Wszystko co trzeba wiedzieć o badaniach hormonalnych

Konsultacja z e-receptą Lek. rodzinny Specjalista

Badania hormonalne to bardzo istotny element diagnostyki różnych chorób.

Nie tylko endokrynologicznych (czyli dotyczących Twojego układu hormonalnego), ale też wielu innych.

Te badania mogą pomóc Ci zrozumieć co dzieje się z Twoim organizmem i – jeśli jest taka potrzeba – rozpocząć leczenie.

Zwłaszcza, że nieprawidłowa praca układu hormonalnego wpływa nie tylko na Twoje samopoczucie, ale także na… potencjalną niepłodność.

Przeczytaj tekst i dowiedz się, jakie jeszcze symptomy powinny skłonić Cię do wizyty w laboratorium.

Badania hormonalne – na czym polegają i w jakim celu się je wykonuje?

Musisz wiedzieć, że układ hormonalny (zwany także endokrynnym lub wewnątrzwydzielniczym) jest jednym z kluczowych układów zapewniających równowagę organizmu w zmiennych warunkach zewnętrznych oraz wewnętrznych.

Z czego składa się układ hormonalny?

W głównej mierze układ hormonalny składa się z gruczołów dokrewnych oraz wyspecjalizowanych komórek odpowiedzialnych za wytwarzanie hormonów – związków chemicznych o zróżnicowanych funkcjach.

Kolejnym ważnym pytaniem jest to – gdzie hormony konkretnie powstają?

Otóż hormony wytwarzane są przez:

• przysadkę mózgową;
• tarczycę;
• trzustkę;
• nadnercza;
• gonady (jajniki u kobiet oraz jądra u mężczyzn).

Wydzielanie poszczególnych hormonów jest ze sobą ściśle powiązane na zasadzie sprzężeń zwrotnych (dodatnich lub ujemnych, czyli wzmacniających albo osłabiających).

Po prostu hormony wzajemnie na siebie oddziałują.

Co ciekawe – kontrolę nad procesem układu hormonalnego sprawuje też układ nerwowy.

Niestety dosyć często okazuje się, że u wielu osób (za równo kobiet, jak i mężczyzn) dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu tego skomplikowanego systemu.

A co jest efektem takiej sytuacji?

Niestety wiele chorób i dysfunkcji organizmu, np. problemy z tarczycą, hiperprolaktynemia czy problemy z nadnerczami.

Nie zawsze można zgonić problemy na „dojrzewanie”.

Jak to wygląda w praktyce?

Często coś dzieje się w Twoim organizmie, ale nie do końca można wskazać konkretne objawy, które mogłyby świadczyć o „akurat tej chorobie”.

Co to oznacza?

Problemy z hormonami to często objawy problemów takich jak senność, brak energii, problemy z chudnięciem, trądzik czy nadmierne owłosienie (hirsutyzm).

Często udając się do lekarza (dlatego warto celować w takich z dużym doświadczeniem) leczy się jedynie efekty choroby, a nie samą chorobę, np. trądzik.

Oczywiście, może okazać się, że trądzik jest efektem złej pielęgnacji, jednak znacznie częściej okazuje się, że trądzik jest po prostu zewnętrznym efektem złej pracy układu hormonalnego.

W takiej sytuacji niezbędne jest wykonanie badań hormonalnych – testów z krwi mających na celu określenie poziomu danych hormonów.

W ten sposób bada się zarówno wydzielanie hormonów, jak i wzajemny ich wpływ na siebie.

To właśnie dzięki temu lekarz jest w stanie odczytać to, co dzieje się w Twoim ciele.

Bo o tym, że w środku dzieje się coś niepokojącego, nie musi świadczyć jedynie ból.

Kiedy zrobić badania hormonalne?

Przede wszystkim należy zacząć od tego, że badania hormonalne, tak jak inne badania sprawdzające funkcjonowanie organizmu, warto wykonywać regularnie.

Profilaktyka jest tutaj kluczowa, zwłaszcza jeśli wiesz, że w Twojej rodzinie pojawiały się przypadki, np. chorób tarczycy.

Badania hormonalne to jednak szerokie pojęcie, pod którym kryje się szereg testów i analiz, wykorzystywanych w profilaktyce, diagnozowaniu i leczeniu rozmaitych schorzeń i zaburzeń.

Nie zawsze lekarz wskazuje przebadanie wszystkich hormonów, raczej dobiera pakiety badań tak, aby w świetle jego wiedzy sprawdzić akurat te parametry, które mogą wpływać na Twój stan zdrowia.

Kiedy jednak szczególnie powinno się takie badania wykonać?

