Komórki krwi: funkcje, rola w działaniu organizmu, normy

Na widok krwi niektórzy mdleją, a już z pewnością nie zastanawiają się nad tym, co znajduje się wewnątrz tej czerwonej cieczy.

Krew pełni wiele kluczowych funkcji w ludzkim organizmie, w innym wypadku jej nadmierna utrata nie wymagałaby natychmiastowej transfuzji.

I chociaż naukowcy dwoją się i troją, to krwi nie da się niczym zastąpić – ani syntetyczną krwią, ani niczym innym.

Przynajmniej na razie.

Kto jednak potrafi wymienić jej składniki i rozszyfrować tajemnicze nazwy widniejące na wynikach badań krwi, a tym bardziej zinterpretować przyporządkowane do nich wartości?

Może warto więc poświęcić chwilę czasu i dowiedzieć się więcej o tym, czym są zagadkowe erytrocyty, leukocyty czy trombocyty.

Kto wie – może dzięki temu uznasz, że warto odwiedzić lekarza i zrobić badania?

Sprawdź z czego składa się krew, które komórki za co odpowiadają i jakie są normy poszczególnych elementów morfotycznych.

 

Czym jest krew i jakie pełni funkcje?

Czy w postaci jednej małej kropelki, czy większej strużki, na pierwszy rzut oka krew wydaje się jednolitym czerwonym płynem.

Nie bez powodu nazywana jest często potocznie „farbą”, a dla opisania intensywnej czerwonej barwy używa się określenia krwista (czerwień).

Jeśli jednak spojrzysz na kroplę krwi pod mikroskopem, to zobaczysz, że jest ona mieszanką cieczy i wielu unoszących się w niej cząsteczek.

Owa ciecz to osocze, a cząsteczki to wyspecjalizowane komórki i fragmenty komórek, dzięki którym krew pełni w ludzkim organizmie szereg istotnych funkcji, mających kluczowe znaczenie dla zdrowia i życia.

Krew jest więc płynną tkanką, która krąży w całym ciele człowieka, poprzez naczynia układu krwionośnego (żyły, tętnice i włosowate naczynia krwionośne).

To właśnie od jej przepływu zależy prawidłowe funkcjonowanie wszystkich narządów organizmu.

W ciele dorosłego człowieka krąży około 5,5-6 litrów krwi, co stanowi około 7% masy jego ciała; ilość krwi jest zatem uzależniona od wagi (między innymi dlatego osoby ważące mniej niż 50 kilogramów nie mogą oddawać krwi).

Krew wytwarzana jest głównie w szpiku kostnym.

Swoją barwę zawdzięcza hemoglobinie, czyli białku obecnemu w czerwonych krwinkach.

Może przybierać jaśniejszy odcień czerwieni, gdy jest nasycona tlenem (np. w tętnicach) i ciemniejszy, gdy jest w ów tlen uboga (np. w żyłach).

Wędrówkę po ludzkim organizmie umożliwia krwi praca mięśnia sercowego (czyli serca).

Pompowana przez tętnice we wszystkie obszary ciała, powraca do serca za pośrednictwem żył.

W jakim celu krew nieustannie przebywa tę samą drogę?

Do kluczowych funkcji krwi zalicza się:

• transportowanie tlenu z płuc do wszystkich tkanek i odprowadzanie do płuc dwutlenku węgla, który jest następnie wydychany wraz z powietrzem. Następuje wówczas tzw. wymiana gazowa;
• dostarczanie do tkanek substancji odżywczych, witamin i składników mineralnych, a odprowadzanie z nich zbędnych lub szkodliwych końcowych produktów przemiany materii;
• przenoszenie hormonów i innych substancji aktywnych biologicznie pomiędzy komórkami;
• utrzymywanie równowagi wodno-elektrolitowej;
• zapewnienie obrony przed ciałami obcymi i antygenami, czyli rozpoznawanie i niszczenie szkodliwych i obcych dla organizmu czynników, w tym wirusów i bakterii – krew jest integralnym elementem układu odpornościowego;
• transportowanie komórek krwi z miejsc hemocytogenezy (szpiku kostnego, gruczołów limfatycznych) do centralnego układu krwionośnego;
• regulację temperatury ciała poprzez przenoszenie ciepła z miejsc, gdzie się go wytwarza najwięcej, do miejsc, gdzie produkcja jest mniejsza niż utrata, czyli np. z mięśni do skóry;
• utrzymywanie homeostazy, czyli stałego środowiska wewnętrznego, w tym utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej czy regulację wartości pH;
• branie udziału w procesach krzepnięcia, czyli zapewnienia odpowiedniej reakcji organizmu na skaleczenia;
• zapewnienie możliwości regulacji ciśnienia wewnątrz organizmu;
• funkcje podporowe poprzez stałe ciśnienie wywierane na ściany naczyń krwionośnych.

