Diuretyki (leki moczopędne): czym są i jakie jest ich zastosowanie?

Leki moczopędne tzw. diuretyki, to grupa środków farmakologicznych, które różnią się mechanizmem działania, budową chemiczną oraz profilem działań niepożądanych. Dzięki możliwości selektywnego oddziaływania na różne odcinki nefronu, leki te znalazły zastosowanie w leczeniu nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca i przewlekłych chorób nerek.

 

Diuretyki – co to?

Diuretyki, inaczej leki moczopędne, to substancje farmakologiczne zwiększające wydalanie sodu i wody przez nerki, głównie poprzez zahamowanie ich reabsorpcji w obrębie różnych odcinków nefronu – podstawowej jednostki czynnościowej nerki. 

Leki moczopędne działają poprzez modyfikację transportu elektrolitów (głównie sodu) w nerkach. Poprzez zahamowanie wchłaniania zwrotnego jonów sodu w określonych częściach nefronu, powodują one zwiększone wydalanie wody (diurezę). Skutkuje to obniżeniem objętości płynów krążących w organizmie, co przekłada się na zmniejszenie ciśnienia tętniczego oraz redukcję obrzęków.

Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego leki moczopędne zajmują istotne miejsce w schematach leczenia m.in. nadciśnienia tętniczego, przewlekłej niewydolności serca, obrzęków różnego pochodzenia oraz chorób nerek. Ich skuteczność i bezpieczeństwo potwierdzono w licznych badaniach klinicznych i metaanalizach.

 

Jak działają leki moczopędne?

Leki moczopędne działają przez wpływ na gospodarkę sodowo-wodną w nerkach. Diuretyki działają poprzez zwiększenie wydalania sodu (Na) i wody z organizmu, co prowadzi do zmniejszenia objętości płynów krążących we krwi oraz redukcji ciśnienia tętniczego i obrzęków. Główny punkt uchwytu ich działania to nefron – podstawowa jednostka filtracyjna nerki. W zależności od typu leku, wpływają one na różne odcinki nefronu, hamując wchłanianie zwrotne sodu i wody. Efektem tego jest zwiększona diureza, czyli produkcja i wydalanie moczu.

Efekty działania diuretyków:

• Zmniejszenie objętości krwi krążącej,
• Redukcja ciśnienia tętniczego,
• Usuwanie obrzęków i płynu w jamach ciała,
• Poprawa wydolności serca w niewydolności krążenia,
• Spowolnienie postępu chorób nerek.

 

Diuretyki: kiedy się je stosuje?

Diuretyki stosuje się w leczeniu wielu chorób związanych z nadmiarem płynów w organizmie lub zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) wskazania do stosowania leków moczopędnych obejmują:

• Nadciśnienie tętnicze

Leki moczopędne, szczególnie diuretyki tiazydopodobne i diuretyki tiazydowe są zalecane jako leki pierwszego rzutu w leczeniu nadciśnienia tętniczego, zwłaszcza u osób starszych oraz z towarzyszącą niewydolnością serca czy przewlekłą chorobą nerek.

• Niewydolność serca

W celu redukcji objawów przewodnienia w przebiegu niewydolności serca, takich jak duszność i obrzęki, stosuje się głównie diuretyki pętlowe czasem w skojarzeniu z diuretykami oszczędzającymi potas.

• Obrzęki pochodzenia nerkowego lub wątrobowego

Diuretyki są wykorzystywane w leczeniu zespołu nerczycowego, przewlekłej choroby nerek, marskości wątroby z wodobrzuszem czy innych stanów przebiegających z zatrzymywaniem sodu i wody.

• Ostry obrzęk płuc

Silnie działające leki moczopędne podawane dożylnie zmniejszają przeciążenie objętościowe i poprawiają utlenowanie krwi.

• Jaskra

Inhibitory anhydrazy węglanowej obniżają ciśnienie śródgałkowe poprzez zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej.

• Zatrucia i przewodnienie

Diuretyki osmotyczne stosuje się w leczeniu obrzęku mózgu, zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego, a także w niektórych zatruciach – w celu przyspieszenia eliminacji toksyn przez nerki.

Diuretyki znajdują zastosowanie w leczeniu wielu jednostek chorobowych, w których konieczne jest zmniejszenie objętości płynów ustrojowych, obniżenie ciśnienia tętniczego lub działanie ochronne na serce i nerki. Wybór konkretnego preparatu zależy od jednostki chorobowej, stanu pacjenta oraz mechanizmu działania danego leku.

 

Rodzaje diuretyków

Wyróżnia się pięć głównych grup diuretyków, różniących się miejscem działania, siłą efektu moczopędnego oraz profilem bezpieczeństwa:

1. Diuretyki pętlowe (np. furosemid, torasemid),

– Działają w pętli Henlego (część wstępująca), blokując kanał sodowo-potasowo-chlorkowy.

