Echo serca (USG serca, echokardiografia): co to, jak wygląda, co wykrywa
Autor: Przychodnia Dimedic
Echo serca, znane również jako USG serca lub echokardiografia, to jedno z kluczowych badań obrazowych w kardiologii. Dzięki wykorzystaniu fal ultradźwiękowych pozwala ocenić budowę i pracę serca w czasie rzeczywistym – sprawdzić funkcję zastawek, kurczliwość mięśnia czy przepływ krwi w jamach serca. Jest badaniem bezbolesnym, nieinwazyjnym i bezpiecznym, dlatego można je wykonywać zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.
Echo serca (USG serca): co to jest?
Echo serca, nazywane także USG serca lub fachowo echokardiografią, to jedno z podstawowych i najczęściej stosowanych badań w diagnostyce kardiologicznej. Polega ono na wykorzystaniu fal ultradźwiękowych – niesłyszalnych dla ludzkiego ucha – które odbijają się od struktur serca i są rejestrowane przez specjalną sondę. Uzyskany w ten sposób obraz pozwala lekarzowi w czasie rzeczywistym obserwować pracę serca, jego kształt, wielkość oraz sposób, w jaki krew przepływa przez jamy serca i zastawki.
Co istotne, echokardiografia daje możliwość oceny dynamiki – widzimy nie tylko statyczny obraz, ale i to, jak serce kurczy się oraz rozkurcza w każdym uderzeniu. Dzięki temu można zauważyć nawet subtelne zaburzenia pracy mięśnia sercowego, które na innych badaniach mogłyby pozostać niezauważone.
W odróżnieniu od EKG, które obrazuje jedynie czynność elektryczną serca, echo serca dostarcza informacji o jego budowie anatomicznej i mechanice pracy. Badanie jest całkowicie bezpieczne – fale ultradźwiękowe nie niosą ryzyka promieniowania, co sprawia, że można je wykonywać wielokrotnie, również u dzieci, kobiet w ciąży czy osób starszych. Jest też zupełnie bezbolesne i nieinwazyjne, dlatego pacjenci podchodzą do niego bez większego stresu.
W praktyce klinicznej echokardiografia stała się jednym z podstawowych narzędzi w codziennej pracy kardiologa – pozwala zarówno na szybkie rozpoznanie poważnych chorób serca, jak i na monitorowanie skuteczności leczenia czy kontrolę stanu pacjenta w dłuższym okresie.
Echo serca (echokardiografia) – wskazania do wykonania badania
Echokardiografia jest niezwykle uniwersalnym narzędziem diagnostycznym i może być zlecana w bardzo różnych sytuacjach klinicznych. Jednym z najczęstszych powodów skierowania jest podejrzenie chorób zastawek serca – czyli struktur, które działają jak swoiste „drzwi” pomiędzy jamami serca. Jeśli zastawka jest zwężona lub niedomykalna, przepływ krwi zostaje zaburzony, co szybko odbija się na wydolności całego organizmu.
Kolejnym ważnym wskazaniem są objawy niewydolności serca, takie jak obrzęki nóg, duszność przy niewielkim wysiłku czy szybkie męczenie się. Badanie pozwala wówczas potwierdzić lub wykluczyć osłabienie mięśnia sercowego.
Echo serca wykonuje się również u pacjentów, którzy zgłaszają bóle w klatce piersiowej, napady kołatania serca lub nawracające omdlenia – objawy te mogą świadczyć zarówno o chorobie wieńcowej, jak i o zaburzeniach rytmu czy wadach wrodzonych. Bardzo istotnym wskazaniem jest też ocena serca po przebytym zawale – echokardiografia pozwala zobaczyć, które fragmenty mięśnia sercowego uległy uszkodzeniu, a które pracują prawidłowo.
Współcześnie echo serca znajduje również zastosowanie w onkologii. Niektóre leki przeciwnowotworowe mogą uszkadzać serce, dlatego w trakcie terapii kontroluje się jego pracę za pomocą USG. Dzięki temu można odpowiednio wcześnie zauważyć ewentualne działania niepożądane i zmodyfikować leczenie. Wskazaniem są także podejrzenia wad wrodzonych – zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, którzy wcześniej nie mieli przeprowadzonej szczegółowej diagnostyki kardiologicznej.