Aby krew bez problemu spełniania wszystkie powyższe role, w jej składzie nie może zabraknąć komórek do zadań specjalnych.

Z czego w zasadzie składa się krew?

 

Składniki krwi, czyli osocze i tajemnicze elementy morfotyczne

Ludzka krew składa się z części płynnej, czyli osocza, oraz zawieszonych w nim składników komórkowych.

Osocze stanowi 55% całej objętości krwi, a komórki oraz fragmenty komórek około 45%.

Woda, będąca w głównej mierze składnikiem osocza, rozprowadza po organizmie rozpuszczone w niej związki organiczne i nieorganiczne.

Siłą rzeczy w skład krwi wchodzą więc rozpuszczone gazy, hormony czy substancje odżywcze transportowane do komórek, takie jak witaminy, tłuszcze czy węglowodany.

I rzecz jasna końcowe produkty przemiany materii, na przykład mocznik czy amoniak, które muszą zostać przeniesione z komórek do miejsc, z których mogą być wydalone.

Nie zapominajmy jednak o fundamentalnych składnikach krwi, które nieodzownie towarzyszą osoczu podczas krążenia.

To elementy morfotyczne krwi, wśród których należy wymienić:

• czerwone krwinki (erytrocyty), odpowiadające za transport tlenu i dwutlenku węgla;
• białe krwinki (leukocyty), będące częścią układu odpornościowego i zapewniające funkcjonowanie odpowiedzi immunologicznej. To niejednorodna grupa, w skład której wchodzą granulocyty, limfocyty i monocyty;
• płytki krwi (trombocyty), biorące udział w procesie hemostazy, czyli odpowiadające za krzepnięcie krwi.

Warto nadmienić, że komórki krwi nie żyją zbyt długo i muszą być stale wytwarzane:

• krwinki czerwone żyją około 120 dni (3-4 miesiące),
• krwinki białe mogą żyć od kilku dni do kilkudziesięciu lat,
• płytki krwi z kolei kilka dni (zwykle około 8-10), najwyżej dwa tygodnie.  

 

Produkcja składników krwi odbywa się w szpiku kostnym, a ich rozkład w śledzionie.

Białe krwinki mogą dojrzewać w różnych miejscach, np. w grasicy czy węzłach chłonnych, ale wytwarzane są w szpiku.

To właśnie tam znajdują się komórki macierzyste, które dbają o to, aby krew człowieka miała przez całe życie odpowiedni skład.

Osocze, czyli za co odpowiada plazma i czym jest surowica?

Jak już wiesz osocze, czyli plazma, to płynny składnik krwi, w którym zawieszone są elementy morfotyczne.

Składa się ono w 90% z wody.

Pozostałe 10% to rozpuszczone w niej białka (albuminy i immunoglobuliny) oraz czynniki odpowiedzialne za krzepnięcie krwi.

Wśród innych związków obecnych w osoczu wymienić można jony metali, jony fosforanowe i dwuwęglowe, kwasy tłuszczowe, lipoproteiny, cholesterol, trójglicerydy, hormony, glukozę, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K), sole mineralne, dwutlenek węgla czy produkty metabolizmu białek oraz hemu.

Osocze odpowiada za transport substancji odżywczych, ale również produktów przemiany materii.

Białka ludzkiego osocza, czyli albuminy i globuliny, biorą udział w reakcjach obronnych organizmu, utrzymują stałe ciśnienie osmotyczne (a dokładnie onkotyczne) oraz stabilizują pH.

W przypadku głodu są źródłem aminokwasów dla komórek.

W procesie krzepnięcia krwi ma swój udział fibrynogen, dzięki czemu po skaleczeniu w miejscu rany powstaje skrzep.

