Gruźlica: co to za choroba?
Autor: Marta Chruścińska / artykuł konsultowany z dr Agnieszką Dobkowską
Niegdyś gruźlica niosła za sobą spore spustoszenie w społeczeństwie i... śmierć. Dzisiaj pewnie kojarzy Ci się ona głównie ze szkolnymi lekturami i chorobami opisywanymi w literaturze okresu Młodej Polski czy dwudziestolecia międzywojennego.
Jeśli jednak myślisz, że nie możesz spotkać się z nią na co dzień... to niestety, nie masz racji. Gruźlica jest chorobą bardzo zakaźną, która może dotknąć naprawdę wiele narządów Twojego ciała. Zwłaszcza wtedy, kiedy Twoja odporność szwankuje.
Dlatego nie bez znaczenia są tutaj szczepienia, które populacyjnie chronią społeczeństwo przed rozprzestrzenianiem się tej choroby. To właśnie po tej szczepionce (między innymi) pozostał mały ślad na Twoim ramieniu, który będzie z Tobą już na zawsze.
Przed czym chroni Cię to i dlaczego jest ono takie ważne?
Czym jest gruźlica?
Choroba zwana gruźlicą (ICD-10:A15-A19) to schorzenie wywoływane przez bakterie, najczęściej występujące w krajach, tzw. Trzeciego Świata lub dopiero rozwijających się.
Według szacunków WHO (2018) gruźlica jest w pierwszej dziesiątce przyczyn zgonów na świecie.
W 2017 zostało oficjalnie zgłoszonych około 6,4 miliona nowych zachorowań na gruźlicę (szacuje się, że wszystkich nowych zachorowań było około 10,0 milionów), a około 1,3 miliona osób zmarło z jej powodu. Czy to oznacza, że w Europie lub bardziej rozwiniętych cywilizacyjnie krajach ona nie występuje?
Skądże.
W znacznej większości tego typu przypadków przebiega ona w sposób bezobjawowy.
Jest to możliwe dzięki powszechnym (i obowiązkowym!) szczepieniom dzieci właśnie przeciwko gruźlicy, czyli szczepionce BCG.
Ale od początku...
Gruźlica wywoływana przez prątki gruźlicy może umiejscawiać się w różnych miejscach w ciele człowieka.
Prątki mogą być obecne w kościach, skórze, powodować problemy z drogami oddechowymi, a nawet mózgu.
W większości przypadków choroba atakuje płuca, ponieważ bakterie mają tam idealne warunki do swojego bytowania i rozmnażania się.
Po raz pierwszy do opisania choroby doszło w drugiej połowie XIX wieku, kiedy niemiecki bakteriolog Robert Koch opisał swoje badania.
Czyli: co powoduje gruźlicę?
Obecna wiedza naukowa potwierdza, że do zakażenia gruźlicą może dojść poprzez prątki takich gatunków, jak: Mycobacterium tuberculosis (nazywane prątkami Kocha, od nazwiska odkrywcy), Mycobacterium bovis (prątek bydlęcy) oraz Mycobacterium africanum.
Choroba z dużą łatwością może rozwijać się u starszych osób, nadużywających alkoholu, a także niedożywionych
Dodatkowo bieda, złe warunki mieszkaniowe czy sanitarne sprzyjają jej rozwojowi, dlatego przypadki gruźlicy są odnotowywane najczęściej, np. w najbiedniejszych krajach Afryki.
Jeśli mowa o czynnikach zewnętrznych, które znacznie ułatwiają gruźlicy rozprzestrzenianie się, należy jeszcze dodać czynnik wewnętrzny, czyli odporność organizmu.
Na przykład u osób zakażonych wirusem HIV ryzyko rozwoju gruźlicy jest kilkudziesięciokrotnie większe niż u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym.
Osoby, które mogą być podatne na choroby gruźlicze, to także pacjenci onkologiczni, kardiologiczni, transplantologiczni oraz diabetologiczni.
Gruźlica gruźlicy nierówna, czyli...
Trzeba wiedzieć, że istnieje parę typów tej choroby.