Co więcej, echokardiografia ma znaczenie profilaktyczne. U osób z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym czy chorobami nerek, które obciążają układ sercowo-naczyniowy, regularne wykonywanie badania pozwala wcześnie wykryć niekorzystne zmiany, zanim pojawią się wyraźne objawy kliniczne. To sprawia, że echo serca nie jest badaniem zarezerwowanym wyłącznie dla osób poważnie chorych, ale także cennym narzędziem w profilaktyce i wczesnej diagnostyce.
Co wykrywa echo serca?
USG serca to niezwykle wszechstronne badanie, które pozwala na wykrycie zarówno poważnych, jak i subtelnych nieprawidłowości w budowie oraz funkcjonowaniu serca. Jednym z kluczowych zastosowań jest diagnozowanie wad wrodzonych – takich, z którymi dziecko rodzi się i które mogą nie dawać wyraźnych objawów od razu po urodzeniu. Dzięki echokardiografii lekarz może wykryć np. nieprawidłowe połączenia między jamami serca czy zwężenia dużych naczyń, a tym samym zaplanować odpowiednie leczenie i monitorowanie pacjenta od najwcześniejszych lat. Badanie sprawdza się również w rozpoznawaniu wad nabytych, czyli tych, które pojawiają się w ciągu życia, np. w wyniku choroby reumatycznej czy starzenia się zastawek.
Kolejną grupą schorzeń, które można ujawnić, są zmiany dotyczące wielkości i kształtu serca. Powiększenie jam serca czy pogrubienie ścian to sygnały, że mięsień sercowy pracuje w warunkach zwiększonego obciążenia – np. z powodu nadciśnienia tętniczego, przewlekłej choroby płuc czy wad zastawek. Dzięki echo serca można także ocenić kurczliwość poszczególnych fragmentów mięśnia sercowego. To szczególnie ważne u pacjentów po zawale – obszary martwicy mięśnia nie kurczą się prawidłowo, a ich wczesne wykrycie ma duże znaczenie przy planowaniu dalszej terapii i rehabilitacji.
Echokardiografia pozwala też stwierdzić obecność niewydolności serca – czyli sytuacji, w której serce nie jest w stanie pompować krwi na tyle skutecznie, by pokryć zapotrzebowanie organizmu na tlen i składniki odżywcze. Objawia się to dusznością, obrzękami czy szybkim męczeniem, a echo serca pomaga ocenić stopień zaawansowania choroby. Badanie potrafi także ujawnić rzadziej spotykane zmiany, takie jak guzy serca czy skrzepliny w jego jamach, które mogą stanowić źródło groźnych zatorów. Dodatkowo możliwe jest wykrycie płynu w worku osierdziowym – jego nadmiar może uciskać serce i zaburzać jego prawidłowe działanie.
Ogromną zaletą badania jest możliwość zastosowania techniki Dopplerowskiej. Dzięki niej lekarz ocenia kierunek i prędkość przepływu krwi przez zastawki i naczynia. To niezwykle pomocne przy analizie, czy zastawka jest zwężona (krew przepływa szybciej i pod większym ciśnieniem), czy też niedomykalna (krew cofa się wstecz). Doppler pozwala także ocenić ciśnienie w tętnicy płucnej, co ma ogromne znaczenie w rozpoznawaniu nadciśnienia płucnego. W efekcie echokardiografia staje się nie tylko metodą obrazującą, ale i narzędziem precyzyjnej analizy funkcjonowania całego układu krążenia.
USG serca – jak przygotować się do badania?
Do standardowego USG serca pacjent nie musi przygotowywać się w specjalny sposób – można je wykonać o dowolnej porze dnia, niezależnie od posiłków. Warto jednak:
- założyć wygodną, luźną odzież,
- przynieść wcześniejsze wyniki badań (EKG, wyniki krwi, poprzednie echo serca),
- poinformować lekarza o aktualnie przyjmowanych lekach.
Wyjątek stanowią bardziej zaawansowane techniki, takie jak echokardiografia przezprzełykowa – wówczas pacjent musi pozostawać na czczo przez minimum 6 godzin przed badaniem.
