Łojotokowe zapalenie skóry. Przyczyny, objawy, leczenie ŁZS

Na łojotokowe zapalenie skóry choruje 1-3% populacji. Schorzenie stanowi nie tylko problem estetyczny, ale i utrudnia codzienne funkcjonowanie chorego. Dokuczliwy świąd i nadmiar sebum mogą prowadzić do pogorszenia samopoczucia, a zmiany w wyglądzie do obniżenia samooceny. O tym, czym jest ŁZS, jakie są jego przyczyny i w jaki sposób można je leczyć, dowiesz się z artykułu poniżej. 

Łojotokowe zapalenie skóry – czym jest?

ŁZS jest przewlekłą chorobą skóry ze skłonnościami do nawrotów. Obecnie nie ma medycznej odpowiedzi na to, jak wyleczyć łojotokowe zapalenie skóry – terapia nie prowadzi do ustąpienia choroby, ale zniwelowania jej objawów. 

Łojotokowe zapalenie skóry – przyczyny

Podłoże choroby nie zostało do końca poznane, ale wymienia się kilka czynników, które zwiększają ryzyko jej rozwoju:

• nadaktywność gruczołów łojowych 
• grzyb Malassezia furfur – stanowi naturalny składnik mikroflory skóry, ale u osób chorych na ŁZS obserwuje się znaczny wzrost jego liczebności. Grzyby z tego gatunku dobrze rozwijają się w środowisku bogatym w lipidy. Wnikają do warstwy rogowej naskórka, gdzie uwalniają lipazy – enzymy rozkładające tłuszcze. W efekcie powstają wolne kwasy tłuszczowe, które zapoczątkowują proces zapalny.
• Staphylococcus epidermidis – nadmierna kolonizacja tej bakterii sprzyja rozwojowi łojotokowego zapalenia skóry. Również rozkładają trójglicerydy, zmieniając skład łoju i prowadząc do rozwoju zapalenia.
• zaburzone procesy odnowy naskórka – które prowadzą do rogowacenia i gromadzenia się martwych komórek 
• wiek – pierwszy szczyt zachorowań przypada na wiek dojrzewania, drugi po 50 r.ż. 
• płeć – ŁZS częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet
• zaburzenia hormonalne – szczególnie przebiegające z nadprodukcją androgenów (np. Zespół Policystycznych Jajników), męskich hormonów płciowych, które stymulują gruczoły łojowe do wydzielania sebum
• stosowanie niektórych leków – chlorpromazyny, buspironu, haloperidolu, gryzeofulwiny, metyldopy, interferonu alfa, litu, cymetydyny, fenotiazyny, psoralenów, środków androgennych.

Ponadto przy łojotokowym zapaleniu skóry objawy mogą się nasilać:

• w okresie jesienno-zimowym, 
• pod wpływem stresu, 
• przebywania w klimatyzowanych pomieszczeniach
• infekcji przebiegających z gorączką
• przy zburzeniach odżywiania, bulimii i anoreksji 

 

ŁZS – objawy

W zależności od obszaru ciała choroba manifestuje się nieco inaczej:

• łojotokowe zapalenie skóry twarzy – pojawiają ogniska rumieniowe, tworzące lepkie strupy, pojawiają się głównie na czole (tzw. „korona łojotokowa”), brwiach i uszach, w fałdach nosowo-wargowych
• owłosiona skóra głowy (łojotokowe zapalenie skóry głowy) – występuje złuszczenie (łupież) lub rozlane zapalenie zaczopowanie mieszków włosowych przez sebum)
• na szyi – zmiany przybierają kształt obrączkowaty (tzw. płatkowe łojotokowe zapalenie skóry)
• pod pachami i piersiami – rozlane i żywo czerwone wykwity
• tułowie – okrężne, policykliczne, żółto-brązowe plamy (najczęściej w okolicy mostka).

