Nitrogliceryna: co to, działanie, wskazania do stosowania

Nitrogliceryna od lat pozostaje jednym z podstawowych leków stosowanych w chorobie wieńcowej. Szybko łagodzi ból w klatce piersiowej, poprawia przepływ wieńcowy i stanowi ważny element terapii zarówno w nagłych sytuacjach, jak i w leczeniu przewlekłym.

 

📌 Pigułka wiedzy: Nitrogliceryna

💊 Co to za lek?

Lek z grupy azotanów stosowany w dławicy piersiowej i chorobie wieńcowej.

⚙️ Jak działa?

• 🔓 Rozszerza naczynia krwionośne
• 💗 Zmniejsza obciążenie serca
• 🔄 Poprawia przepływ wieńcowy

🩺 Kiedy się stosuje?

• ❤️ Napad bólu wieńcowego
• 🚑 Ostry zawał (szpitalnie)
• 🌬️ Obrzęk płuc
• 🏃 Profilaktyka przed wysiłkiem

🧴 Formy podania

• 💧 tabletki podjęzykowe
• 🌫️ aerozol
• 🩹 plastry transdermalne
• 🕒 tabletki o przedłużonym uwalnianiu
• 💉 wlew dożylny

⛔ Przeciwwskazania

• 📉 bardzo niskie ciśnienie
• ⚠️ leki na erekcję (PDE5)
• 🫀 wstrząs kardiogenny
• 🧠 urazy głowy / wzrost ciśnienia śródczaszkowego

⚠️ Najczęstsze skutki uboczne

• 🤕 ból głowy
• 😵 zawroty i osłabienie
• 🔥 zaczerwienienie twarzy
• 📉 spadek ciśnienia

📄 Dostępność

Tylko na receptę.

 

Nitrogliceryna – co to?

Nitrogliceryna to organiczny związek chemiczny należący do grupy estrów kwasu azotowego, powszechnie kojarzony z właściwościami wybuchowymi. Mimo tej potocznie znanej charakterystyki w medycynie pełni zupełnie inną rolę – jest jednym z najdłużej stosowanych i najlepiej przebadanych leków z grupy azotanów. Substancja ta została wprowadzona do praktyki terapeutycznej w XIX wieku i od tamtej pory stanowi kluczowy element leczenia choroby wieńcowej, zwłaszcza epizodów bólu wieńcowego. W kontekście medycznym jej działanie nie ma nic wspólnego z materiałami wybuchowymi – opiera się na zdolności do uwalniania tlenku azotu (NO), który wpływa na regulację napięcia ściany naczyń krwionośnych.

Z chemicznego punktu widzenia nitrogliceryna jest estrem o wysokiej reaktywności, jednak w odpowiednio dobranej dawce i postaci farmaceutycznej jest całkowicie bezpieczna. Przez dekady opracowano liczne formy podania, co umożliwia stosowanie jej zarówno w leczeniu doraźnym, jak i przewlekłym. Z perspektywy pacjentów najważniejsze jest to, że preparat ten działa szybko, przewidywalnie i skutecznie zmniejsza niedokrwienie serca, co może realnie zapobiegać poważnym powikłaniom.

 

Nitrogliceryna – kiedy się ją stosuje?

Nitroglicerynę stosuje się przede wszystkim wtedy, gdy serce nagle potrzebuje więcej tlenu, a naczynia wieńcowe nie nadążają z jego dostarczaniem. Dzieje się tak np. podczas wysiłku, silnych emocji, stresu czy chorób serca, w których tętnice wieńcowe są zwężone.

Najbardziej charakterystyczną sytuacją wymagającą podania leku jest napad dławicy piersiowej. Objawia się on piekącym, ściskającym lub gniotącym bólem w klatce piersiowej, który może promieniować do barku, ramienia, pleców lub żuchwy. To sygnał, że mięsień sercowy jest niedotleniony. W takiej chwili nitrogliceryna pełni rolę szybkiej interwencji – rozszerza naczynia w ciągu kilkudziesięciu sekund, poprawia przepływ krwi przez serce i zwykle szybko łagodzi ból.

