Świnka: przyczyny choroby, objawy, leczenie

Choć wydaje się reliktem minionych dekad, świnka wciąż powraca w postaci ognisk zachorowań w przedszkolach, akademikach i koszarach. Nagminne zapalenie przyusznic, wywołane wirusem mumps, potrafi w ciągu kilkunastu godzin zamienić błahą infekcję w obrzękliwe, bolesne schorzenie z ryzykiem zapalenia jąder, trzustki czy opon mózgowo-rdzeniowych. Nasz przewodnik wyjaśnia, jak rozpoznać chorobę, leczyć ją i – co najważniejsze – skutecznie jej zapobiegać.

Świnka, czyli nagminne zapalenie przyusznic: co to za choroba?

Świnka to wirusowa choroba zakaźna wywoływana przez wirus mumps z rodziny Paramyxoviridae. Patogen namnaża się w nabłonku górnych dróg oddechowych, skąd drogą krwi dociera do tkanek o budowie gruczołowej—najczęściej ślinianki przyusznej, ale też trzustki, gonad i ośrodkowego układu nerwowego. Do zakażenia dochodzi głównie drogą kropelkową; okres wylęgania to średnio 16–18 dni, a zakaźność rozpoczyna się nawet 6 dni przed pojawieniem się obrzęku ślinianek i trwa do 9 dni po jego ustąpieniu.

Dlaczego chorujemy rzadziej? Wprowadzenie w Polsce w 2004 r. powszechnych szczepień MMR spowodowało spadek zapadalności o ponad 99 %. Ogniska choroby wciąż zdarzają się jednak w środowiskach o bliskim kontakcie—akademikach, koszarach czy internatach.

Przebieg naturalny infekcji:

1. Wiremia pierwotna (7–10 dzień) – rozsiew wirusa, brak objawów.
2. Okres prodromalny (11–15 dzień) – niespecyficzne objawy grypopodobne.
3. Zajęcie ślinianek (16–18 dzień) – charakterystyczny obrzęk i ból.
4. Powikłania/wiremia wtórna – możliwe zajęcie OUN, gonad, trzustki.

Szczepienia na świnkę

Skojarzona szczepionka MMR zawiera osłabione wirusy odry, mumps i różyczki. Obowiązują dwie dawki: pierwsza w 13-15 miesiącu życia, druga (przypominająca) w 6 roku życia. Dwie dawki zmniejszają ryzyko zachorowania o 79–88 %, a ochrona utrzymuje się latami.

Bezpieczeństwo Najczęstszymi NOP-ami są krótkotrwała gorączka, wysypka oraz łagodny obrzęk ślinianek (≤ 3 %).

Świnka: objawy choroby

Klasyczny obraz kliniczny obejmuje:

• jednostronny, a po 24-72 h obustronny obrzęk ślinianki przyusznej,
• gorączkę 38–39,5 °C, dreszcze, złe samopoczucie,
• ból przy żuciu i otwieraniu ust, ból ucha,
• zaczerwienienie ujścia przewodu Stensona w jamie ustnej.

U ≈ 10 % pacjentów występują objawy zapalenia opon: sztywność karku, wymioty, światłowstręt.

Świnka: rozpoznanie i diagnostyka

Rozpoznanie w większości przypadków jest kliniczne. Badania pomocnicze:

Badanie	Cel	Wynik typowy
Morfologia, CRP	Różnicowanie infekcji bakteryjnej	prawidłowe / łagodny stan zapalny
Amylaza	Potwierdzenie zajęcia ślinianek	podwyższona
Serologia IgM/IgG	Potwierdzenie mumps, zwłaszcza u szczepionych	IgM + / wzrost IgG
RT-PCR ślina	Najczulszy w 1-3 dniach obrzęku	wynik dodatni

Różnicowanie kliniczne

• infekcja EBV (mononukleoza),
• bakteryjne zapalenie ślinianki,
• kamica przewodu Stensona,
• zespół Sjögrena.

Kto choruje na świnkę?