Osocze można wyizolować poprzez odwirowanie krwi.

Krwinki i płytki o większej gęstości opadną wówczas na dno probówki, tworząc warstwy białą i czerwoną, natomiast osocze pozostanie na wierzchu, tworząc żółtą warstwę.

Osocze pozbawione czynników krzepliwości nosi nazwę surowicy. Surowica składa się w 91% z wody i w 7% z białek.

Resztę stanowią elektrolity i substancje odżywcze.

Odwirowane z pobranej od dawców krwi osocze używane jest między innymi do celów medycznych.

Preparaty na bazie surowicy stosowane są m.in. w leczeniu problemów z krzepnięciem krwi czy w stanach niedoboru odporności i przy nieprawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego.

 

Erytrocyty, czyli niezastąpione miliony czerwonych krwinek

Jeśli chociaż raz w życiu człowiek zetknął się z wynikami badań morfologii to z pewnością zapamiętał, że któraś wartość podana była w milionach.

I były to erytrocyty, czyli czerwone krwinki, które należą do najliczniejszej grupy elementów morfotycznych krwi.

Ich liczba zależy rzecz jasna od wieku i płci, ale zawsze pozostają liderami pod względem liczebności.

Główną funkcją erytrocytów jest transportowanie tlenu z płuc do poszczególnych tkanek organizmu. Umożliwia im to białko o nazwie hemoglobina, które posiada zdolność do nietrwałego wiązania tlenu.

W płucach czerwone krwinki pobierają tlen, a krążąc w organizmie – uwalniają go do sąsiednich tkanek.

Biorą też udział w transporcie dwutlenku węgla, zbędnego produktu przemiany materii, z tkanek z powrotem do płuc.

Średnie normy erytrocytów dla osób dorosłych to:

• u kobiet wahają się w granicach 3,5–5,2 mln/mm3,
• u mężczyzn 4,5–5,4 mln/mm3.

 

Należy jednak pamiętać o tym, że powyższe wskaźniki to jedynie pewna średnia populacyjna. Niektórzy mają stale nieco podwyższoną lub obniżoną liczbę erytrocytów, co nie świadczy o chorobie.

Na wyniku badania morfologicznego ilość czerwonych krwinek będzie oznaczona jako RBC.

Co mogą oznaczać podwyższone erytrocyty?

Stan, w którym erytrocyty są powyżej normy, określa się mianem erytrocytozy.

Zbyt duży poziom czerwonych krwinek wskazuje zazwyczaj na odwodnienie lub niedotlenienie organizmu.

Wzmożone namnażanie się erytrocytów może być wynikiem:

• chorób płuc,
• wady serca,
• rozedmy płuc,
• bezdechu sennego,
• przyjmowania niektórych leków,
• choroby o nazwie czerwienica prawdziwa.

 

Z podwyższonym poziomem erytrocytów mogą się również spotkać nałogowi palacze tytoniu.

Ze zbyt niskim poziomem czerwonych krwinek związane jest z kolei pojęcie erytrocytopenii.

Obniżony poziom erytrocytów wiąże się zazwyczaj z rozpoznaniem anemii, czyli niedokrwistości.

 

Erytrocyty poniżej normy mogą wskazywać m.in. na:

• niedobór żelaza, witamin B6 i B12, czy kwasu foliowego,
• zbyt obfite menstruacje,
• ciążę,
• niedokrwistość hemolityczną,
• uszkodzenia toksyczne szpiku,
• przewodnienie,
• przyjmowanie niektórych leków,
• choroby nerek,
• białaczkę,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• krwotok.

 

Jeśli z kolei czerwone krwinki występują w wynikach badań moczu, to świadczy o krwiomoczu.

Przyczyn pojawienia się erytrocytów w moczu może być wiele, ale jest to częsty objaw ostrego zapalania pęcherza, zapalenia cewki moczowej czy kamicy nerkowej.

Ważne: Zanim zaczniesz na własną rękę interpretować wyniki badań, to pamiętaj o tym, że rozpoznanie większości schorzeń wymaga głębszej diagnostyki, a zbyt wysoki lub zbyt niski poziom RBC nie musi od razu oznaczać poważnej choroby.

 

Leukocyty, czyli białe krwinki na polu walki

Leukocyty, czyli białe krwinki, to armia prawdziwych bohaterów gotowych każdego dnia do walki z przeróżnymi drobnoustrojami.