W zaawansowanym stadium zmiany przybierają postać odgraniczonych plam rumieniowych z licznymi strupami i niekiedy również wysiękiem. Wraz z martwymi, złuszczonymi komórkami naskórka tworzą na powierzchni skóry grubą, trudną do usunięcia skorupę. Przy długotrwałym ŁZS, objawem nadmiaru sebum i rogowaciejącego naskórka może być zaczopowanie mieszków włosowych i znajdujących się w nich ujść gruczołów łojowych. Łój blokuje dopływ krwi z tlenem do cebulek włosowych, wypycha zdrowe włosy z mieszków. Częste drapanie skóry na skutek dokuczliwego świądu dodatkowo osłabia cebulki włosów. W efekcie dochodzi do nadmiernej utraty włosów, a nawet rozwoju tzw. łysienia łojotokowego. 

Choroba niemal zawsze rozwija się u niemowląt i małych dzieci, przy czym może przybierać dwie postaci: wyprzeniową i ciemieniuchy. W tej postaci łojotokowego zapalenia skóry, przyczyny mają stanowić: podwyższone stężenie androgenów pochodzących z krwi matki oraz kolonizację grzyba Candida albicans, które preferują obszary skóry bogate w gruczoły łojowe. Najczęstszy jest typ ciemieniuchy. Objawia się w postaci grubo uwarstwionych, żółtych, tłustych łusek, które w pierwszej kolejności zajmują obszar płata ciemieniowego, ale mogą przejść na pozostałą powierzchnię głowy. Typ wyprzeniowy rozwija się w fałdach ciała. Skóra w rejonach objętych zapaleniem jest silnie zaczerwieniona i pokryta tłustą, żółtawą warstwą roju. Zmiany pojawiają się w 3-5 tygodniu życia i trwają 2-3 miesiące. 

Łojotokowe zapalenie skóry twarzy i owłosionej skóry głowy – u kogo występuje najczęściej

Brak informacji o różnicach w częstotliwości występowania łojotokowego zapalenia skóry twarzy i owłosionej skórze głowy. Wiadomo jednak, że ŁZS częściej dotyka mężczyzn. Zjawisko to wynika m.in. z pobudzającego wpływu androgenów (męskich hormonów płciowych) na gruczoły łojowe. Szczyt zachorowań przypada na wiek dojrzewania (kiedy gruczoły te są najbardziej aktywne) i po 50 r.ż. Z uwagi jednak na ogólną większą zachorowalność i występujące u mężczyzn owłosienie w tym rejonie, można jednak przypuszczać, że to oni są bardziej narażeni na rozwój łojotokowego zapalenia skóry twarzy.

Łojotokowe zapalenie skóry – leczenie

Dobór farmakoterapii zależy od zajętego przez chorobę obszaru. Odmiennie przebiega leczenie łojotokowego zapalenia skóry twarzy, powiek, tułowia czy owłosionej skóry głowy. Niezależnie jednak od lokalizacji zmian, prym wiedzie terapia miejscowa, skoncentrowana na ograniczenie wydzielania łoju, stanu zapalnego i poprawę wyglądu skóry. 

Wśród leków na łojotokowe zapalenie skóry, stosowanych przy zmianach na twarzy i tułowiu wymienia się: 

• kremy i żele z cyklopiroksolaminą
• kremy i maści z glikokortykosteroidami o małej sile działania
• kremy z pochodnymi imidazolowymi, głównie ketokonazolem
• kremy z inhibitorami kalcyneuryny. 

Cyklopiroksolamina działa grzybobójczo i grzybostatycznie (hamuje rozwój grzybów), dzięki czemu skutecznie ogranicza kolonizację Malassezia furfur. Zmniejsza stan zapalny i wykazuje szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego (zwalcza zarówno bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne).

Glikokortykosteroidy szybko i skutecznie łagodzą stan zapalny. Za to działanie odpowiada szereg mechanizmów, m.in. hamowanie syntezy wielu cytokin prozapalnych, migracji makrofagów, wytwarzania limfocytów T i B czy skurcz naczyń krwionośnych. Leki z tej grupy zazwyczaj stosuje się przez krótki czas ze względu na liczne działania niepożądane, m.in. ścieńczenie naskórka, przebarwienia, zaburzenia gojenia ran, trądzik posteroidowy czy zapalenie mieszków włosowych. Ze względu na ryzyko atrofii skóry i teleangiektazji, mGKS (miejscowe glikokortykosteroidy) zaleca się stosować jako leki drugiego rzutu, w pierwszej kolejności korzystając ze słabszych substancji oraz prowadząc terapię przerywaną. 