Najczęstsze wskazania do wykonania badań hormonalnych, to między innymi:

• zaburzenia pracy tarczycy (niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy);
• zaburzenia cyklu miesięcznego;
• zaburzenia płodności;
• zaburzenia potencji (libido);
• zaburzenia erekcji u mężczyzn;
• niekontrolowany przyrost lub utrata wagi;
• wypadanie włosów (łysienie);
• łamliwość paznokci;
• nadmierny przyrost włosów typu męskiego (hirsutyzm);
• trądzik, łojotok;
• apatia;
• skurcze mięśni;
• zaburzenia apetytu;
• duża senność lub bezsenność;
• menopauza.

Trądzik i problemy z włosami o podłożu hormonalnym – co należy zbadać?

Myślisz, że trądzik lub problemy z włosami to problem „sam w sobie”?

Niestety – znacznie rzadziej jest to problem tylko natury estetycznej, niż podyktowany właśnie… zmianami hormonalnymi.

Okazuje się, że kontrola hormonów TSH, FT3 i FT4 (a także innych hormonalnych parametrów) może być niezbędna w przypadku wystąpienia zmian skórnych typu trądzik, wysypka, przebarwienia.

Tak – przebarwienia także.

Okazuje się, że jest to dosyć popularny objaw jeśli chodzi o… problemy z tarczycą.

Podobnie jest w sytuacji, gdy dochodzi do wypadania włosów i ich rozdwajania, osłabienia paznokci, przyrostu masy ciała, obrzęków czy długotrwałego zaparcia.

Niestety – wszystkie wyżej opisane objawy mogą się ze sobą łączyć.

Oczywiście, daje to pewien obraz lekarzowi, który być może szybciej nakieruje go na diagnozę, jednak bez szczegółowych badań hormonalnych… raczej się nie obędzie.

A jakie badania może zalecić Ci lekarz, w sytuacji problemów skórnych?

Mogą one być spowodowane zaburzeniem wydzielania hormonów przysadki mózgowej (TSH) lub tarczycy (FT3, FT4), ale też wielu innych substancji, w tym przede wszystkim hormonów płciowych – męskich i żeńskich (androgenów i estrogenów).

Kompleksowa diagnostyka hormonalna powinna więc obejmować:

• TSH – hormon przysadki mózgowej oddziałujący na pracę tarczycy;
• FT3, FT4 – hormony tarczycy;
• FSH – folikulotropina, hormon przysadki mózgowej, stymulujący produkcję żeńskich hormonów płciowych (estrogenów);
• LH – lutropina, hormon przysadki mózgowej, u mężczyzn stymulujący produkcję testosteronu, a u kobiet – estrogenów;
• Prolaktynę – hormon przysadki mózgowej, hamujący wydzielanie gonadotropin FSH i LH;
• DHT (dihydrotestosteron), DHEA / DHEAS dehydroepiandrosteron, androstenediol, wolny testosteron – męskie hormony płciowe;
• 17-OHP - 17-Hydroksyprogesteron, hormon żeński wytwarzany przez korę nadnerczy.

Pamiętaj, że w przypadku wielu chorób skórnych (a więc chorób największego organu ludzkiego) zidentyfikowanie problemu z hormonami może być podstawą leczenia.

Oczywiście wszelkie maści, żele i płyny przepisane przez dermatologa działają, zazwyczaj wysuszając zmiany skórne a co za tym idzie – łagodząc występowanie na niej problemu.

Jeśli jednak nie dociekniesz źródła problemu, który może tkwić głębiej, zwyczajnie… bywa, że po prostu problem wraca.

Z resztą, trzeba przyznać, że to właśnie dermatolodzy w dużej mierze odkrywają, że w organizmie pacjenta dzieje się coś niepokojącego.

Bo prawda jest taka, że pierwsza myśl „problemy ze skórą” często równa się właśnie wizyta u dermatologa.

I to jest jak najbardziej w porządku, ważne jednak, żeby trafić na dobrego specjalistę, który pokieruje diagnostyką pacjenta dalej.

I choć można mówić, że to „tylko skóra”, to jednak po pierwsze – dzięki niej można odczytać sygnały, które wysyła Ci organizm, a po drugie – zmiany skórne mogą naprawdę wpłynąć na Twój nastrój.

Niejednokrotnie trądzik wprowadził w kompleksy młodych nastolatków, którzy zostali odrzuceni przez środowisko, np. szkolne.

Jeśli jesteś rodzicem – pamiętaj, żeby nie bagatelizować problemów, które pojawiają się na cerze Twojego dziecka a także innych sygnałów (np. brak miesiączki/nieregularne miesiączki), które może wysyłać ich organizm.