Echo serca – jak przebiega badanie?
Standardowe echo serca trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu minut. Pacjent kładzie się na lewym boku, a lekarz przykłada do klatki piersiowej głowicę USG pokrytą specjalnym żelem. Aparat wysyła ultradźwięki i przetwarza odbite fale na obraz widoczny na monitorze.
W trakcie badania pacjent proszony jest czasem o wstrzymanie oddechu lub zmianę pozycji ciała, aby uzyskać lepszy obraz. Cała procedura jest bezbolesna, nie wymaga znieczulenia i można ją powtarzać wielokrotnie.
Ile trwa USG serca?
Średni czas badania wynosi około 20–40 minut, w zależności od celu diagnostycznego i rodzaju echokardiografii. Proste badania przesiewowe mogą trwać krócej, natomiast specjalistyczne, takie jak echo serca z kontrastem czy przezprzełykowe, są dłuższe i bardziej szczegółowe.
Ile kosztuje echo serca?
Cena badania zależy od placówki, lokalizacji oraz zastosowanej techniki. Orientacyjny koszt w prywatnych ośrodkach waha się od 180 do 400 zł, przy czym badania specjalistyczne (z kontrastem, przezprzełykowe) mogą kosztować nawet 600–800 zł. W ramach NFZ badanie jest bezpłatne, jeśli zostało zlecone przez lekarza kardiologa.
Echo serca z kontrastem – na czym polega i kiedy się je wykonuje?
Echo serca z kontrastem to specjalistyczna odmiana badania, w której pacjentowi podaje się dożylnie środek kontrastowy – zwykle w postaci mikropęcherzyków gazu zawieszonych w płynie. Te drobne cząsteczki działają jak „znaczniki”, dzięki którym fale ultradźwiękowe odbijają się w sposób bardziej czytelny, a obraz uzyskiwany na monitorze jest wyraźniejszy i bardziej szczegółowy. Dzięki kontrastowi lekarz może zobaczyć struktury serca, które w standardowym badaniu byłyby słabo widoczne, np. u osób z grubszą ścianą klatki piersiowej, po przebytych operacjach czy w przypadku nadwagi i otyłości.
Główne wskazania do takiej echokardiografii to sytuacje, gdy klasyczne USG serca nie daje wystarczającej jakości obrazu, a także wtedy, gdy istnieje podejrzenie obecności guzów serca lub skrzeplin w jego jamach. To niezwykle ważne, ponieważ skrzepliny mogą stać się źródłem zatorów, np. w mózgu, co grozi udarem. Kontrast przydaje się również, gdy konieczna jest bardzo precyzyjna ocena przepływu krwi i funkcjonowania komór serca – np. przy ocenie niewydolności serca czy skuteczności nowoczesnych metod leczenia.
Warto podkreślić, że środki kontrastowe stosowane w echokardiografii mają wysoki profil bezpieczeństwa. Rzadko wywołują działania niepożądane, a jeśli już, to zwykle są to łagodne reakcje, takie jak krótkotrwałe uczucie ciepła czy zawroty głowy. Nie podaje się ich jednak rutynowo wszystkim pacjentom – stosuje się je tylko wówczas, gdy istnieją konkretne wskazania medyczne. W praktyce oznacza to, że większość osób ma wykonywane standardowe echo serca, a badanie z kontrastem jest zarezerwowane dla bardziej wymagających przypadków, gdzie precyzja obrazu ma kluczowe znaczenie dla dalszego leczenia.
Echo serca Doppler – na czym polega?
Echo serca z użyciem techniki Dopplerowskiej to jedna z najbardziej wartościowych odmian echokardiografii, ponieważ pozwala nie tylko zobaczyć budowę serca, ale także zajrzeć w jego „fizykę” – czyli sposób, w jaki krew przepływa przez jamy i zastawki. Dzięki zastosowaniu efektu Dopplera aparat USG potrafi ocenić, z jaką prędkością i w jakim kierunku porusza się krew. W praktyce oznacza to, że lekarz może od razu stwierdzić, czy krew przepływa prawidłowo, czy też pojawiają się zaburzenia – na przykład cofanie się krwi przez niedomykalną zastawkę.