I chociaż jest ich zdecydowanie mniej niż krwinek czerwonych, to pełnią niezwykle ważne funkcje w każdym organizmie.

Odpowiadają przede wszystkim za odpowiedź immunologiczną, rozpoznawanie oraz unicestwianie wszelkiego rodzaju patogenów.

Tworzą barierę przed infekcjami, walczą z bakteriami, pasożytami, wirusami czy grzybami.

Biorą udział w niszczeniu komórek nowotworowych.

Jedną z ich funkcji jest również eliminacja zakrzepów krwi.

Wśród leukocytów można wyróżnić wiele podtypów, zróżnicowanych pod względem morfologicznym i funkcjonalnym.

Podstawowy podział dzieli je na granulocyty i agranulocyty.

Granulocyty dzielą się z kolei na:

• Neutrofile, czyli granulocyty obojętnochłonne, które stanowią około 30-70% wszystkich krążących we krwi leukocytów. Wykazują działanie bakteriobójcze i przejawiają właściwości żerne.
• Eozynofile, czyli granulocyty kwasochłonne, które stanowią około 1-8% leukocytów. Spełniają kilka ważnych funkcji, do których należy m.in. rozkład histaminy, wywołującej reakcje alergiczne. Pomagają również w walce z pasożytami.
• Bazofile, czyli granulocyty zasadochłonne, stanowią jedynie 0-2% białych krwinek. Wspierają one pracę układu odpornościowego. Odpowiadają za wytwarzanie heparyny, substancji odpowiedzialnej za krzepliwość krwi; serotoniny, która wpływa na przesyłanie sygnałów między komórkami mózgowymi oraz histaminy, której zadaniem jest rozszerzanie naczyń krwionośnych i ułatwianie przepływu krwi.

 

W skład agranulocytów wchodzą:

• Monocyty, których funkcją jest regulowanie reakcji przeciwbakteryjnych, przeciwwirusowych, przeciwpasożytniczych i przeciwgrzybiczych. Odpowiadają również za usuwanie uszkodzonej tkanki, regulują syntezę immunoglobulin i czynność komórek tkanki łącznej i fibroblastów.
• Limfocyty to najważniejsze elementy układu odpornościowego. Są obecne we krwi, limfie, a także we wszystkich tkankach, poza ośrodkowym układem nerwowym. Do głównych zadań limfocytów należy rozpoznawanie i likwidacja antygenów.

 

Limfocyty dzielą się na:

• limfocyty T (grasiczozależne) stanowiące ok. 70% wszystkich limfocytów krążących we krwi, a ich główną funkcją jest udział w reakcjach immunologicznych typu komórkowego, czyli niszczenie antygenów;
• limfocyty B (szpikozależne) to ok. 15% wszystkich limfocytów krążących we krwi, odpowiadają za wytwarzanie przeciwciał odpornościowych;
• limfocyty NK (natural killer, naturalni zabójcy) liczą ok. 15% wszystkich limfocytów, wykazują silne właściwości cytotoksyczne, co oznacza, że niszczą obce komórki (nowotworowe, czy wirusy) poprzez wytwarzane przez siebie białka.

 

Norma leukocytów dla dorosłych kobiet i mężczyzn mieści się w przedziale od 4 000 do 10 000/μl.

Podczas badania leukocyty oznaczane są jako WBC.

Podwyższony lub obniżony poziom leukocytów nie zawsze musi być oznaką choroby.

Czasem wystarczy stres lub infekcja, która akurat toczyła się w organizmie w dniu pobierania krwi do badania.

Dlatego tak ważne jest poinformowanie lekarza o wszystkim co mogło ewentualnie wpłynąć na wynik analizy laboratoryjnej.

Podwyższony poziom białych krwinek, zwany leukocytozą, pojawia się najczęściej na skutek stanów zapalnych albo zakażeń obecnych w organizmie.

Podwyższone leukocyty mogą również wystąpić m.in.:

• w wyniku wzmożonej aktywności fizycznej,
• w przebiegu przewlekłych stanów zapalnych,
• podczas infekcji wirusowej, bakteryjnej czy pasożytniczej,
• u kobiet w ciąży i po porodzie,
• po zabiegach operacyjnych,
• po zjedzony przed chwilą posiłku,
• po zawale serca,
• w wyniku urazu,
• w przebiegu astmy i alergii,
• na skutek wspomnianego wyżej stresu,
• u osób chorujących na białaczkę.