Zwłaszcza wtedy, kiedy parę symptomów może tworzyć całość – im szybciej zostaną skonsultowane z lekarzem, tym lepiej.

Za prywatne badania hormonalne na trądzik możesz zapłacić nawet kilkaset złotych.

Do kosztów badań zazwyczaj trzeba doliczyć także koszt specyfików zaleconych przez dermatologa oraz koszt samej wizyty u specjalisty.

Niestety wszystko razem tworzy naprawdę sporą sumę – powinno Cię to jednak zmotywować do tego, aby poszukać źródła problemu, niż leczyć „po omacku”.

Dlaczego badania hormonalne są ważne szczególnie podczas ciąży (lub starań o zajście w ciążę)?

Zaburzenia gospodarki hormonalnej mogą być przyczyną problemów z zajściem w ciążę.

Tak jak w przypadku innych dysfunkcji, także i w tej sytuacji samo podłoże problemów jest naprawdę  różne.

Jeśli nie możesz zajść w ciążę przez rok (zazwyczaj tyle czasu lekarze podają jako normę), to z pewnością lekarz ginekolog skieruje Cię na odpowiednie badania hormonalne.

Jednym z nich jest, np. poziom progesteronu, żeńskiego hormonu płciowego przygotowującego macicę na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej, a później pomagającego utrzymać ciążę.

Co może nakierować lekarza, że poziom progesteronu w Twoim organizmie nie jest prawidłowy?

Na przykład fakt, że Twoje miesiączki zaczynają się od brązowego plamienia, a nie typowo od widocznej krwi.

Może to świadczyć o niedomodze ciałka żółtego, za którego prawidłowe działanie odpowiada właśnie progesteron.

Oczywiście musisz wiedzieć, że prawidłowy poziom progesteronu różni się w określonych fazach cyklu miesięcznego.

Jak wygląda to w praktyce?

Przed owulacją w fazie folikularnej stężenie progesteronu jest bardzo niskie – prawidłowe wartości nie przekraczają 0,5 – 1 ng/ml.

Z kolei w fazie lutealnej, czyli po owulacji, norma wynosi 2-28 ng/ml (w ciąży wartości te będą znacznie wyższe, w III trymestrze osiągając nawet 200-300 ng/ml).

Innymi hormonami, które należy zbadać, to estradiol, a także gonadotropiny FSH i LH oraz prolaktyna, wpływające na produkcję progesteronu oraz estrogenów.

W niektórych przypadkach źródłem problemów może być również nadprodukcja męskich hormonów płciowych – testosteronu i dehydroepiandrosteronu.

Jak widzisz – jest tych badań naprawdę sporo… ale czy wykonuje się je jedynie wtedy, kiedy para nie może zajść w ciążę?

Oczywiście – nie.

Jeśli jesteś już w ciąży, to z pewnością lekarz (w zależności od tego jak się czujesz i jaki jest Twój stan zdrowia) zaleca badania hormonalne.

A jest ich naprawdę sporo… i nie dotyczą tylko hormonów.

Badania, które będziesz na różnych etapach ciąży prawdopodobnie musiała wykonywać to także:

• ogólna morfologia krwi;
• badanie moczu;
• grupa krwi i RH;
• glukoza i badanie na krzywą cukrową.

Czy mężczyźni także powinni kontrolować swoje hormony?

Odpowiedź na to pytanie brzmi – oczywiście!

Tak samo jak i kobiety, tak i mężczyźni mogą cierpieć z powodu złej pracy układu hormonalnego.

Co ciekawe mogą cierpieć, na np. hiperprolaktynemię, czyli nadmierne wydzielanie prolaktyny.

Jest to hormon typowy dla funkcjonowania kobiety, tzn. wytwarzany np. podczas karmienia dziecka piersią.

Każdy mężczyzna, który zauważy u siebie poniższe objawy, powinien zbadać stężenie prolaktyny w swoim organizmie:

• zaburzenia płodności;
• zaburzenia erekcji i spadek libido;
• ginekomastię (powiększony gruczoły piersiowe).

Jak widzisz – hormony, choć klasyfikowane są na te damskie i męskie, czasem okazuje się, że nie mają płci.

Niewątpliwie trzeba stwierdzić, że badania hormonalne ogólnie (ale także mężczyzn) są złożonym procesem analitycznym.

Jakie badania hormonalne najczęściej wykonują mężczyźni?

Najczęstszym wskazaniem (oprócz zaburzeń pracy tarczycy) w przypadku mężczyzn są zaburzenia erekcji oraz płodności.