Lek bywa również stosowany zapobiegawczo, gdy wiadomo, że dana sytuacja może wywołać dolegliwości, np. przed planowanym wysiłkiem fizycznym, wejściem na zimno czy przed stresującym wydarzeniem. Dzięki temu zmniejsza ryzyko wystąpienia bólu i poprawia komfort pacjenta. W szpitalu nitroglicerynę wykorzystuje się znacznie szerzej – podawana w postaci wlewów dożylnych pomaga opanować ostre zespoły wieńcowe, obrzęk płuc czy gwałtownie podwyższone ciśnienie tętnicze. W tych sytuacjach lekarze mogą bardzo dokładnie regulować jej działanie, dostosowując dawkę do stanu klinicznego pacjenta praktycznie w czasie rzeczywistym.

Decyzja o włączeniu nitrogliceryny zależy zawsze od tego, jakie objawy zgłasza chory, jakie istnieje ryzyko ostrego niedokrwienia serca oraz czy potencjalne korzyści przewyższają możliwe zagrożenia. Mimo wysokiej skuteczności nie jest to lek dla każdego – niewłaściwie stosowany może obniżać ciśnienie lub wchodzić w interakcje z innymi preparatami. Dlatego powinien być używany zgodnie z zaleceniami lekarza, najlepiej po dokładnej diagnostyce chorób sercowo-naczyniowych.

 

Jak działa nitrogliceryna?

Nitrogliceryna działa dzięki zdolności do uwalniania tlenku azotu (NO), czyli naturalnej cząsteczki sygnałowej odpowiedzialnej za rozluźnianie mięśni gładkich w ścianach naczyń krwionośnych. W zdrowym organizmie NO powstaje samoistnie i pomaga regulować średnicę naczyń oraz przepływ krwi. Jednak w sytuacji niedokrwienia serca czy nasilonego stresu tlenowego organizm produkuje go zbyt mało. Wtedy podanie nitrogliceryny dostarcza dodatkowej porcji NO, co powoduje szybkie i skuteczne rozszerzenie naczyń. Proces ten wpływa jednocześnie na kilka kluczowych elementów układu krążenia, dlatego efekt działania leku jest tak wyraźny.

Jednym z pierwszych etapów jest rozszerzenie żył obwodowych, czyli naczyń odpowiedzialnych za transport krwi z tkanek do serca. Dzięki temu zmniejsza się ilość krwi napływającej do serca w każdej chwili, co skutkuje obniżeniem tzw. obciążenia wstępnego. Serce musi pompować mniej krwi pod mniejszym ciśnieniem, więc jego zapotrzebowanie na tlen wyraźnie się zmniejsza. To kluczowe szczególnie w trakcie napadu dławicy, gdy niedotleniony mięsień sercowy bije szybciej i mocniej.

Równocześnie nitrogliceryna rozszerza tętnice wieńcowe, które dostarczają krew bezpośrednio do serca. Jest to szczególnie ważne, gdy naczynia są zwężone przez blaszkę miażdżycową lub chwilowy skurcz. Nawet niewielkie ich poszerzenie może poprawić przepływ i dostarczyć sercu porcję tlenu, której tak bardzo potrzebuje. Efekt ten sprawia, że ból w klatce piersiowej stopniowo ustępuje.

Nitrogliceryna działa także na poziomie regulacji napięcia mięśniówki naczyń. W chorobie wieńcowej tętnice często mają tendencję do nadmiernego kurczenia się, co dodatkowo ogranicza przepływ. Podanie NO zmniejsza ten skurcz, stabilizuje naczynia i zapobiega ich gwałtownemu zwężeniu. Dzięki temu poprawia się ogólna równowaga między zapotrzebowaniem a dostarczaniem tlenu.

W efekcie całościowego działania nitrogliceryna jest lekiem nie tylko łagodzącym ból, ale wpływającym na fundamentalne procesy hemodynamiczne. Odciąża serce, poprawia krążenie wieńcowe i pomaga przywrócić równowagę tlenową mięśnia sercowego, co jest kluczowe zarówno w doraźnych napadach dławicy, jak i w poważniejszych stanach wymagających intensywnego leczenia.

