Nadmierna potliwość (nadpotliwość): przyczyny, leczenie, co stosować

Nadmierna potliwość, czyli nadpotliwość, to dolegliwość znacznie pogarszająca jakość życia. Wpływa nie tylko na komfort fizyczny, ale również na zdrowie psychiczne i relacje społeczne. Choć pocenie się jest naturalnym mechanizmem regulacji temperatury ciała to gdy staje się zbyt intensywne, wymaga diagnozy i odpowiedniego leczenia.

 

Dlaczego się pocimy?

Pocenie się to fizjologiczny proces niezbędny do utrzymania homeostazy organizmu. Mechanizm ten ma na celu schłodzenie ciała, a za jego uruchomienie odpowiada autonomiczny układ nerwowy, głównie jego część współczulna. Wydzielanie potu odbywa się za pośrednictwem gruczołów potowych, które aktywują się w odpowiedzi na wzrost temperatury, wysiłek fizyczny, emocje, stres czy spożycie niektórych substancji (np. kofeiny, alkoholu, ostrych przypraw).

W organizmie człowieka występują dwa główne typy gruczołów potowych:

• Gruczoły ekrynowe – są rozmieszczone na całej powierzchni skóry, szczególnie licznie na dłoniach, stopach i czole. Produkują bezwonny, wodnisty pot złożony głównie z wody i soli mineralnych. Ich główną funkcją jest termoregulacja.
• Gruczoły apokrynowe – występują przede wszystkim w okolicach pach, brodawek sutkowych oraz okolic intymnych. Wydzielają gęstszy pot bogaty w lipidy i białka, który w kontakcie z bakteriami bytującymi na skórze może prowadzić do powstawania nieprzyjemnego zapachu.

Pocenie się jest także odpowiedzią organizmu na silne emocje – stres, lęk, zawstydzenie. W takich przypadkach mamy do czynienia z tzw. potliwością emocjonalną, która najczęściej dotyczy dłoni, stóp i pach.

 

Wzmożona potliwość (hiperhydroza) – co to jest?

Hiperhydroza to stan patologiczny, w którym dochodzi do nadmiernego wydzielania potu, nieadekwatnie do czynników zewnętrznych czy wysiłku fizycznego. Występuje zarówno w postaci miejscowej, jak i uogólnionej, może mieć charakter przewlekły lub epizodyczny. Szacuje się, że hiperhydroza dotyka od 2 do nawet 5% populacji, choć wielu pacjentów nie zgłasza się po pomoc z powodu wstydu lub błędnego przekonania, że to „uroda” ich skóry.

W odróżnieniu od fizjologicznego pocenia, hiperhydroza jest zaburzeniem przewlekłym i znacząco obniża jakość życia, prowadząc nierzadko do wycofania społecznego, trudności w pracy czy obniżonej samooceny.

 

Nadmierna potliwość (nadpotliwość): przyczyny

Przyczyną nadpotliwości może być wiele czynników. W przypadku postaci pierwotnej etiologia nie jest do końca poznana, choć podejrzewa się nadmierną aktywność układu współczulnego i predyspozycje genetyczne. Nadpotliwość wtórna jest zwykle skutkiem innych problemów zdrowotnych.

Do najczęstszych przyczyn nadpotliwości należą:

• Zaburzenia hormonalne, takie jak menopauza, nadczynność tarczycy, zespół rakowiaka czy guzy nadnerczy.
• Zaburzenia metaboliczne, w tym cukrzyca – nadpotliwość może być objawem hipoglikemii lub neuropatii cukrzycowej.
• Otyłość – zwiększona masa ciała wpływa na aktywność gruczołów potowych, a dodatkowe pokłady tłuszczu zaburzają termoregulację.
• Choroby infekcyjne, takie jak gruźlica, mononukleoza zakaźna, HIV czy zapalenie wsierdzia.
• Nowotwory, zwłaszcza chłoniaki (np. poty nocne są typowym objawem chłoniaka Hodgkina).
• Przyjmowanie leków, w tym niektórych antydepresantów, NLPZ, leków przeciwcukrzycowych, hormonalnych i opioidów.
• Przyjmowanie używek – alkohol, kofeina, nikotyna oraz niektóre narkotyki pobudzają układ współczulny.
• Zaburzenia psychiczne i emocjonalne – nadpotliwość może być reakcją organizmu na przewlekły stres, fobię społeczną, zaburzenia lękowe lub depresję.