Co może powodować taki stan?

Podłożem problemów intymnych mężczyzn często jest niski poziom męskich lub wysoki poziom żeńskich hormonów płciowych.

Podstawą jest w tym przypadku zbadanie poziomu testosteronu, wytwarzanego przez komórki Leydiga w jądrach, kształtującego cechy płciowe i wpływającego na spermatogenezę.

Prawidłowa wartość testosteronu powinna się mieścić w przedziale 2-9,5 ng/ml.

Ale badania hormonalne mężczyzn mogą obejmować też inne parametry, np.:

• prolaktyna (norma dla mężczyzn 1- 20 ng/ml);
• folikulotropina FSH (1,5 – 12 ng/ml);
• luteina FH (1-7 ng/ml);
• progesteron (0,2 – 1,4 ng/ml).

Pamiętaj, że kluczem do sukcesu w przypadku problemów hormonalnych często jest… doświadczony specjalista.

Mowa oczywiście o endokrynologu, który na co dzień zajmuje się właśnie schorzeniami o hormonalnej genezie.

Poza tym teraz umawiając się do lekarza tak naprawdę nie musisz wychodzić z domu. :)

Czasem oczywiście wskazana jest dalsza diagnostyka lub spotkanie z lekarzem w gabinecie, jeśli jednak nie wiesz od czego zacząć lub nie masz czasu na wizytę w przychodni, zawsze warto zacząć od rozmowy na konsultacji online z lekarzem rodzinnym.

Badania hormonalne, czyli…

Szereg parametrów, które są w stanie wskazać lekarzowi to, co dzieje się w Twoim organizmie.

A jakie badania możesz zrobić w laboratorium?

Są to:

• kortyzol – nazywany także hormonem stresu, którego stężenie wzrasta w stresowych sytuacjach. Kortyzol odgrywa także rolę w procesie rozpadu glukozy w organizmie. Produkowany jest przed nadnercza;
• prolaktyna – czyli hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową i w mniejszej ilości przez macicę czy gruczoły sutkowe. Prolaktyna odpowiada m.in. za produkcję mleka dla dziecka przez gruczoły sutkowe, ale także za… Twoje zachowanie i samopoczucie;
• estradiol – czyli aktywny biologicznie estrogen w tabletkach, który odpowiada za rozwój cech płciowych u kobiet i razem z progesteronem – za regulację cyklu miesięcznego kobiety;  
• progesteron – wytwarzany po owulacji przez Twoje jajniki, a jeśli jesteś w ciąży – to przez łożysko. Odpowiada za przygotowanie Twojego organizmu do zapłodnienia i ciąży oraz za jej prawidłowy przebieg;
• testosteron – czyli jeden z najważniejszych męskich hormonów płciowych. Ma on silne działanie anaboliczne, czyli takie, które wspomaga, np. wzrost masy mięśniowej. Produkowany jest głównie w jądrach;
• TSH – tj. hormon, który pobudza tarczycę i jest pracujący w rytmie dobowym, kontroluje go przysadka mózgowa. Wytwarzanie TSH w organizmie prowokowane jest przez podwzgórze;
• FT3 – czyli hormony tarczycy, potrzebny do utrzymania równowagi właściwie we wszystkich procesach metabolicznych w Twoim organizmie. Zapewnia prawidłowy wzrost i funkcjonowanie układów: nerwowego, sercowo-naczyniowego, szkieletowego jak i samych mięśni;
• FT4 – czyli inaczej tyroksyna – hormon tarczycy, który wpływa na ogólny metabolizm organizmu wraz „we współpracy” z FT3;
• FSH i LH - należą do rodziny hormonów kontrolujących pracę gonad, tj. jajników u kobiet i jąder u mężczyzn;
• DHEA-S – siarczan dehydroepiandrosteronu produkowany jest w nadnerczach i jajnikach. Jeśli jest go za dużo lub za mało, to mogą występować zaburzenia miesiączkowania, hirsutyzm (nadmierne owłosienie), przetłuszczanie się skóry i trądzik.

Czy lekarz rodzinny może dać skierowanie na badania hormonalne na NFZ?

W większości przypadków badania hormonalne może sfinansować NFZ, pod warunkiem, że posiadasz skierowanie.

Niestety to nie zawsze jest możliwe, biorąc pod uwagę kolejki do poradni specjalistycznych.

Poza tym – nie ma co ukrywać, że często lekarz nie przepisuje tak naprawdę tylu badań, ile (niestety często) okazuje się potrzebnych.

Dlaczego?