 

Formy w jakich występuje nitrogliceryna

Współczesna farmacja opracowała wiele postaci tego leku, co pozwala na dostosowanie terapii do sytuacji klinicznej. Najczęściej wykorzystywane formy to:

1. Tabletki podjęzykowe

Działają już po 1–2 minutach i są podstawą leczenia napadów dławicowych. Substancja jest wchłaniana bezpośrednio przez śluzówkę jamy ustnej, co omija metabolizm wątrobowy.

2. Aerozol (spray) podjęzykowy

Przydatny dla pacjentów, którzy mają trudność z przyjmowaniem tabletek. Umożliwia bardzo szybkie i precyzyjne dawkowanie.

3. Maści i plastry transdermalne

Stosowane głównie w profilaktyce. Uwalniają stałą dawkę leku przez skórę przez wiele godzin, zapewniając równomierny efekt.

4. Tabletki o przedłużonym uwalnianiu

Przeznaczone do długotrwałego leczenia stabilnej choroby wieńcowej. Zapewniają powolny wzrost stężenia w osoczu.

5. Roztwory do infuzji dożylnej

Stosowane w stanach ciężkich: ostrym zawale, niewydolności serca, obrzęku płuc. Pozwalają kontrolować dawkę w czasie rzeczywistym.

 

Dla przejrzystości poniżej zestawiono krótki przegląd ich podstawowych cech:

Forma podania	Początek działania	Zastosowanie
Podjęzykowa	1–2 min	Ostry ból wieńcowy
Aerozol	Kilkadziesiąt sekund	Nagły napad bólu, duszność
Plaster	6–8 h	Profilaktyka bólu
Tabletki SR	Kilka godzin	Leczenie przewlekłe
Wlew i.v.	Natychmiast	Stany zagrożenia życia

 

Wskazania do stosowania nitrogliceryny

 Nitrogliceryna ma bardzo szerokie i dobrze udokumentowane zastosowanie w chorobach układu krążenia, przede wszystkim tych, w których pojawia się niedokrwienie mięśnia sercowego. Jej działanie jest na tyle charakterystyczne i przewidywalne, że od wielu lat pozostaje jednym z podstawowych leków stosowanych przez kardiologów na całym świecie. Najczęściej używa się jej w leczeniu dławicy piersiowej – zarówno stabilnej, jak i niestabilnej. W czasie napadu nitrogliceryna szybko rozszerza naczynia krwionośne, zmniejszając ból i poprawiając przepływ krwi przez serce. Dzięki temu pacjent zwykle może łatwiej oddychać, poruszać się i wykonywać proste czynności, które wcześniej nasilały objawy.

W warunkach szpitalnych lek ten odgrywa kluczową rolę w ostrym zawale mięśnia sercowego. Podawana dożylnie pomaga zmniejszyć napięcie w naczyniach, co odciąża chore serce i może wspierać utrzymanie odpowiedniego przepływu wieńcowego, szczególnie zanim zostanie wykonana interwencja, taka jak angioplastyka. Nitrogliceryna jest również bardzo ważna w przypadku ostrego obrzęku płuc, kiedy pacjent odczuwa silną duszność i ma trudność z oddychaniem. Zmniejszenie obciążenia serca przez rozszerzenie żył obwodowych sprawia, że ciśnienie w krążeniu płucnym spada, co przynosi wyraźną ulgę.

Kolejnym wskazaniem są przełomy nadciśnieniowe, czyli bardzo gwałtowne i niebezpieczne wzrosty ciśnienia. Choć nitrogliceryna nie jest lekiem pierwszego wyboru, może być stosowana w sytuacjach, gdy nadciśnienie współistnieje z bólem w klatce piersiowej lub objawami niedokrwienia. Równie ważne jest jej zastosowanie w skurczu tętnic wieńcowych, znanym jako angina Prinzmetala. To szczególny typ dławicy, w którym ból wynika z nagłego skurczu naczynia, a nie z blaszki miażdżycowej, dlatego szybkie rozkurczenie tętnicy przynosi niemal natychmiastową poprawę.

Nitrogliceryna znajduje także zastosowanie pomocnicze w diagnostyce. W niektórych badaniach kardiologicznych – na przykład podczas koronarografii – lekarz może podać ją w celu poszerzenia naczyń i uzyskania lepszego obrazu tętnic wieńcowych. Dzięki temu łatwiej ocenić ich drożność i stopień zwężenia.

