Różyczka: jak wygląda, objawy, leczenie

Różyczka, mimo że dzięki obowiązkowym szczepieniom występuje dziś rzadziej, nadal stanowi zagrożenie – zwłaszcza dla kobiet w ciąży i osób nieszczepionych. Łagodny przebieg typowy dla dzieci może maskować potencjał wirusa Rubella do wywołania poważnych powikłań i trwałych wad wrodzonych. W niniejszym artykule, przeprowadzę Cię przez najważniejsze zagadnienia: od mechanizmu zakażenia, przez objawy i diagnostykę, po leczenie oraz rolę szczepień w zwalczaniu różyczki.

Różyczka: czym jest?

Różyczka to ostra choroba wirusowa ludzi, wywoływana przez jednoniciowy wirus RNA Rubella z rodziny Togaviridae. Patogen przenosi się przede wszystkim drogą kropelkową, rzadziej przez bezpośredni kontakt z wydzielinami chorego lub – u kobiet ciężarnych – przez łożysko, prowadząc do zakażenia wrodzonego. Okres wylęgania wynosi zwykle 14-21 dni; chory zakaża już tydzień przed wysypką i pozostaje zakaźna ok. 7 dni po jej ustąpieniu. Dzięki obowiązkowym szczepieniom MMR liczba zachorowań w Polsce spadła o ponad 95 %, jednak wirus wciąż krąży w populacji.

Przyczyny różyczki

Bezpośrednią przyczyną choroby jest zaatakowanie chorego przez wirus Rubella. Do zakażenia dochodzi po wniknięciu aerozolu z cząstkami wirusa na błony śluzowe dróg oddechowych, skąd patogen rozsiewa się drogą limfatyczną i krwiobiegiem. Czynniki sprzyjające:

• brak szczepienia lub tylko jedna dawka MMR
• przebywanie w dużych skupiskach (żłobki, internaty, koszary)
• immunosupresja (chemioterapia, sterydoterapia)
• podróże do regionów endemicznych
• wczesna wiosna i późna jesień – sezonowy wzrost zachorowań.

Różyczka: objawy

U ≈ 50 % zakażonych infekcja przebiega skąpoobjawowo lub bezobjawowo.

Typowy, trzyfazowy obraz kliniczny:

1. Prodromalna – złe samopoczucie, niewysoka gorączka, katar.
2. Limfadenopatyczna – bolesny obrzęk węzłów potylicznych, karkowych i zausznych.
3. Osutkowa – drobnoplamista lub plamisto-grudkowa, jasnoróżowa wysypka pojawia się na twarzy, w ciągu doby obejmuje tułów i kończyny, zanika po 3-5 dniach bez złuszczania.

U dorosłych częste są bóle lub zapalenie drobnych stawów, a u chłopców przejściowe zapalenie jąder.

Różyczka – jak wygląda?

Wysypka składa się z drobnych, dobrze odgraniczonych plamek wielkości główki od szpilki. Nie zlewa się (jak w odrze) i zwykle nie swędzi. Zmiany ustępują bez pozostawiania przebarwień czy blizn. W różnicowaniu uwzględnia się odrę, szkarlatynę, rumień zakaźny oraz wysypki polekowe.

Różyczka u dzieci

U dzieci przebieg bywa łagodny: szybka wysypka, niewysoka temperatura, powiększone węzły chłonne. Zgodnie z zaleceniami NIZP-PZH maluch może wrócić do przedszkola lub szkoły 7 dni po pojawieniu się wysypki, o ile nie gorączkuje i czuje się dobrze. Ryzyko powikłań neurologicznych wynosi < 0,2 %, ale zaleca się kontrolę słuchu w ciągu 3 miesięcy od choroby. 

Różyczka u dorosłych

Nieszczepieni młodzi mężczyźni chorują najczęściej; choroba przebiega ciężej niż u dzieci (gorączka ≤ 39 °C, silniejsze bóle mięśni, wyraźna limfadenopatia). U 30-60 % kobiet > 20 lat rozwija się immunologiczne zapalenie nadgarstków i stawów międzypaliczkowych, zwykle ustępujące po 1-3 tygodniach; tylko 5 % pacjentek wymaga krótkiej kuracji niskimi dawkami glikokortykosteroidów. Sporadycznie zdarza się zapalenie mózgu (1-4 / 10 000).

Różyczka: rozpoznanie

Rozpoznanie kliniczne opiera się na triadzie: (1) krótkotrwała wysypka, (2) charakterystyczna limfadenopatia, (3) łagodny przebieg ogólny. Badania pomocnicze:

• serologia – obecność IgM i/lub czterokrotny wzrost IgG potwierdzają świeże zakażenie;
• PCR z wymazu z gardła, moczu lub płynu owodniowego u ciężarnych;
• awidność IgG – niska (< 40 %) wskazuje na niedawne zakażenie.

W różnicowaniu: odra, cytomegalia, parwowirus B19, szkarlatyna, polekowe wysypki.