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (pierwszego kontaktu) może wypisać skierowanie jedynie na badania mające związek z podejrzeniem nadczynności lub niedoczynności tarczycy, a więc TSH, FT3 oraz FT4.

Doświadczenie pacjentów jednak często pokazuje, że są to jedynie skierowania na podstawowy wynik – TSH, a resztę muszą wykonać we własnym zakresie.

Inne badania hormonalne, takie jak FSH, LH, prolaktyna, testosteron czy estradiol wykonane zostaną za darmo, jeśli zostaną zapisane przez lekarza specjalistę.

A więc czas upływa dalej, ponieważ…

Od lekarza rodzinnego musisz wtedy dostać skierowanie do specjalisty lub poradni specjalistycznej, np. ginekologicznej czy endokrynologicznej, gdzie ponownie musisz czekać na wizytę u kolejnego lekarza, który z kolei wystawi skierowanie na bardziej szczegółowe badania.

Jeśli masz czas, to pewnie nie robi Ci to problemu.

Często jednak jest tak, że zaburzenia hormonalne dają naprawdę nieznośne efekty, bo przecież nikt nie chce mieć problemów z cerą czy koncentracją w pracy.

Dlatego często osoby odczuwające jakieś problemy decydują się na wykonanie badań prywatnie, a co za tym idzie – odpłatnie.

Ile takie badania mogą kosztować?

Ile zapłacisz za badania hormonalne w prywatnych przychodniach i laboratoriach?

W przypadku badań hormonalnych, zwłaszcza wtedy, kiedy musisz wykonać parę parametrów – może być odstraszająca.

Coraz częstszym zjawiskiem są oferty przychodni, które proponują konkretne pakiety zawierające badania pod dany problem, np. „zdrowie mężczyzny”, „kobieta w okresie menopauzy”, itd.

Faktycznie, takie pakiety są nieco korzystniejsze od wykonywania każdego wyniku osobno.

Nie jest to jednak rozwiązanie idealne, ponieważ w takich pakietach zdarza się, że brakuje np. jednego badania, które potrzebujesz, więc i tak… musisz je wykonać dodatkowo.

W sytuacji, gdy zestaw niezbędnych badań obejmuje kilka pozycji, a dodatkowo wykonać należy inne badania krwi, koszt całości może wynieść nawet… kilkaset złotych.

Ceny w poszczególnych laboratoriach oczywiście się różnią (nawet w obrębie tych samych miast).

Aby chociaż trochę zaoszczędzić, warto wykonać niektóre wyniki na NFZ (np. TSH czy morfologię), a resztę z wiadomych przyczyn uzupełnić już prywatnie.

Jakich cen mniej więcej możesz się spodziewać?

• TSH – 28 zł;
• FT3 – 28 zł;
• FT4 – 28 zł;
• progesteron – 35 zł;
• estradiol – 32 zł;
• 17- OHP– 50 zł;
• FSH – 35 zł;
• LH – 35 zł;
• prolaktyna – 35 zł;
• testosteron – 33 zł;
• aldosteron – 56 zł;
• DHEA – 45 zł.

Warto szukać promocji na pakiety, które czasem oferowane są przez przychodnie i laboratoria.

Jak przygotować się do zbadania hormonów i jak wygląda samo badanie?

To nic innego jak badania pobierane z krwi.

Choć nie zawsze – aby zbadać dobową średnią kortyzolu (tzw. hormonu stresu) pobiera się… ślinę!

O tym w jaki sposób należy się do nich przygotować zazwyczaj informuje Cię lekarz, ponieważ niektóre parametry wymagają specjalnego przygotowania.

Bywa tak, że trzeba je wykonać, np. w konkretnym dniu cyklu miesięcznego kobiety lub na czczo.

Badania wykonuje się także zazwyczaj w godzinach porannych, bo – co ciekawe, hormony wykazują rytm dobowy.

Poza tym w niektórych przypadkach istnieje także zasada trzech S – to znaczy?

Sen, stres i… seks!

Te trzy czynniki mogą znacznie wpływać na wynik badań, zwłaszcza prolaktyny.

Co to oznacza?

Przed badaniem powinno się wyspać, mieć możliwie jak najbardziej spokojny dzień, a także powstrzymać się od uprawiania seksu – czasem nawet przez dobę do trzech dób.

Każda aktywność seksualna (nawet pobudzanie sutków i brodawek) może wpłynąć na podniesienie się wyniku prolaktyny nawet o kilkadziesiąt procent.

A to oczywiście zdecydowanie fałszuje wynik.

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Udostępnij

Do znajomych

Tweetnij

Wyślij link