Warto zaznaczyć, że w przypadku nadmiernej potliwości występującej nagle, w sposób uogólniony, bez wcześniejszych objawów, konieczna jest pilna konsultacja lekarska, ponieważ może ona zwiastować rozwijającą się chorobę ogólnoustrojową.

 

Rodzaje nadpotliwości

Nadmierna potliwość (hiperhydroza) może mieć zróżnicowaną etiologię i lokalizację. Wyróżniamy dwa podstawowe podziały: ze względu na przyczynę oraz ze względu na umiejscowienie objawów.

Podział według etiologii:

1. Nadpotliwość pierwotna (idiopatyczna) to najczęściej występująca postać hiperhydrozy, bez uchwytnej przyczyny chorobowej. Objawy zwykle dotyczą określonych okolic ciała i mają charakter symetryczny, np. obie dłonie lub obie stopy. Najczęstsze lokalizacje to: dłonie, stopy, pachy, twarz, kark. Początek objawów zwykle przypada na dzieciństwo lub okres dojrzewania. Występowanie ma często charakter rodzinny – według badań, dodatni wywiad rodzinny występuje u 30–50% pacjentów. Objawy są nasilane przez stres emocjonalny, sytuacje społeczne, napięcie nerwowe, choć mogą też występować w spoczynku. Patofizjologicznie uważa się, że za pierwotną nadpotliwość odpowiada nadaktywność układu współczulnego.
2. Nadpotliwość wtórna stanowi objaw towarzyszący innym chorobom lub zaburzeniom metabolicznym. Charakteryzuje się nagłym początkiem i często uogólnionym rozmieszczeniem, obejmującym całe ciało. Objawia się niezależnie od emocji, często również w czasie snu. W każdym przypadku wymaga szczegółowej diagnostyki w celu wykrycia przyczyny podstawowej.

 

Podział według lokalizacji:

1. Nadpotliwość miejscowa (ogniskowa) dotyczy konkretnych partii ciała, w ponad 90% przypadków ma charakter pierwotny. Objawy mają rozmieszczenie symetryczne, bez zajmowania całego ciała. Typowe lokalizacje to:

• Dłonie (hiperhydroza dłoniowa) – nadmierna wilgotność rąk utrudnia codzienne czynności, takie jak pisanie, prowadzenie pojazdu czy podawanie ręki. Bywa źródłem fobii społecznych i dyskomfortu psychicznego.
• Stopy (hiperhydroza stóp) – nadmiar potu sprzyja rozwojowi infekcji grzybiczych i bakteryjnych, powoduje nieprzyjemny zapach oraz zwiększoną macerację naskórka.
• Pachy (hiperhydroza pachowa) – bardzo częsta postać, wiąże się z ryzykiem podrażnień skóry, odparzeń, bolesnych otarć i nieprzyjemnego zapachu.
• Twarz, czoło, kark (hiperhydroza czaszkowo-twarzowa) – objawia się głównie w odpowiedzi na emocje, stres, napięcie psychiczne. Dla pacjentów jest szczególnie krępująca w kontaktach interpersonalnych.

Objawy mają charakter przewlekły i często utrzymują się przez wiele lat bez spontanicznej remisji.

2. Nadpotliwość uogólniona dotyczy całej powierzchni ciała i w zdecydowanej większości przypadków ma charakter wtórny. Objawy są rozlane, obfite, często pojawiają się również w nocy, co bywa sygnałem alarmowym. Wymaga kompleksowej diagnostyki, gdyż może być symptomem chorób ogólnoustrojowych, takich jak:

• nowotwory układu chłonnego (np. chłoniaki),
• infekcje (gruźlica, HIV),
• zaburzenia endokrynologiczne (cukrzyca, nadczynność tarczycy, pheochromocytoma),
• choroby autoimmunologiczne,
• niewydolność serca lub nerek.