Technika Dopplerowska znajduje szczególne zastosowanie w diagnostyce wad zastawkowych. Jeśli zastawka jest zwężona, krew musi przepływać przez nią pod większym ciśnieniem i z większą prędkością – co wyraźnie widać w badaniu. Z kolei niedomykalność zastawek objawia się cofaniem się krwi w przeciwnym kierunku, co także można łatwo wykryć. To sprawia, że echo serca Doppler jest niezastąpione przy ocenie zaawansowania choroby i podjęciu decyzji o leczeniu operacyjnym lub farmakologicznym.
Badanie pozwala też na pomiar ciśnienia w jamach serca i w tętnicy płucnej. Jest to szczególnie ważne u pacjentów z podejrzeniem nadciśnienia płucnego – choroby, która przez długi czas rozwija się skrycie, a której wczesne rozpoznanie znacząco wpływa na rokowanie. Co więcej, echo serca z Dopplerem daje lekarzowi możliwość obserwacji przepływu krwi w dużych naczyniach, takich jak aorta czy żyły główne, co pozwala kompleksowo ocenić stan układu krążenia.
Warto podkreślić, że badanie to jest całkowicie nieinwazyjne i bezpieczne – pacjent odczuwa je tak samo jak klasyczne USG serca, a zysk diagnostyczny jest znacznie większy. Z tego powodu echokardiografia Dopplerowska stała się standardem w nowoczesnej kardiologii i jest wykonywana w większości przypadków, gdy zachodzi potrzeba oceny pracy serca.
Echokardiografia wysiłkowa – na czym polega i kiedy jest wykonywana?
Echokardiografia wysiłkowa to badanie, które w unikalny sposób łączy obrazowanie serca metodą ultradźwięków z kontrolowanym wysiłkiem fizycznym. Standardowe echo serca pokazuje, jak serce pracuje w spoczynku, jednak w wielu przypadkach nie ujawnia pełnego obrazu problemu – dopiero obciążenie organizmu wysiłkiem uwidacznia ukryte zaburzenia. Podczas badania pacjent najpierw przechodzi wstępne USG serca, a następnie wykonuje ćwiczenia na bieżni lub rowerze stacjonarnym. W tym czasie lekarz monitoruje czynność serca, a zaraz po zakończeniu wysiłku ponownie ocenia jego obraz i kurczliwość mięśnia.
Dzięki temu można sprawdzić, jak serce reaguje na zwiększone zapotrzebowanie na tlen i energię. Jeśli w spoczynku serce wygląda prawidłowo, ale w trakcie wysiłku pojawiają się zaburzenia kurczliwości lub niedokrwienie mięśnia sercowego, może to świadczyć o chorobie wieńcowej, czyli niedostatecznym ukrwieniu serca w wyniku zwężeń w naczyniach wieńcowych.
Do najczęstszych wskazań do echokardiografii wysiłkowej należy właśnie diagnostyka choroby wieńcowej, szczególnie u osób z bólami w klatce piersiowej lub niejednoznacznymi wynikami innych badań. Badanie wykonuje się także przed dużymi zabiegami chirurgicznymi – zwłaszcza u pacjentów z czynnikami ryzyka kardiologicznego – aby ocenić tzw. rezerwę sercową, czyli zdolność serca do radzenia sobie z dodatkowym obciążeniem. Dodatkowo echokardiografia wysiłkowa pozwala ocenić tolerancję wysiłku i wydolność pacjentów po przebytych zawałach, operacjach kardiochirurgicznych czy epizodach niewydolności serca.
Badanie to jest nieinwazyjne, a choć wymaga od pacjenta wysiłku fizycznego, odbywa się pod stałą kontrolą lekarza i z użyciem specjalistycznej aparatury monitorującej ciśnienie, tętno i saturację. Dzięki temu ryzyko powikłań jest minimalne, a korzyści diagnostyczne ogromne. Echokardiografia wysiłkowa stanowi więc ważny element w ocenie pacjentów kardiologicznych, pozwalając na wykrycie problemów, których nie widać w spoczynku.
Echokardiografia przezprzełykowa: co to za badanie?
