Rumień zakaźny: przyczyny, leczenie, powikłania, ile trwa

Rumień zakaźny to choroba wirusowa o łagodnym przebiegu, która najczęściej dotyka dzieci, ale występuje również u dorosłych. Objawia się charakterystyczną wysypką, która początkowo może przypominać inne infekcje skórne. Choroba łatwo przenosi się drogą kropelkową, dlatego warto poznać jej przyczyny, objawy oraz sposoby leczenia.

Rumień zakaźny: czym jest?

Rumień zakaźny to jedna z najczęstszych chorób wirusowych wieku dziecięcego, wywoływana przez parwowirusa B19 – jedynego wirusa z rodziny Parvoviridae, który może zakażać ludzi. Infekcja ta występuje na całym świecie, niezależnie od klimatu, choć szczyt zachorowań przypada zwykle na późną zimę i wczesną wiosnę.

Wirus jest wyjątkowo zakaźny i przenosi się głównie drogą kropelkową. W warunkach domowych może zarazić nawet połowę osób z bliskiego otoczenia, a w środowisku szkolnym – około 20–30% dzieci i dorosłych, którzy nie mieli wcześniej kontaktu z wirusem. Znacznie rzadziej dochodzi do zakażenia przez krew lub z matki na płód (tzw. transmisja wertykalna).

Parwowirus B19 nie posiada otoczki lipidowej, dzięki czemu jest oporny na działanie wysokiej temperatury i wielu środków dezynfekujących, co dodatkowo ułatwia jego rozprzestrzenianie się.

W zdecydowanej większości przypadków zakażenie przebiega bezobjawowo lub bardzo łagodnie. Szacuje się, że około 50% osób w wieku 15 lat miało już kontakt z tym wirusem i posiada trwałą odporność dzięki obecności swoistych przeciwciał.

Rumień zakaźny najczęściej występuje u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, ale również dorośli, którzy wcześniej nie chorowali, mogą ulec zakażeniu – i u nich objawy bywają bardziej dokuczliwe, szczególnie jeśli dojdzie do powikłań stawowych lub hematologicznych.

Okres wylęgania choroby wynosi od 4 do 14 dni, ale w niektórych przypadkach może się wydłużyć nawet do trzech tygodni.

Rumień zakaźny: przyczyny

Rumień zakaźny rozwija się w wyniku zakażenia parwowirusem B19, należącym do rodziny Parvoviridae. Parwowirusy stanowią rodzinę wirusów DNA, które powszechnie powodują choroby zakaźne u zwierząt, zwłaszcza ssaków. To wyjątkowo mały, ale odporny wirus, który wykazuje silne powinowactwo do komórek szpiku kostnego – szczególnie tych odpowiedzialnych za produkcję czerwonych krwinek. Jego działanie polega na czasowym zahamowaniu erytropoezy, czyli procesu tworzenia czerwonych krwinek, co u zdrowych osób zwykle nie powoduje powikłań, ale u osób z chorobami krwi może prowadzić do niedokrwistości.

Parwowirus B19 przenosi się głównie drogą kropelkową, co oznacza, że do zakażenia może dojść bardzo łatwo – szczególnie w warunkach domowych, szkolnych czy przedszkolnych. Główne drogi transmisji to:

• Kontakt z osobą zakażoną – przez kaszel, kichanie, a nawet zwykłą rozmowę. Zakażony człowiek wydziela wirusa już na kilka dni przed pojawieniem się objawów, co sprawia, że infekcja może się rozprzestrzeniać niepostrzeżenie.
• Kontakt z zakażoną krwią lub produktami krwiopochodnymi – ta droga występuje rzadziej, ale może mieć znaczenie u pacjentów wymagających częstych transfuzji.
• Transmisja wertykalna (z matki na dziecko) – wirus może przechodzić przez łożysko i zakazić płód, co w niektórych przypadkach prowadzi do ciężkich powikłań, takich jak niedokrwistość płodu, niewydolność serca czy obrzęk uogólniony (hydrops fetalis).

Objawy rumienia zakaźnego

Wiele osób przechodzi rumień zakaźny niemal bezobjawowo – szczególnie dzieci. Zakażenie u najmłodszych bywa wykrywane przypadkowo, dopiero po zauważeniu wysypki. W odróżnieniu od wielu innych chorób wirusowych, objawy rumienia zakaźnego są stosunkowo łagodne, ale mogą się różnić w zależności od wieku pacjenta i jego kondycji immunologicznej.