Różyczka: leczenie

Nie istnieje swoista terapia przeciwwirusowa; postępowanie obejmuje:

• izolację chorego na 7 dni od pojawienia się wysypki,
• leki przeciwgorączkowe (paracetamol, ibuprofen),
• odpowiednie nawodnienie,
• immunoglobulinę 0,4 g / kg i.v./i.m. u kobiet w ciąży (zmniejsza wiremię, nie eliminuje ryzyka wad).

Antybiotyki nie mają wskazań.

Różyczka w ciąży

Pierwotne zakażenie w I trymestrze jest teratogenem klasy I – ryzyko zespołu różyczki wrodzonej (triada Gregga: głuchota, wady serca, zaćma) sięga 90 % ≤ 10 tc, spada do 25 % w II trymestrze, po 20 tc praktycznie zanika. Kobiety zakażone do 12 tygodnia ciąży powinny być kierowane do ośrodka referencyjnego; diagnostyka obejmuje PCR z płynu owodniowego i dokładną ocenę USG.

Powikłania różyczki

Najczęstsze powikłania nabytej choroby dotyczą układu kostno-stawowego (przemijające zapalenie stawów). Rzadziej obserwuje się: zapalenie mózgu (śmiertelność 20-30 %), małopłytkowość, zapalenie ucha środkowego, hepatitę. W zespole wrodzonym mogą wystąpić trwałe uszkodzenia wzroku, słuchu, ośrodkowego układu nerwowego, serca i zaburzenia endokrynne (cukrzyca typu 1 u 15 % pacjentów). 

Jak sprawdzić swoją odporność na różyczkę?

1. Sprawdź dokumentację szczepień (książeczka zdrowia, karta uodpornienia).
2. Zrób badanie IgG/IgM metodą ELISA; niski poziom IgG (< 10 IU/ml) oznacza brak odporności.
3. Brak przeciwciał ⇒ dwie dawki MMR w odstępie ≥ 4 tygodni (bezpłatnie w POZ dla dzieci, odpłatnie dla dorosłych).

Szczepienie na różyczkę

Preparat MMR zawiera żywe, atenuowane szczepy odry, świnki i Rubella virus (Wistar RA 27/3). Obowiązkowy schemat w Polsce:

Dawka	Wiek	Cel
I	13-15 miesięcy	immunizacja podstawowa
II	6. rok życia	uzupełnienie i długotrwała odporność

Skuteczność po dwóch dawkach > 97 %; odporność komórkowa utrzymuje się co najmniej 20 lat.

Niepożądane odczyny po szczepieniu na różyczkę

• miejscowe: ból, obrzęk, zaczerwienienie (5-15 %, 1-2 dni)
• stan podgorączkowy (≤ 10 %)
• powiększenie węzłów/krótka wysypka (2-5 %)
• przemijające bóle stawów u dorosłych kobiet (1-3 %)

Ciężkie NOP (anafilaksja, trombocytopenia) raportowane są rzadziej niż 1 / 100 000 dawek.

Tabela 1. Różnice w przebiegu klinicznym różyczki

Cecha	Dzieci	Dorośli	Zakażenie w ciąży
Postać kliniczna	Łagodna lub bezobjawowa	Gorączka, bóle stawów	Często bezobjawowa u matki, ciężkie wady płodu
Ryzyko powikłań	Niskie (< 1 %)	Umiarkowane (zapalenie stawów, mózgu)	Bardzo wysokie (CRS)
Leczenie	Objawowe w domu	Jak u dzieci + izolacja	Nadzór perinatologiczny, γ-globulina
Rokowanie	Dobre	Dobre	Zależne od tygodnia ciąży

Choć różyczka została zepchnięta na margines dzięki szczepieniom, wciąż stanowi zagrożenie dla nieszczepionych dorosłych i płodów. W wysoko uodpornionej populacji każdy pojedynczy przypadek różyczki uruchamia dochodzenie epidemiologiczne, a różyczka przywieziona z podróży może zainicjować ognisko zachorowań. Każda kobieta planująca ciążę powinna sprawdzić, czy różyczka została przebyta lub czy otrzymała dwie dawki MMR. Z perspektywy zdrowia publicznego właśnie ta grupa determinuje, czy różyczka zostanie ostatecznie wyeliminowana.

FAQ: najważniejsze pytania pacjentów

Czy różyczka może nawracać?

Nie – jednorazowe zakażenie pozostawia trwałą odporność.

Kiedy planować ciążę po szczepieniu na różyczkę?

Najwcześniej 28 dni po immunizacji.

Czy można podać MMR równocześnie z szczepionką przeciw COVID-19?

Tak, o ile stosuje się odmienne punkty iniekcji.

Jak długo dziecko z wysypką różyczkową powinno pozostać w domu?

Zwykle 7 dni od pojawienia się zmian, pod warunkiem braku gorączki.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.