Echokardiografia przezprzełykowa to bardziej zaawansowana forma USG serca, stosowana wtedy, gdy zwykłe badanie przez klatkę piersiową nie daje wystarczająco czytelnego obrazu. Dzieje się tak np. u osób otyłych, u pacjentów po operacjach kardiochirurgicznych czy w sytuacjach, gdy żebra, tkanki miękkie albo powietrze w płucach utrudniają ultradźwiękom dotarcie do serca. W takiej sytuacji wykorzystuje się naturalną bliskość przełyku i serca – cienka sonda z głowicą ultrasonograficzną wprowadzana jest do przełyku, co pozwala uzyskać bardzo dokładny obraz struktur serca z minimalnej odległości.
Badanie daje lekarzowi dostęp do szczegółowych informacji, szczególnie przy ocenie zastawek serca – można dokładnie zobaczyć, czy są zwężone, niedomykalne, a także ocenić ich budowę przed planowaną operacją lub wszczepieniem protezy zastawkowej. Kolejnym ważnym zastosowaniem jest wykrywanie skrzeplin w lewym przedsionku, które mogą stanowić źródło groźnych zatorów prowadzących do udaru mózgu. Echokardiografia przezprzełykowa bywa także nieoceniona w diagnostyce wad wrodzonych, kiedy potrzebna jest szczegółowa wizualizacja struktur niedostępnych w klasycznym badaniu.
Do przeprowadzenia tego rodzaju badania konieczne jest odpowiednie przygotowanie – pacjent musi pozostawać na czczo przez co najmniej 6 godzin, aby zmniejszyć ryzyko zachłyśnięcia się treścią pokarmową. Przed wprowadzeniem sondy stosuje się miejscowe znieczulenie gardła, a w razie potrzeby także krótkotrwałe leki uspokajające, które pomagają pacjentowi znieść dyskomfort związany z obecnością sondy w przełyku. Choć procedura może wydawać się inwazyjna, jest bezpieczna, a jej wartość diagnostyczna w wielu przypadkach nieoceniona. Dzięki niej kardiolog otrzymuje obraz o jakości porównywalnej do tego, jaki dają bardziej skomplikowane metody obrazowania, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, ale przy znacznie mniejszym obciążeniu dla pacjenta.
Echo serca u dzieci
Echokardiografia u dzieci odgrywa ogromną rolę w diagnostyce pediatrycznej, ponieważ wiele wad serca ma charakter wrodzony i może ujawniać się już w pierwszych dniach czy tygodniach życia. Badanie można wykonać nawet u noworodków i wcześniaków – jest całkowicie bezpieczne, nieinwazyjne i nie wiąże się z promieniowaniem, dlatego stanowi idealne narzędzie do oceny delikatnego organizmu dziecka. W praktyce echo serca pozwala lekarzowi obejrzeć wszystkie jamy i zastawki serca, ocenić kierunek przepływu krwi oraz sprawdzić, czy struktury rozwijają się prawidłowo.
Najczęstszym powodem skierowania dziecka na badanie są szmery słyszalne podczas osłuchiwania serca stetoskopem. Choć nie każdy szmer musi oznaczać chorobę, echokardiografia daje możliwość szybkiego sprawdzenia, czy mamy do czynienia z tzw. szmerem niewinnym, czy też z objawem wady wrodzonej. Badanie wykonuje się również u dzieci, które mają problemy z prawidłowym przyrostem masy ciała, zmagają się z częstymi infekcjami dróg oddechowych, miewają duszności, sinicę ust czy palców – są to objawy mogące sugerować zaburzenia krążenia.
Wskazaniem do badania jest także podejrzenie wrodzonej wady serca, zarówno w wieku niemowlęcym, jak i późniejszym. Dzięki echokardiografii lekarz może szybko potwierdzić rozpoznanie i zaplanować dalsze leczenie – od obserwacji, przez farmakoterapię, aż po interwencje kardiochirurgiczne, jeśli są konieczne.
Przy wykonywaniu badania u dzieci szczególną uwagę zwraca się na komfort małego pacjenta. Zwykle rodzic może być obecny przez cały czas, co daje dziecku poczucie bezpieczeństwa i zmniejsza stres. Badanie odbywa się w pozycji leżącej, a lekarz przykłada do klatki piersiowej niewielką sondę pokrytą żelem – procedura nie wywołuje bólu, a jedynie chwilowy chłód czy lekki dyskomfort. W ten sposób echokardiografia staje się nieocenionym narzędziem w monitorowaniu zdrowia najmłodszych, dając lekarzom możliwość wykrycia nieprawidłowości na bardzo wczesnym etapie, gdy szanse na skuteczne leczenie są największe.