W przeciwieństwie do formy ogniskowej, leczenie skupia się przede wszystkim na usunięciu przyczyny pierwotnej.

 

Nadmierna potliwość: jakie badania warto wykonać?

W diagnostyce nadpotliwości istotne jest odróżnienie postaci pierwotnej od wtórnej. Odpowiednio dobrane badania pozwalają wykryć chorobę podstawową lub potwierdzić idiopatyczne podłoże objawów.

Zalecane badania diagnostyczne:

• Morfologia krwi z rozmazem, OB, CRP – w celu wykluczenia stanu zapalnego lub infekcji.
• Poziom glukozy na czczo i hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – diagnostyka cukrzycy i jej powikłań.
• Profil tarczycowy (TSH, FT3, FT4) – hormony tarczycy w kierunku wykluczenia nadczynności.
• FSH, LH, estradiol, prolaktyna – ocena równowagi hormonalnej (szczególnie u kobiet w okresie okołomenopauzalnym).
• RTG klatki piersiowej – przy podejrzeniu chłoniaka lub gruźlicy.
• USG jamy brzusznej lub nadnerczy – pomocne w diagnostyce guzów hormonalnie czynnych.
• Test Minora (jodowo-skrobiowy) – pozwala na dokładne określenie miejsc wydzielania potu.
• Badania neurologiczne – gdy podejrzewa się neuropatię lub uszkodzenia układu współczulnego.

 

Konsultacja endokrynologiczna, neurologiczna lub onkologiczna może być niezbędna w zależności od wyników badań. Dodatkowo w przypadku podejrzenia tła psychogennego, warto rozważyć konsultację psychiatryczną.

 

Nadpotliwość – leczenie

Nadmierna potliwość wymaga leczenia, którego rodzaj zależy od jej przyczyny, stopnia nasilenia, lokalizacji objawów i chorób towarzyszących. Wyróżniamy leczenie miejscowe, ogólne, zabiegowe i chirurgiczne.

Leczenie miejscowe

• Antyperspiranty z solami glinu – np. chlorek glinu w stężeniu 10–20% skutecznie blokuje gruczoły potowe. Najczęściej stosowane są w nadpotliwości pach i dłoni.
• Maści z glikopirolanem – działają przeciwcholinergicznie, blokując impulsy nerwowe docierające do gruczołów.

Leczenie ogólne (farmakoterapia)

• Leki przeciwcholinergiczne – oksybutynina, glikopirolan, metylofenidat; skuteczne w cięższych przypadkach, ale obarczone ryzykiem działań niepożądanych (suchość w jamie ustnej, zaparcia, zaburzenia widzenia).
• Leki anksjolityczne – w nadmiernej potliwości emocjonalnej stosuje się SSRI, benzodiazepiny krótkodziałające (doraźnie).
• Beta-blokery – np. propranolol, wykorzystywane przy potliwości związanej z tremą lub stresem sytuacyjnym.

Leczenie zabiegowe

• Jonoforeza – metoda fizykoterapeutyczna polegająca na przepuszczaniu prądu przez skórę (np. dłonie lub stopy) zanurzone w wodzie. Skuteczna w leczeniu nadpotliwości dłoni i stóp, często wymaga cyklicznych powtórzeń.
• Toksyna botulinowa typu A (Botox) – blokuje zakończenia nerwowe odpowiedzialne za stymulację gruczołów potowych. Efekt utrzymuje się przez 6–9 miesięcy. Najczęstszym wskazaniem do jej zastosowania jest nadpotliwość pach, dłoni, stóp i czoła. Zabieg wykonywany jest ambulatoryjnie i jest dobrze tolerowany.

Leczenie chirurgiczne

• Sympatektomia piersiowa lub lędźwiowa – polega na przecięciu pnia współczulnego odpowiedzialnego za unerwienie określonego obszaru ciała. Głównym wskazaniem do chirurgicznej interwencji jest ciężka, lekooporna nadmierna potliwość dłoni. Zabieg wykonywany torakoskopowo. Może powodować tzw. potliwość kompensacyjną w innych partiach ciała.