Niektóre substancje mogą zwiększać penetrację mGKS przez skórę, wzmacniając ich efekt terapeutyczny. Należą do nich m.in. dziegcie, które dodatkowo zmiękczają naskórek oraz kwas salicylowy dzięki swojemu działaniu keratolitycznemu.

Ketokonazol, podobnie jak cyklopiroksolamina, działa przeciwgrzybiczo (hamuje syntezę jednego ze składników błony komórkowej grzyba) i przeciwzapalnie (prawdopodobnie przez blokowanie produkcji leukotrienów, które biorą udział w procesach zapalnych w organizmie). Analiza porównawcza badań mierzących skuteczność miejscowych środków leczniczych w terapii ŁZS wykazała, że ketokonazol jest tak samo skuteczny jak mGKS, ale wykazuje mniej działań niepożądanych. Łagodzi objawy świądu, rumienia i łuszczenia się skóry. 

Inhibitory kalcyneuryny, czyli takrolimus i pimekrolimus, to środki o działaniu immunomodulującym i przeciwzapalnym, dzięki obniżeniu aktywacji limfocytów T i hamowaniu produkcji prozapalnych cytokin. Wykazano, że stosowane miejscowo inhibitory kalcyneuryny (choć działają nieco wolniej) mają taką samą skuteczność jak miejscowe glikokortykosteroidy czy leki przeciwgrzybicze, ale powodują mniej działań niepożądanych. Leki z tej grupy zazwyczaj są stosowanie przy łojotokowym zapaleniu skóry twarzy.

Terapia ŁZS owłosionej skóry głowy opiera na stosowaniu leczniczych szamponów z: 

• substancjami przeciwgrzybiczymi – 2%-owym ketokonazolem, flutrimazolem, kotrimazolem lub 1,5%-ową cyklopiroksolaminą (jako kosmetyk również w wersji 1%). Cyklopiroksolamina w postaci szamponu jest tzw. leczeniem z wyboru (zalecanym do stosowania w pierwszej kolejności) przy łojotokowym zapaleniu owłosionej skóry głowy. 
• glikokortykosteroidami –  betametazonem, fluocynolonem, klobetazolem. 

Szampony przeciwgrzybicze zapewniają długotrwałe efekty leczenia. Zazwyczaj stosuje się je 1-2 razy w tygodniu. Na co dzień, by przywrócić prawidłowe procesy regeneracji warstwy rogowej naskórka, korzysta się z szamponów z dziegciem, siarczkiem selenu czy pirytonianem cynku. 

Przy nasilonych objawach lekarz dermatolog może się zdecydować na terapię  glikokokortykosteroidami – fluocynolonem, betametazonem czy klobetazolem. Połączenie betametazonu z kalcypotriolem w postaci pianki zniweluje stan zapalny i przywraca prawidłowe tempo podziałów komórkowych. Przy ostrych objawach może się sprawdzić naprzemienne stosowanie szamponu z klobetazolem – silnym GKS – stosowanym dwa razy w tygodniu i ketokonazolem. Taki model leczenia zapewnia skuteczność przeciwzapalną i eradykację Malassezia furfur. Po użyciu preparatów z glikokortykosteroidami konieczne jest umycie rąk. 

Przy objawach na powierzchni powiek stosowanie glikokortykosteroidów niesie ryzyko rozwoju jaskry. Dlatego w tym przypadku zaleca się środki przeciwgrzybicze, np. przemywanie ich podczas mycia włosów szamponem z ketokonazolem. 

Przy nasilonych objawach i niepowodzeniu terapii miejscowej lub kiedy zmiany zajmują wiele obszarów ciała, czasem wdraża się leczenie ogólnoustrojowe off-label (inne niż w rejestracji leku) doustnymi lekami przeciwgrzybiczymi, tj. flukonazolem, ketokonazolem, itrakonazolem czy terbinafiną. Wysoką skuteczność (poprawę u 93% badanych) zaobserwowano dla itrakonazolu – najpierw zażywanego codziennie przez tydzień, a później przez 3 miesiące w terapii pulsowej, przez 2 pierwsze dni każdego miesiąca. 

Większość produktów leczniczych stosowanych w ŁZS (glikokortykosteroidy, inhibitory kalcyneuryny, preparat z cyklopiroksolaminą w stężeniu 1,5%, leki przeciwgrzybicze w postaci tabletek) dostępna jest jedynie za okazaniem recepty (tradycyjnej lub e-recepty). 