Klasyczne symptomy pojawiają się po 4–14 dniach od zakażenia i zwykle obejmują trzy fazy:

1. Faza prodromalna – pojawiają się objawy grypopodobne:
   • niewysoka gorączka (ok. 38°C),
   • zmęczenie i osłabienie,
   • ból gardła,
   • bóle głowy i mięśni.
2. Faza wysypkowa – typowa dla tej jednostki:
   • rumień na policzkach – intensywnie czerwony, kontrastujący z bladą skórą wokół ust,
   • rozsiew wysypki – na ramionach, tułowiu, kończynach – w formie koronkowego, siateczkowatego wzoru.
3. Faza nawrotowa – wysypka może pojawiać się ponownie przez kilka tygodni, zwłaszcza po ekspozycji na ciepło, stres lub wysiłek fizyczny.

U dorosłych objawy rumienia zakaźnego mogą obejmować także ból i obrzęk stawów, który może trwać wiele tygodni.

Jak wygląda rumień zakaźny?

Rumień zakaźny daje dość specyficzny i charakterystyczny objaw, mianowicie wysypkę w postaci:

• symetrycznego, czerwonego rumienia na policzkach, który przypomina „spoliczkowaną twarz”,
• koronkowatego wzoru na kończynach i tułowiu, który może zanikać i powracać,
• wysypka jest nieswędząca u dzieci, ale może wywoływać świąd u dorosłych.

Wysypka nie obejmuje błon śluzowych ani okolic wokół ust, co pozwala na różnicowanie z innymi chorobami wysypkowymi, jak np. szkarlatyna czy odra.

Rumień zakaźny u dzieci

Rumień zakaźny to jedna z najczęstszych chorób wirusowych wieku dziecięcego. Choć sama nazwa może brzmieć groźnie, rumień zakaźny u dzieci zazwyczaj przebiega łagodnie i nie pozostawia trwałych następstw. Wielu małych pacjentów przechodzi rumień zakaźny niemal bezobjawowo. Jeśli występują dolegliwości, to są one zwykle bardzo łagodne. Najczęstsze objawy to:

• charakterystyczna wysypka na twarzy, przypominająca „spoliczkowanie” – intensywnie czerwone policzki z bladym trójkątem wokół ust,
• wysypka na ramionach, tułowiu i kończynach, pojawiająca się dzień lub dwa później, często o koronkowym lub girlandowatym wyglądzie,
• lekka gorączka lub stan podgorączkowy,
• brak dolegliwości stawowych (w przeciwieństwie do dorosłych),
• brak innych objawów ogólnych – dzieci czują się zazwyczaj dobrze, są aktywne, jedzą i bawią się normalnie.

Największe ryzyko zakażenia występuje na kilka dni przed pojawieniem się wysypki – w okresie, kiedy dziecko wygląda na zdrowe, ale wirus już się namnaża. Dlatego rumień zakaźny tak łatwo rozprzestrzenia się w żłobkach, przedszkolach i szkołach.

Co istotne po wystąpieniu wysypki dziecko nie jest już zakaźne, co oznacza, że nie musi być izolowane od innych dzieci, o ile dobrze się czuje.

W większości przypadków rumień zakaźny nie wymaga żadnego leczenia. Choroba ustępuje samoistnie w ciągu 7–10 dni. Wysypka może znikać i powracać przez kilka tygodni, zwłaszcza po kąpieli, wysiłku fizycznym lub ekspozycji na słońce – to normalne i nie świadczy o nawrocie choroby.

Rumień zakaźny u dzieci nie wymaga specjalistycznego leczenia, a powikłania są bardzo rzadkie.

Zalecana opieka domowa obejmuje:

• odpoczynek, jeśli dziecko czuje się zmęczone,
• nawadnianie organizmu,
• leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol) tylko w razie potrzeby,
• unikanie ekspozycji na słońce i przegrzewania skóry, by nie nasilać wysypki.

Rumień zakaźny u dorosłych

Choć rumień zakaźny to choroba dotycząca głównie populacji pediatrycznej, dorośli również mogą na nią zachorować. Rumień zakaźny u dorosłych występuje rzadziej, ale przebieg bywa cięższy i dłuższy niż u dzieci.

Objawy rumienia zakaźnego u dorosłych:

• Gorączka – często wysoka, przekraczająca 38°C,
• Silne uczucie zmęczenia, osłabienie, bóle głowy i mięśni,
• Świąd i pieczenie skóry – czasem bardziej dokuczliwe niż sama wysypka,
• Bóle i obrzęki stawów – szczególnie u kobiet, najczęściej dotyczą nadgarstków, palców, kolan i łokci; objawy mogą przypominać reumatoidalne zapalenie stawów i utrzymywać się przez kilka tygodni.