Typowy i najbardziej podstawowy podział gruźlicy określa:
- gruźlicę pierwotną, która rozwija się w wyniku pierwszorazowego zakażenia prątkami i obejmuje najczęściej płuca chorego;
- gruźlicę popierwotną, która jest efektem reaktywacji gruźlicy pierwotnej po kilku miesiącach lub latach i może dotyczyć nie tylko płuc, ale również innych narządów. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową.
To nie jedyny podział.
Chorobę można jeszcze klasyfikować patrząc przez wzgląd na to, jaki narząd obejmuje.
Dlatego może wystąpić:
- gruźlica płuc, która jest najczęstszą postacią diagnozowanych przypadków gruźliczych;
- gruźlica pozapłucna, która może obejmować:
-
- opłucną;
- węzły chłonne;
- narządy rodne;
- układ moczowo-płciowy;
- krew (prosówkowa);
- kości;
- stawy;
- ośrodkowy układ nerwowy;
- przystawowe kości długie;
- układ pokarmowy;
- skórę.
-
Jak leczyć gruźlicę?
Sam proces jest uzależniony od tego, jak bardzo zaawansowana jest choroba oraz czy jest lekooporna.
Powinno trwać na tyle długo, ile potrzebuje dany pacjent.
Dlaczego?
Ponieważ gruźlica może przechodzić w stan hibernacji, który atakuje w najmniej odpowiednim momencie.
Na przykład wtedy, kiedy masz osłabioną odporność lub mnóstwo stresu i problemów na głowie.
Zazwyczaj stosuje się kilka leków jednocześnie, ponieważ prątki gruźlicy bywają bardzo oporne na leczenie.
Nigdy nie przerywaj leczenia na własną rękę, jeśli dobrze się poczujesz.
Swego czasu gruźlica zbierała spore żniwo wśród pacjentów, dlatego naprawdę nie ma z nią żartów.
Każdy z leków, który przepisze Ci lekarz należy wybrać do końca po czym niezwłocznie udać się na kontrolę lekarską.
Być może leczenie trzeba będzie przedłużyć.
W tym celu stosuje się leki na bazie:
- etambutolu;
- ryfampicyny;
- streptomycyny;
- pirazynamidu;
- izoniazydu.
Leczenie zazwyczaj trwa od 6 do 9 miesięcy i dzieli się na dwa etapy: fazę intensywną oraz fazę kontynuacji.
W tej pierwszej fazie stosuje się sporą ilość leków, które w krótkim czasie mają poradzić sobie z jak największą ilością prątków gruźlicy.
W drugiej zaś fazie kontynuuje się leczenie stosując mniejszą ilość leków (lub mniejsze dawki), które w konsekwencji mają wyeliminować z organizmu te prątki, które przeżyły fazę intensywną.
Jak można się zarazić prątkami gruźlicy?
Najczęstszą obserwowaną formą zakażenia prątkami gruźlicy jest droga inhalacyjna, czyli przenoszenie ich poprzez drogę kropelkową.
Podczas mówienia (lub kichania, kasłania i odkrztuszania) osoby chorej wydala ona z siebie prątki, które rozprzestrzeniają się dalej.
Do zakażeń może dochodzić (choć znacznie rzadziej) także poprzez spożycie mięsa czy przetworów (np. mleka) wyprodukowanych ze zwierząt podatnych na gruźlicę, tj. bydło.
Równie rzadko (co nie oznacza, że nigdy) dochodzi do zakażeń drogą płciową lub zakażeń wrodzonych, nabywanych drogą matka – dziecko.
Objawy gruźlicy: na co zwrócić uwagę
Gruźlica to choroba bardzo podstępna, ponieważ jej objawy nie są jednoznaczne. Mogą świadczyć o naprawdę wielu chorobach.
Często także nie zwraca się uwagi na uporczywy kaszel, obarczając tym zbyt suche powietrze, częste przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach czy po prostu stres.
Niespecyficzne objawy gruźlicy, które można zaobserwować u chorego, to:
- brak apetytu;
- utrata masy ciała;
- wzmożona potliwość, zwłaszcza nocami;
- zmęczenie i osłabienie;
- złe samopoczucie;
- stany podgorączkowe oraz gorączka.
Mogą one występować zwłaszcza w początkowych fazach zakażenia gruźlicą.
Są to jednak objawy nieswoiste, czyli takie, które mogą wskazywać na rozwój innego schorzenia (np. grypy).