Pielęgnacja skóry przy ŁZS

Dermokosmetyki z oznaczeniem DS (seborrheic dermatitis) to produkty przeznaczone do pielęgnacji skóry z zapaleniem łojotokowym. W recepturze niektórych leków OTC wskazanych w leczeniu ŁZS skóry głowy, a także kosmetyków występują substancje o działaniu: 

• Przeciwgrzybiczym – czyli siarczek selenu czy pirytonian cynku, olejek z drzewa herbacianego. Środki o działaniu przeciwgrzybiczym ograniczają kolonizację drożdżopodobnych grzybów Malassezia furfur. 
• Seboregulującym – np. tlenek cynku, ichtiol. Wpływają na drugi główny czynnik rozwoju ŁZS – nadaktywność gruczołów łojowych. 
• Przeciwświądowym – jak dziegcie czy polidokanol. Zmniejszają uczucie swędzenia, a tym samym uszkodzenia mechaniczne skóry, w tym skóry głowy, które są jedną z przyczyn łysienia łojotokowego. 
• Przeciwbakteryjnym – czyli pirokton olaminy, dziegcie, ichtiol, olejek z drzewa herbacianego. Mimo że to grzybom przypisuje się główną rolę w patogenezie ŁZS, udowodniono, że niektóre bakterie również biorą w niej udział (np. Staphylococcus epidermidis). Dlatego składniki o komponencie przeciwbakteryjnym łagodzą przebieg łojotokowego zapalenia skóry. 

Przeciwzapalnym – pirokton olaminy, olejek z drzewa herbacianego, ichtiol. Złagodzenie stanu zapalnego pomaga opanować objawy choroby.

• Keratolitycznym – kwas migdałowy, kwas mlekowy, salicylowy. Substancje te, rozpuszczając zrogowaciały naskórek, udrażniają ujścia gruczołów i mieszki włosowe, a także zwiększają przenikanie innych substancji przez skórę. 

Dieta przy ŁZS

Nadmierna utrata włosów może być również objawem niedoborów pokarmowych, m.in. witamin z grupy B, szczególnie niacyny (witaminy PP) i ryboflawiny (witaminy B2), cynku, selenu. Warto zadbać o odpowiednią ich podaż w diecie lub wdrożyć ich suplementację. O prawidłowej zawartości konkretnych składników pokarmowych w codziennej diecie informują tzw. Referencyjne Wartości Spożycia (RWS). 

• Niacyna (RWS=16 mg) – łosoś (zawiera 7,5 mg niacyny w 100 g), makrela wędzona (8 mg);
• Ryboflawina (RWS=1,4 mg) – mleko (0,170 mg w 100 g), sery podpuszczkowe dojrzewające, inaczej żółte (0,294–0, 597 mg), jaja (0,542 mg);
• Cynk (RWS=10 mg) – wątroba cielęca (8,4 mg), pestki dyni (7,5 mg), kakao (6,5 mg)
• Selen (RWS=55 μg) – łosoś wędzony (26 µg), jaja kurze całe (23,3 µg), kasza gryczana (20 µg).

Ponieważ alkohol może zaostrzać objawy ŁZS, należy wyeliminować lub ograniczyć jego spożycie. 

Profilaktyka przy łojotokowym zapaleniu skóry

W profilaktyce nawrotów w obrębie owłosionej skóry głowy stosuje się głównie środki miejscowe: szampony przeciwłupieżowe z ketokonazolem lub cyklopiroksolaminą,  przy łojotokowym zapaleniu skóry twarzy i tułowia – kremy i żele przeciwgrzybicze. Najskuteczniejszym modelem terapii jest wykorzystanie substancji o różnych mechanizmach działania, by uniknąć tachyfilaksji (utraty wrażliwości na lek). Jeśli dany środek stracił skuteczność i nie łagodzi objawów choroby przez miesiąc, wdraża się dodatkowy składnik. Po ustąpieniu wyjątkowo ciężkich objawów choroby, lekarz może zadecydować o terapii podtrzymującej doustnym itrakonazolem lub terbinafiną. 

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Dermatolog online

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.