny. Po 2–3 dniach można zastosować ciepło (np. termofor lub plastry rozgrzewające), aby rozluźnić napięte mięśnie i poprawić ukrwienie. Pomocna bywa również niezbyt gorąca kąpiel rozluźniająca mięśnie lub delikatny masaż okolicy lędźwiowej – o ile nie nasila to bólu.
• Leki dostępne bez recepty: Dolegliwości bólowe można łagodzić ogólnodostępnymi preparatami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi (np. ibuprofenem lub paracetamolem) stosowanymi według zaleceń z ulotki. Ważne, by nie przekraczać zalecanych dawek i uwzględnić przeciwwskazania – w razie wątpliwości najlepiej skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem.
• Stopniowe „rozruszanie”: Gdy najsilniejszy ból minie, zaleca się łagodne uruchamianie ciała. Pomóc może ostrożne rozciąganie dolnej części pleców i nóg oraz krótkie spacery po mieszkaniu. Ruch poprawia krążenie i zapobiega zesztywnieniu mięśni, co przyspiesza zdrowienie.

Jeżeli mimo stosowania powyższych metod oraz leków bez recepty ból nie ustępuje po kilku dniach lub nasila się, należy skontaktować się z lekarzem. Objawy takie jak postępujące drętwienie lub osłabienie nogi bądź zaburzenia w kontrolowaniu oddawania moczu/stolca stanowią wskazanie do pilnej oceny lekarskiej. W takiej sytuacji konieczne może być włączenie silniejszych leków, intensywnej rehabilitacji, a w skrajnych przypadkach – rozważenie leczenia zabiegowego.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.