Kiedy choroba rozwija się, wtedy znacznie częściej można zaobserwować:
- stały i utrzymujący się kaszel, którego nasilenie wzrasta;
- pojawienie się plwocin, wydalanych wraz z kaszlem;
- bóle w klatce piersiowej;
- duszności;
- wysoką gorączkę;
- osłabienie ciała i odporności;
- zmęczenie.
Jeśli natomiast chodzi o mniej typowe zakażenia gruźlicy, to dodatkowo mogą pojawić się objawy zależne od ognisk, w których się znalazły, np.:
- gruźlica węzłów chłonnych, która może powodować ich powiększenie, ale nie występuje jednocześnie bolesność. Dopiero w dalszych etapach mogą pojawiać się przetoki, czyli otwory, z których wypływa ropa, co jest już dotkliwe dla pacjenta;
- gruźlica kostno-stawowa, objawiająca się przede wszystkim dużym bólem oraz bolesnością kończyn oraz stawów, przy jednoczesnym znacznym utrudnionym zakresie ich ruchu, może nawet prowadzić do złamania kręgosłupa;
- opłucnowa postać gruźlicy, przy której jama opłucna zajmowana jest płynem, powoduje to duszności i wysoką gorączkę;
- gruźlica układu moczowo-płciowego, podczas której występują spore bóle związane z wydalaniem moczu oraz mogą pojawić się zaburzenia cyklu miesięcznego u kobiety, niestety niezdiagnozowana w porę może prowadzić nawet do bezpłodności.
Podejrzenie gruźlicy: jak zdiagnozować chorobę?
Niestety gruźlica może przypominać całkiem sporo innych chorób, które mogą dotykać Twój organizm.
Dlatego rozpoznanie jej nie jest takie proste, nawet jeśli występuje parę skojarzonych ze sobą objawów mogących świadczyć o gruźlicy.
Dlatego tak ważne w diagnozie jest doświadczenie lekarza (np. pulmonologa czy lekarza medycyny rodzinnej) oraz zadbanie o wykonanie niezbędnych badań do postawienia diagnozy: tak, to jest gruźlica.
Jednym z podstawowych badań jest posiew oraz badanie plwocin pacjenta, czyli wydzieliny, która wydostaje się z ust podczas kaszlu.
Dzięki posiewowi można obserwować (poniekąd... hodować) gatunki bakterii obecnych w wydzielinie pobranej do badania.
Przy tej okazji dokonuje się także badania zwanego antybiogramem, czyli badania, które pozwala określić antybiotyki, na które dana bakteria będzie podatna.
Jak jeszcze można dokonać diagnozy?
Bada się w tym celu pacjenta także testem PCR (nie myl ich z testami genetycznymi RT-PCR, które są szeroko wykorzystywane podczas pandemii koronawirusa).
Choć działa na podobnej zasadzie, to jednak identyfikuje różne gatunki chorobotwórcze.
Czy to wszystko?
Innymi badaniami wykorzystywanymi w diagnozowaniu tej podstępnej choroby są także:
- badanie RTG klatki piersiowej, dzięki któremu można uwidocznić zmiany charakterystyczne dla gruźlicy;
- odczyn tuberkulinowy, czyli wstrzyknięcie w przedramię tego środka i badanie reakcji organizmu (naciek na skórze) po około 48-72 godzinach od wstrzyknięcia preparatu.
Nieoceniona podczas diagnostyki jest także Twoja czujność.
Czy mogłeś mieć kontakt z osobą zarażoną gruźlicą?
A może pojawiły się w ostatnim czasie jakieś niepokojące objawy, które zbagatelizowałeś?
Niczego nie ukrywaj przed lekarzem, ponieważ to naprawdę może zaważyć na zdrowiu Twoim, a także Twoich bliskich.
Kto jest podatny na gruźlicę?
Istnieje pewna grupa osób, która z powodu różnych uwarunkowań może być dużo bardziej podatna na zakażenie gruźlicą, niż reszta społeczeństwa.
Mowa tutaj o osobach starszych, cierpiących na przewlekłe choroby czy... niezaszczepionych.