Wysypka – charakterystyczna u dzieci – u dorosłych bywa mniej wyraźna lub zupełnie nieobecna, co może utrudniać postawienie diagnozy.

Zakażenie u kobiet w ciąży budzi szczególny niepokój, ponieważ może prowadzić do poważnych powikłań płodowych, takich jak niedokrwistość, obrzęk uogólniony, a nawet poronienie.

Rumień zakaźny – diagnostyka

W typowych przypadkach rumienia zakaźnego rozpoznanie opiera się głównie na obrazie klinicznym – charakterystyczna, żywoczerwona wysypka na policzkach („zespół spoliczkowanego dziecka”), która następnie rozprzestrzenia się na kończyny i tułów, w połączeniu z łagodnymi objawami grypopodobnymi, zwykle wystarcza do postawienia diagnozy.

W pewnych sytuacjach diagnostyka wymaga potwierdzenia laboratoryjnego, zwłaszcza gdy:

• objawy są nietypowe lub niejednoznaczne,
• pacjent należy do grupy ryzyka (np. kobieta w ciąży, osoba z niedoborami odporności, chory na anemię sierpowatą),
• podejrzewane są powikłania neurologiczne, hematologiczne lub płodowe.

Badania stosowane w diagnostyce:

• Badania serologiczne (IgM, IgG) – wykrywają obecność przeciwciał przeciwko parwowirusowi B19:
• IgM świadczy o świeżym, aktywnym zakażeniu (obecne przez ok. 2–3 miesiące po infekcji),
• IgG wskazuje na przebyte zakażenie i odporność (utrzymują się do końca życia).

Serologia jest szczególnie pomocna u kobiet w ciąży – obecność IgG przy braku IgM oznacza, że kobieta przebyła zakażenie w przeszłości i nie ma ryzyka dla płodu.

• Testy PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) – wykrywają materiał genetyczny wirusa (DNA parwowirusa B19) w surowicy, płynie mózgowo-rdzeniowym, szpiku kostnym lub płynie owodniowym. Test PCR:
• jest niezwykle czuły i przydatny zwłaszcza u osób z zaburzoną odpowiedzią immunologiczną, u których przeciwciała mogą być niewykrywalne,
• umożliwia diagnozę przewlekłego lub nawrotowego zakażenia,
• stosowany jest także w monitorowaniu płodu – w przypadku zakażeń wewnątrzmacicznych.

W przypadkach ciężkiej niedokrwistości lub powikłań mogą być wykonywane również:

• Morfologia krwi z rozmazem – może ujawnić spadek liczby retikulocytów, krwinek czerwonych, a czasem także leukocytów i płytek.
• USG płodu (u kobiet ciężarnych) – ocenia obecność obrzęku płodu, niedokrwistości, niewydolności krążenia i innych objawów wymagających interwencji.
• Badania szpiku kostnego – stosowane rzadziej, zwykle w trudnych przypadkach hematologicznych.

Rumień zakaźny – leczenie

W przeważającej większości przypadków rumień zakaźny nie wymaga specjalistycznego leczenia – infekcja ustępuje samoistnie w ciągu 7–10 dni. Kluczowe jest jednak odpowiednie postępowanie objawowe, łagodzące przebieg choroby i poprawiające komfort pacjenta.

Najczęściej zalecany schemat leczenia to:

• odpoczynek i nawadnianie organizmu – zwłaszcza w pierwszych dniach infekcji,
• paracetamol lub ibuprofen – do redukcji gorączki i bólów mięśniowych,
• preparaty przeciwhistaminowe – mogą być pomocne, jeśli wysypce towarzyszy świąd,
• chłodne kąpiele i emolienty – łagodzą wysypkę, pieczenie i podrażnienie skóry u dzieci i dorosłych.

W przypadku bólu stawów, który jest częstszy u dorosłych, stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Objawy stawowe zwykle ustępują samoistnie, choć w niektórych przypadkach mogą utrzymywać się dłużej.

U osób z powikłaniami, takimi jak ciężka niedokrwistość  aplastyczna lub zakażenie w ciąży, leczenie powinno odbywać się pod ścisłym nadzorem lekarskim i może obejmować:

• przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych,
• podanie dożylne immunoglobulin (IVIG),
• monitorowanie USG płodu w przypadku ciężarnych kobiet.

Rumień zakaźny nie wymaga antybiotykoterapii, ponieważ jest to infekcja wirusowa. Warto pamiętać, że antybiotyki są w takim przypadku nieskuteczne, ponieważ nie działają na wirusy. Należy więc unikać niepotrzebnego stosowania antybiotyków, by nie zaburzać flory bakteryjnej i nie zwiększać ryzyka oporności.