Wszechstronność działania powoduje, że nitrogliceryna nie straciła znaczenia mimo rozwoju wielu nowoczesnych terapii. Pozostaje fundamentem leczenia chorób sercowo-naczyniowych, ponieważ łączy szybkość działania, wysoką skuteczność i względnie bezpieczny profil, o ile stosuje się ją zgodnie z zaleceniami lekarza.

 

Czy nitrogliceryna to lek na receptę?

Tak – dostęp do tego leku jest ściśle kontrolowany, a preparaty zawierające nitroglicerynę wydawane są wyłącznie na receptę. Wynika to z kilku powodów:

• możliwość wystąpienia gwałtownych zmian ciśnienia tętniczego,
• ryzyko interakcji z innymi lekami, przede wszystkim z preparatami na zaburzenia erekcji (inhibitorami PDE5),
• konieczność odpowiedniego rozpoznania przyczyn bólu w klatce piersiowej,
• duża zmienność indywidualnej reakcji organizmu na azotany.

Ograniczenie dostępności leku nie wynika więc z jego „niebezpiecznego charakteru chemicznego”, lecz z faktu, że jego niewłaściwe użycie może prowadzić do groźnych zaburzeń hemodynamicznych.

 

Nitrogliceryna: skutki uboczne

Jak każdy lek działający na układ krążenia, również ten może wywołać działania niepożądane. Najczęstsze z nich wynikają z nagłego rozszerzenia naczyń i obniżenia ciśnienia krwi.

 

Najczęściej obserwowane skutki uboczne:

• silny ból głowy, często pulsujący,
• zawroty głowy i uczucie „pustki” w głowie,
• zaczerwienienie twarzy,
• spadek ciśnienia tętniczego,
• uczucie osłabienia,
• przyspieszona akcja serca.

Objawy te zwykle pojawiają się na początku leczenia i ustępują po kilku dawkach. Ze względu na możliwość omdlenia pacjentom zaleca się, aby pierwsze dawki przyjmowali w pozycji siedzącej lub półleżącej.

 

Rzadsze działania niepożądane mogą obejmować:

• nudności,
• nadmierną potliwość,
• paradoksalny wzrost bólu wieńcowego,
• reakcje alergiczne,
• methemoglobinemię (skrajnie rzadko).

W przewlekłej terapii istotnym problemem jest zjawisko tolerancji. Organizm przestaje reagować na lek w taki sam sposób, dlatego konieczne są przerwy w stosowaniu azotanów, zwłaszcza w terapii plastrami lub tabletek o przedłużonym uwalnianiu.

 

Nitrogliceryna: przeciwwskazania. Czy może być niebezpieczna?

Nitrogliceryna jest lekiem powszechnie stosowanym i bardzo dobrze przebadanym, ale – jak każdy preparat wpływający na układ krążenia – nie może być używana w każdej sytuacji. W niektórych stanach jej podanie może przynieść więcej szkody niż pożytku, dlatego dokładna ocena przeciwwskazań jest tak ważna.

Jednym z najistotniejszych ograniczeń jest znacznie obniżone ciśnienie tętnicze. Nitrogliceryna silnie rozszerza naczynia, a u osoby z już niskim ciśnieniem może to doprowadzić do gwałtownego niedociśnienia, zasłabnięcia lub utraty przytomności. Z podobnych powodów lek nie jest stosowany we wstrząsie kardiogennym – w tym stanie serce pracuje bardzo słabo, a dalsze obniżanie ciśnienia mogłoby dramatycznie pogorszyć krążenie i perfuzję narządów.

Krytycznym przeciwwskazaniem jest równoczesne stosowanie inhibitorów PDE5, czyli leków na erekcję, takich jak sildenafil, tadalafil czy wardenafil. Obie grupy leków silnie obniżają ciśnienie, a ich połączenie może wywołać nagły, zagrażający życiu spadek ciśnienia tętniczego. Z tego powodu pacjenci powinni zawsze informować lekarza o przyjmowaniu takich preparatów – nawet jeśli stosują je okazjonalnie. Nitrogliceryna nie jest też wskazana przy ciężkim zwężeniu zastawki aortalnej. W tej chorobie serce i tak musi przepychać krew przez bardzo ciasny „otwór”, a rozszerzenie naczyń i obniżenie ciśnienia mogą dodatkowo utrudnić utrzymanie prawidłowego przepływu.