Echo serca, czyli USG serca, to jedno z kluczowych badań w diagnostyce i monitorowaniu chorób układu krążenia. Jest nieinwazyjne, bezpieczne i dostarcza ogromnej ilości informacji – od oceny wielkości jam serca po analizę przepływu krwi przez zastawki. Dzięki różnym technikom, takim jak Doppler, badania wysiłkowe, z kontrastem czy przezprzełykowe, echokardiografia pozwala dostosować diagnostykę do indywidualnych potrzeb pacjenta.
FAQ – Echo serca (USG serca, echokardiografia)
Czym jest echo serca i czym różni się od EKG?
Echo serca (echokardiografia) to badanie obrazowe, które pokazuje budowę i pracę serca w czasie rzeczywistym. Używa fal ultradźwiękowych, które odbijają się od struktur serca. Z kolei EKG rejestruje jedynie czynność elektryczną mięśnia sercowego.
Czy echo serca jest bezpieczne?
Tak. Badanie jest całkowicie bezpieczne i nieinwazyjne. Nie wykorzystuje promieniowania, więc można je wykonywać wielokrotnie, również u dzieci i kobiet w ciąży.
Jak długo trwa USG serca?
Standardowe badanie trwa zwykle od 20 do 40 minut, w zależności od tego, jak szczegółowa ocena jest potrzebna.
Jak przygotować się do badania?
Do klasycznego badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Wyjątkiem jest echokardiografia przezprzełykowa – wówczas należy być na czczo przez minimum 6 godzin.
Ile kosztuje echo serca?
W prywatnych placówkach cena badania waha się zazwyczaj między 180 a 400 zł. Bardziej specjalistyczne formy, np. echo przezprzełykowe czy z kontrastem, mogą kosztować 600–800 zł. W ramach NFZ badanie jest bezpłatne, jeśli ma się skierowanie od lekarza.
Kiedy lekarz zleca echo serca?
Najczęściej przy podejrzeniu chorób zastawek, niewydolności serca, bólach w klatce piersiowej, kołataniach, omdleniach lub po zawale. Wskazaniem może być też monitorowanie serca podczas leczenia onkologicznego.
Co wykrywa USG serca?
Badanie pozwala wykryć m.in. wady wrodzone i nabyte serca, powiększenie jego jam, zaburzenia kurczliwości, guzy, skrzepliny czy płyn w worku osierdziowym. Dzięki Dopplerowi można ocenić także przepływ krwi przez zastawki.
Czym różni się echo serca z kontrastem od zwykłego badania?
Do badania dożylnie podaje się specjalny kontrast, który poprawia jakość obrazu. Wykonuje się je wtedy, gdy klasyczne USG daje nieczytelne wyniki lub gdy podejrzewa się guzy czy skrzepliny.
Na czym polega echo serca Doppler?
To odmiana badania, która ocenia przepływ krwi w sercu i naczyniach. Dzięki niej lekarz może sprawdzić m.in. stopień niedomykalności zastawek oraz ciśnienie w tętnicy płucnej.
Co to jest echokardiografia wysiłkowa?
To echo serca wykonywane przed i po wysiłku (np. na bieżni). Pozwala ocenić, jak serce radzi sobie w warunkach zwiększonego zapotrzebowania na tlen, np. przy podejrzeniu choroby wieńcowej.
Kiedy wykonuje się echokardiografię przezprzełykową?
Gdy obraz uzyskany w klasycznym USG serca jest niewystarczający. Dzięki sondzie wprowadzonej do przełyku lekarz otrzymuje bardzo dokładny obraz serca i zastawek.
Czy dzieci też mogą mieć echo serca?
Tak. Badanie wykonuje się u dzieci m.in. przy podejrzeniu wad wrodzonych, obecności szmerów czy problemach z przyrostem masy ciała. Jest ono całkowicie bezpieczne i bezbolesne.
Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