Powikłania po rumieniu zakaźnym

Rumień zakaźny najczęściej przebiega łagodnie i ustępuje bez śladu. Jednak w niektórych przypadkach, zwłaszcza u pacjentów z grup ryzyka, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Warto znać potencjalne powikłania po rumieniu zakaźnym, by w razie potrzeby szybko zareagować. Powikłania występują przede wszystkim u:

• osób z chorobami krwi,
• osób po przeszczepach,
• pacjentów onkologicznych,
• kobiet w ciąży.

U dorosłych i dzieci z prawidłową odpornością obserwuje się najczęściej zapalenie stawów. U osób dorosłych (głównie kobiet) może być długotrwałe i symetryczne, obejmujące małe i duże stawy. W rzadkich przypadkach zapalenie może przypominać reumatoidalne zapalenie stawów. U dorosłych pacjentów objawy stawowe mogą utrzymywać się nawet przez kilka miesięcy, choć zwykle nie prowadzą do trwałego uszkodzenia stawów.

U osób z chorobami układu krwiotwórczego

Wirus atakuje komórki szpiku odpowiedzialne za produkcję czerwonych krwinek. U zdrowych osób ten proces ulega jedynie chwilowemu zahamowaniu i nie powoduje większych problemów. Jednak u osób z chorobami krwi, u których krwinki żyją krócej niż normalnie, może dojść do tzw. przełomu aplastycznego – nagłego, poważnego spadku liczby czerwonych krwinek. Objawia się to silnym osłabieniem, dusznością, a nawet ryzykiem udaru lub niewydolności serca. W takim przypadku konieczne są przetoczenia krwi i leczenie w warunkach szpitalnych. Przełom aplastyczny występuje głównie u osób z anemią sierpowatą, talasemią, sferocytozą.

U kobiet w ciąży

Wirus wywołujący rumień zakaźny może też zakazić płód przez łożysko. Największe ryzyko występuje w II trymestrze ciąży. W jego przebiegu może dojść do ciężkiej niedokrwistości u dziecka, zapalenia mięśnia sercowego, niewydolności krążenia i tzw. obrzęku płodu, który może zakończyć się poronieniem lub obumarciem wewnątrzmacicznym. Z tego powodu kobiety w ciąży, które miały kontakt z osobą chorą, powinny być objęte szczególnym nadzorem. Zaleca się wykonanie odpowiednich badań serologicznych, a ponadto regularne badania USG (co 1–2 tygodnie przez 3 miesiące), aby wcześnie wykryć ewentualne powikłania i – jeśli to konieczne – wykonać transfuzję krwi do płodu.

• Zakażenie wewnątrzmaciczne – wirus może przejść przez łożysko i zainfekować płód.
• Obrzęk uogólniony płodu (hydrops fetalis) – bardzo poważne powikłanie, często kończące się utratą ciąży.
• Obumarcie płodu – w rzadkich przypadkach, zwłaszcza w pierwszym trymestrze.

Osoby z osłabioną odpornością

Pacjenci, którzy nie są w stanie wytworzyć przeciwciał, na przykład osoby zakażone wirusem HIV lub po przeszczepach – mogą rozwinąć przewlekłą postać zakażenia, często powikłaną przewlekłą niedokrwistością. Objawia się ona utrzymującym się zmęczeniem, bladością oraz obniżonym poziomem czerwonych krwinek.

Leczenie opiera się na dożylnym podaniu immunoglobulin (IVIG), które pomagają zwalczyć wirusa. W niektórych przypadkach konieczne są również przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych.

Inne rzadkie powikłania:

• małopłytkowość, zapalenie naczyń,
• zespół Gianottiego-Crostiego – wysypkowe zapalenie skóry u dzieci,
• neuropatie – rzadko parwowirus B19 może prowadzić do uszkodzenia nerwów obwodowych, objawiającego się parestezjami, osłabieniem siły mięśniowej, a nawet porażeniami.
• encefalopatia – występuje rzadko, najprawdopodobniej w wyniku bezpośredniego uszkodzenia neuronów przez wirusa oraz reakcji autoimmunologicznych wywołanych przez rumień zakaźny.
• zapalenie mięśnia sercowego – rozwija się niezwykle rzadko, głównie u pacjentów z obniżoną odpornością.

Rumień zakaźny bardzo rzadko wywołuje ciężkie powikłania ale lekarze zwracają uwagę na ich ryzyko w kontekście populacji szczególnie wrażliwych.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.