 

Z kolei nazwa leukopenia oznacza spadek leukocytów poniżej normy.

Na niski poziom leukocytów mogą wpłynąć m.in.:

• choroby autoimmunologiczne, które przyczyniają się do niszczenia białych krwinek przez własny system odpornościowy.
• niedożywienie i niedobory składników odżywczych,
• zakażenia wirusowe,
• chemioterapia,
• radioterapia,
• niedokrwistość aplastyczna,
• AIDS,
• białaczka,
• posocznica (sepsa),
• uszkodzenie szpiku,
• schorzenia śledziony i wątroby,
• zatrucie toksynami,
• przyjmowanie niektórych leków, w tym antybiotyków czy leków przeciwhistaminowych.

 

Warto wiedzieć, że podczas diagnostyki wahań poziomu białych krwinek zwraca się uwagę nie tylko na jeden wynik, a zleca się wykonanie kolejnych badań.

Ponadto badanie poziomu leukocytów jest jedynie wskazówką i nie wystarcza do rozpoznania konkretnej choroby.

 

Trombocyty, czyli płytki krwi, które działają jak naturalny plaster

Trombocyty, czyli płytki krwi, odgrywają niezwykle ważną rolę w procesie hemostazy, czyli w hamowaniu krwawienia.

Wspólnie z obecnym w osoczu fibrynogenem biorą udział w krzepnięciu krwi i odpowiadają za wytworzenie skrzepu.

Z pewnością kojarzysz sytuację, podczas której w wyniku urazu doszło do przerwania tkanki i polała się krew.

Ewentualnie poleciały dwie kropelki.

Tak czy owak – w takim momencie do akcji wchodzą trombocyty, które gromadzą się w miejscu uszkodzonych naczyń i szybko tworzą charakterystyczny czop.

Chwilę później, do płytek krwi dołącza rozpuszczony w osoczu fibrynogen, żeby jak najszybciej przekształcić się w nierozpuszczalną fibrynę.

Na ranie tworzy się rodzaj siateczki, która powstrzymuje czerwone krwinki przed dalszym wypływaniem.

Po kilku chwilach powstaje skrzep, który odpada po zagojeniu się rany.

Trombocyty biorą również udział w procesach odpornościowych.

Zaburzenia związane z płytkami krwi mogą prowadzić do:

• trombocytopenii, czyli małopłytkowości – trombocyty poniżej normy;
• trombocytozy lub trombocytemii, czyli nadpłytkowości - liczba płytek krwi powyżej normy;
• trombastenii lub trombopatii – czyli upośledzenia funkcji trombocytów.

 

Norma trombocytów we krwi dla osoby dorosłej wynosi 150-450 tys./mm³.

U mężczyzn może występować więcej płytek krwi niż u kobiet.

Oznaczeniem trombocytów w badaniu jest PLT.

Dodatkowe parametry dotyczące płytek krwi, z którymi możesz się spotkać w wynikach badań laboratoryjnych, to:

• MPV - oznacza średnią objętość płytki,
• PDW - wskaźnik związany ze zmiennością objętości płytek,
• P-LCR - oznacza procentowy udział dużych płytek krwi w ogólnej liczbie trombocytów.

Podwyższony poziom trombocytów może występować w wyniku wzmożonej aktywności fizycznej, niedoboru żelaza, ciąży, przewlekłego stanu zapalnego czy chorób nowotworowych.

Z kolei obniżony poziom płytek krwi może pojawić się na skutek zaburzeń w obrębie śledziony, w przebiegu chorób autoimmunologicznych, podczas przyjmowania niektórych leków, np. antybiotyków, po zakończonej chemioterapii lub radioterapii, przy niedoborze witaminy B12 i kwasu foliowego, w przebiegu mononukleozy, jak również w przypadku mniejszych lub większych krwotoków występujących w organizmie.

Pamiętaj jednak, że podobnie, jak w przypadku innych wskaźników, zbyt wysoki lub zbyt niski poziom płytek krwi nie musi być związany z występowaniem konkretnej choroby.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.