– Skutkuje to silnym działaniem moczopędnym i szybkim zmniejszeniem objętości płynów

 

2. Diuretyki tiazydowe i diuretyki tiazydopodobne (np. hydrochlorotiazyd, indapamid)

– Stosowane głównie jako leki na nadciśnienie,

– Działają w cewce dalszej, hamując aktywność ko-transportera Na-Cl.

– Mają umiarkowane działanie moczopędne, ale skutecznie obniżają ciśnienie krwi.

 

3. Diuretyki oszczędzające potas i antagoniści receptorów mineralokortykoidowych (amiloryd, triamteren i spironolakton, eplerenon)

– Działają w cewkach zbiorczych, blokując receptory aldosteronu lub kanały sodowe.

– Zmniejszają utratę potasu, dlatego często stosowane są w skojarzeniu z innymi diuretykami.

 

4. Inhibitory anhydrazy węglanowej(np. acetazolamid)

– Hamują enzym anhydrazę węglanową w cewce bliższej.

– Zmniejszają reabsorpcję jonów wodorowęglanowych i sodu – stosowane rzadziej, np. w leczeniu jaskry.

 

5. Diuretyki osmotyczne (np. mannitol)

– Zwiększają ciśnienie osmotyczne w płynie zewnątrzkomórkowym.

– Powodują przemieszczanie wody z wnętrza komórek do przestrzeni śródmiąższowej i osocza oraz zwiększają wydalanie sodu i chlorków.

– Stosowane m.in. w celu obniżenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego i wewnątrzgałkowego.

 

Leki moczopędne – o czym warto pamiętać je stosując?

Stosowanie leków moczopędnych powinno zawsze odbywać się pod kontrolą lekarza, ponieważ ich działanie wpływa na gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu. Niezwykle istotne jest regularne monitorowanie poziomu elektrolitów (sodu, potasu, magnezu), a także ciśnienia tętniczego i funkcji nerek.

Niekontrolowane przyjmowanie może prowadzić do odwodnienia, zaburzeń rytmu serca, a nawet niewydolności nerek. W przypadku terapii długotrwałej zaleca się okresowe badania laboratoryjne i konsultacje lekarskie.

Ważne jest również przestrzeganie zaleceń dotyczących diety – w zależności od rodzaju leku konieczne może być ograniczenie spożycia sodu lub zwiększenie podaży potasu. Przyjmowanie diuretyków powinno odbywać się zgodnie z ustaloną porą dnia (najczęściej rano), aby uniknąć nocnego parcia na mocz i zaburzeń snu.

 

Diuretyki: możliwe działanie niepożądane

Podobnie jak inne leki, diuretyki mogą wywoływać działania niepożądane, które różnią się w zależności od ich rodzaju oraz indywidualnej reakcji organizmu. Do najczęstszych efektów ubocznych należą:

• Zaburzenia elektrolitowe – hipokaliemia (niski potas), hiponatremia (niski sód), hipomagnezemia,
• Odwodnienie i spadek ciśnienia tętniczego – mogą objawiać się osłabieniem, zawrotami głowy, a nawet omdleniem,
• Zaburzenia metaboliczne – diuretyki tiazydowe mogą podnosić poziom glukozy, cholesterolu i kwasu moczowego,
• Zaburzenia rytmu serca – szczególnie przy niedoborze potasu i magnezu,
• Zaburzenia czynności nerek – przy nieprawidłowym dawkowaniu lub istniejącej chorobie nerek.

Rzadziej występują reakcje alergiczne, wysypki skórne, zaburzenia słuchu (wywołane przez diuretyki pętlowe stosowane w dużych dawkach) czy ginekomastia (przy długotrwałym stosowaniu spironolaktonu).

 

Leki moczopędne – jakie są przeciwwskazania do ich zastosowania

Stosowanie leków moczopędnych może być przeciwwskazane w wielu stanach klinicznych. Kluczowe jest wcześniejsze przeanalizowanie ryzyka i korzyści przez lekarza, zwłaszcza u pacjentów z chorobami przewlekłymi lub przyjmujących inne leki.

Do najważniejszych przeciwwskazań należą: ciężka niewydolność nerek (szczególnie w przypadku leków osmotycznych i pętlowych), hipowolemia i odwodnienie, ciężkie zaburzenia elektrolitowe (np. hipokaliemia, hiponatremia, hipokalcemia), dna moczanowa, ciąża i karmienie piersią, nadwrażliwość na substancję czynną lub składniki preparatu, a także ciężkie uszkodzenie wątroby.

Dlatego też należy pamiętać o tym, iż zanim lekarz włączy do terapii leki moczopędne musi wiedzieć o wszystkich stosowanych przez pacjenta lekach i jego dolegliwościach, aby uniknąć groźnych interakcji i powikłań.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.