Dlatego sama choroba najczęściej dotyka:
- osoby zakażone wirusem HIV;
- osoby uzależnione od palenia papierosów;
- osoby uzależnione od alkoholu;
- osoby przyjmujące leki immunosupresyjne po przeszczepach narządów;
- osoby chorujące na różnego typu nowotwory;
- osoby walczące z chorobami przewlekłymi, tj. cukrzyca;
- osoby niedożywione,
- społeczeństwa żyjące w sporych skupiskach, np. osoby korzystające z miejskich przytułków czy więźniowie;
- osoby po 65 roku życia oraz dzieci do 4-5 lat.
Czy gruźlicę można wyleczyć?
Wyleczenie gruźlicy jest możliwe.
Zwłaszcza wtedy, kiedy została ona dosyć szybko zdiagnozowana i jest podatna na leczenie antybiotykami.
Tak naprawdę im wcześniej zrobi się antybiogram (co często robione jest automatycznie przy badaniu posiewu), tym lepiej dla pacjenta.
Należy jednak w tym czasie szczególnie zadbać o siebie i swoich bliskich, unikać kontaktu z osobami, które są w grupie większego ryzyka zakażenia się i... słuchać się swojego lekarza.
Niestety powikłania gruźlicze mogą mieć naprawdę duży wpływ na Twoje zdrowie, a nawet życie.
Nie ryzykuj odmą opłucnową, krwotokiem płucnym czy ropniakiem opłucnej.
Warto jednak zaznaczyć, że trzeba wziąć pod uwagę również skutki uboczne prowadzonego leczenia przeciwgruźliczego.
To znaczy?
Niestety tak duża dawka antybiotyków, zwłaszcza w początkowej fazie leczenia może wpływać nie tylko na walkę z gruźlicą, ale także na inne układy funkcjonujące w Twoim organizmie.
Do takich objawów może należeć:
- ból brzucha;
- wymioty;
- wysypka;
- niedokrwistość;
- uszkodzenie funkcji wątroby;
- zaczerwienienie twarzy;
- problemy z ciśnieniem tętniczym;
- zawroty głowy;
- szumy uszne.
Zawsze konsultuj niepokojące objawy ze swoim lekarzem prowadzącym, a jeśli nie możesz się do niego szybko dostać, to skorzystaj z możliwości konsultacji lekarskiej online.
Jest ona możliwa jeszcze tego samego dnia, w którym zgłaszasz się po pomoc.
Profilaktyka gruźlicy to klucz do... zdrowia
Niezależnie w jakim obozie się znajdujesz: szczepić czy nie szczepić, to musisz wiedzieć jedno...
Jeśli chodzi o zapobieganie gruźlicy, to tak naprawdę jedynym i najważniejszym elementem profilaktyki tej choroby jest szczepienie populacji oraz tak zwana „odporność populacyjna”.
W Polsce szczepienie BCG przeciwko gruźlicy jest obowiązkowe i podawane już w pierwszych dniach życia, jeszcze przed opuszczeniem szpitala.
Tak naprawdę szczepionka podawana jest w pierwszej dobie życia, a jeśli zdrowie dziecka to uniemożliwia, to w najbliższym możliwym terminie przed opuszczeniem oddziału.
Dodatkowo (w każdym wieku) należy dbać o zasady higieny, zdrową dietę, ruch oraz po prostu swoje zdrowie.
Wszelkie nieprawidłowości od razu należy wyjaśniać z lekarzem, a także regularnie poddawać się badaniom.
Dbaj także o bezpieczeństwo podczas wszelkiej aktywności seksualnej.
Jeśli uprawiasz przygodny seks, to zawsze w prezerwatywie.
Choroby przenoszone drogą płciową (w tym HIV/AIDS) upośledzają prawidłowe działanie układu odpornościowego, a tym samym narażają Cię na różne choroby, których naprawdę... nikt nie chciałby mieć.
Jeśli masz informacje, że gruźlica mogła dotknąć jakąś grupę społeczną, koniecznie zgłoś to do najbliższego punktu sanepidu.
Ostatnie lata pandemii Covid-19 powinny nauczyć wszystkich, że z tak łatwo przenoszonymi chorobami nie ma co igrać.
Zdarza się, że w przypadku informacji o tym, że miało się kontakt z osobą zakażoną gruźlicą, lekarz decyduje się na profilaktyczne przepisanie antybiotyku, który ma zapobiegać rozwojowi bakterii.
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