Obecnie najwyższe ryzyko choroby mają: młodzi dorośli z wygasającą odpornością poszczepienną, osoby żyjące w zbiorowiskach oraz imigranci z krajów bez rutynowych szczepień.

Świnka u dzieci

U dzieci przebieg jest łagodny; objawy ustępują w ciągu 7-10 dni. Kluczowe zalecenia: odpowiednie nawodnienie, dieta półpłynna, unikanie aspiryny.

Cecha	Dzieci	Dorośli
Orchitis / oophoritis	< 1 %	do 30 % / 5 %
Zapalenie OUN	2–3 %	1 %
Zapalenie trzustki	rzadko	4–10 %

Świnka u dorosłych

U dorosłych najczęstsze powikłanie to zapalenie jąder (1/3 mężczyzn). Zaleca się uniesienie moszny, NLPZ; antybiotyki nie są potrzebne.

Świnka w ciąży

Infekcja w I trymestrze może nieznacznie zwiększać ryzyko poronienia; nie opisano jednak typowych wad wrodzonych, jak w różyczce. Konieczna jest opieka perinatologa i leczenie objawowe.

Świnka – kiedy niezbędna jest wizyta u lekarza?

Natychmiastowa konsultacja jest wskazana, gdy pojawią się: gorączka > 39,5 °C > 72 h, objawy neurologiczne, silny ból moszny, ostre bóle brzucha lub nagłe pogorszenie słuchu.

Świnka: leczenie

Postępowanie jest objawowe:

• paracetamol lub ibuprofen,
• nawodnienie 1,5–2 l/dobę,
• dieta półpłynna, ograniczenie kwaśnych pokarmów,
• ciepłe kompresy na ślinianki,
• w orchitis: uniesienie moszny, bielizna uciskowa.

Antybiotyki nie skracają choroby i nie zapobiegają powikłaniom.

Ile trwa świnka (nagminne zapalenie przyusznic)?

Od pierwszych objawów prodromalnych do całkowitego ustąpienia obrzęku mija zwykle 10-14 dni. Przejściowe zmęczenie może utrzymywać się kilka tygodni.

Powikłania świnki

• zapalenie mózgu (1 / 6 000),
• utrata słuchu jednostronna (1 / 20 000),
• zapalenie trzustki (4-10 %),
• zapalenie mięśnia sercowego (kasuistyczne przypadki),
• zapalenie tarczycy, nerek, piersi. 

Profilaktyka przy śwince

• pełne szczepienie MMR (≥ 95 % populacji),
• izolacja chorego min. 5 dni od startu obrzęku,
• higiena rąk i dezynfekcja powierzchni,
• doszczepianie kontaktów w ognisku w ciągu 72 h.

Zalecenia sanitarne dla szkół i uczelni

1. Izolacja chorego ucznia/pracownika przez 5 dni.
2. Kontrola kart szczepień i ew. doszczepienie.
3. Wzmocnienie procedur higieny rąk.
4. Zgłoszenie klastra do Sanepidu.

Immunologia i trwałość odporności

Po naturalnym zachorowaniu odporność jest dożywotnia. Po szczepieniu obserwuje się powolny spadek miana przeciwciał (3–5 % rocznie), lecz pamięć immunologiczna umożliwia szybką odpowiedź przy ponownym kontakcie z antygenem.

Ekonomia zdrowia

Analizy NIZP-PZH wskazują, że każdy 1 zł przeznaczony na MMR zwraca się czterokrotnie dzięki uniknięciu kosztów hospitalizacji i absencji w pracy.

Przyszłość prewencji

Trwają badania nad szczepionkami mRNA przeciw paramyksowirusom, które mogą umożliwić szybszą produkcję i modyfikację w razie pojawienia się wariantów wirusa.

Nagminne zapalenie przyusznic jest dziś chorobą w znacznym stopniu kontrolowaną dzięki szczepieniom. Niemniej, możliwość powikłań gonadalnych i neurologicznych uzasadnia czujność kliniczną oraz konsekwentną immunoprofilaktykę.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.