Ryzykowne jest również stosowanie nitrogliceryny u osób z urazami głowy lub podwyższonym ciśnieniem wewnątrz czaszki. Lek poszerza naczynia mózgowe, co może zwiększyć ciśnienie w obrębie czaszki i pogorszyć stan pacjenta neurologicznie. Kolejnym przeciwwskazaniem jest ciężka anemia – kiedy organizm ma mało hemoglobiny, jego zdolność do przenoszenia tlenu jest ograniczona. W takich warunkach samo rozszerzenie naczyń nie przyniesie oczekiwanego efektu, ponieważ krew dostarcza zbyt mało tlenu, by poprawić stan chorego.

Czy zatem nitrogliceryna może być niebezpieczna? Tak, jeśli stosuje się ją w niewłaściwych warunkach, bez kontroli medycznej lub z ignorowaniem przeciwwskazań. Jednak w praktyce, kiedy lek jest używany zgodnie z zaleceniami lekarza i po odpowiedniej ocenie stanu pacjenta, jego profil bezpieczeństwa jest bardzo dobrze znany, a korzyści – zwłaszcza w nagłych problemach sercowych – znacznie przewyższają potencjalne ryzyko.

 

FAQ: Najczęściej zadawane pytania o nitroglicerynę

Po jakim czasie działa nitrogliceryna?

Najszybciej działa forma podjęzykowa i aerozol – zwykle w ciągu 1–2 minut. Wlewy dożylne działają natychmiast, a plastry i tabletki o przedłużonym uwalnianiu – stopniowo, w ciągu kilku godzin.

Czy mogę stosować nitroglicerynę bez potwierdzonej choroby serca?

Nie. Ból w klatce piersiowej może mieć wiele przyczyn, również groźnych. Samodzielne użycie leku może zaburzyć diagnostykę lub spowodować spadek ciśnienia.

Czy nitrogliceryna uzależnia?

Nie wywołuje uzależnienia w sensie farmakologicznym, ale przy długotrwałym stosowaniu może rozwinąć się tolerancja, przez co lek działa słabiej.

Co zrobić, jeśli nitrogliceryna nie przynosi ulgi przy bólu w klatce?

Jeśli po trzech dawkach podanych co 5 minut ból nie ustępuje, należy natychmiast wezwać pogotowie. Może to być zawał serca wymagający pilnej interwencji.

Czy po przyjęciu nitrogliceryny można prowadzić samochód?

Bezpośrednio po podaniu nie zaleca się prowadzenia pojazdów ze względu na ryzyko zawrotów głowy i spadku ciśnienia.

Czy nitrogliceryna obniża ciśnienie?

Tak, rozszerza naczynia krwionośne, co może prowadzić do obniżenia ciśnienia, szczególnie u osób wrażliwych lub przy wysokich dawkach.

Czy można przyjmować nitroglicerynę razem z lekami na potencję?

Nie. Połączenie z inhibitorami PDE5 (np. sildenafilem, tadalafilem) może wywołać gwałtowny i niebezpieczny spadek ciśnienia.

Jak przechowywać nitroglicerynę?

Najlepiej w chłodnym, zacienionym miejscu, szczelnie zamkniętą. Tabletki podjęzykowe tracą skuteczność po otwarciu po kilku miesiącach — warto kontrolować terminy.

Czy nitrogliceryna może powodować silny ból głowy?

Tak, jest to jedno z najczęstszych działań niepożądanych, wynikające z rozszerzenia naczyń mózgowych. Zwykle ustępuje po kilku dawkach.

Czy można stosować nitroglicerynę profilaktycznie?

Tak, ale tylko w formach o przedłużonym uwalnianiu lub transdermalnych i wyłącznie zgodnie z zaleceniem lekarza. Preparaty podjęzykowe są przeznaczone do doraźnych napadów bólowych.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.