 

Domowe sposoby na nadmierną potliwość

Choć domowe metody nie zastępują leczenia medycznego, mogą stanowić skuteczne uzupełnienie terapii:

• Zioła o działaniu ściągającym – np. szałwia lekarska (napary do picia i kąpieli), kora dębu, skrzyp polny. Zawierają garbniki hamujące aktywność gruczołów.
• Płukanki i kąpiele dłoni i stóp w roztworze soli szałwiowej, octu jabłkowego lub naparach z rumianku, kory dębu, rumianku, tymianku – mają właściwości przeciwzapalne i odkażające.
• Talk kosmetyczny, zasypki z tlenkiem cynku – redukują wilgoć i łagodzą podrażnienia.
• Zmiana diety – unikanie ostrych przypraw, kofeiny i alkoholu.
• Noszenie przewiewnej odzieży z naturalnych tkanin – ogranicza przegrzewanie skóry i namnażanie bakterii.
• Techniki relaksacyjne – joga, medytacja i trening oddechowy pomagają ograniczyć potliwość związaną ze stresem.

W warunkach domowych warto również prowadzić dziennik objawów, który może pomóc lekarzowi w identyfikacji czynników nasilających potliwość.

 

Kosmetyki na nadmierną potliwość

Produkty dostępne w aptekach mogą znacząco poprawić komfort codziennego funkcjonowania osób z nadpotliwością. Wybierając kosmetyk, warto zwrócić uwagę na jego skład oraz przeznaczenie.

Składniki aktywne w kosmetykach na nadpotliwość:

• Sole glinu (Chlorek glinu lub glinowo-cyrkonowe kompleksy) – składniki aktywne antyperspirantów, redukują aktywność gruczołów potowych.
• Substancje antybakteryjne – np. triklosan, srebro koloidalne – ograniczają namnażanie bakterii odpowiedzialnych za nieprzyjemny zapach.
• Alantoina, panthenol, mentol , ekstrakt z aloesu – działają łagodząco, przeciwświądowo i chłodząco.
• Talk, tlenek cynku – działają ściągająco i absorbującą - redukują wilgoć i chronią skórę przed otarciami.

Kosmetyki mogą mieć formę:

• roll-onów (do pach),
• aerozoli (do stóp i obuwia),
• kremów (do dłoni i stóp),
• pudrów i zasypek (do obszarów narażonych na macerację).

Regularne stosowanie odpowiednio dobranych preparatów może znacznie zmniejszyć objawy nadmiernej potliwości stóp, pach i dłoni oraz poprawić jakość życia pacjenta.

Nadpotliwość, to powszechny, lecz często bagatelizowany problem kliniczny, który dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety, niezależnie od wieku. To nie tylko problem kosmetyczny – w wielu przypadkach wymaga rzetelnej diagnostyki i leczenia gdyż może być objawem chorób przewlekłych, dlatego jej zbagatelizowanie bywa niebezpieczne. Chociaż pocenie się pełni ważną funkcję fizjologiczną, w pewnych okolicznościach może przyjmować formę patologicznego, nadmiernego wydzielania potu, wpływając negatywnie na jakość życia. Skutkuje to nie tylko dyskomfortem fizycznym, ale również trudnościami emocjonalnymi i społecznymi – pacjenci często doświadczają lęku, wstydu oraz unikania kontaktów interpersonalnych. Zrozumienie przyczyn nadpotliwości oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia może znacznie poprawić funkcjonowanie chorego w życiu codziennym i zawodowym.

W zależności od lokalizacji i przyczyny, można zastosować metody miejscowe, farmakologiczne, iniekcyjne lub chirurgiczne. Nadpotliwość dłoni, nadmierna potliwość pach czy nadpotliwość stóp mogą być skutecznie kontrolowane dzięki odpowiednio dobranej terapii. Równolegle warto stosować wspomagające metody domowe oraz korzystać z preparatów dostępnych w aptece, przeznaczonych do codziennej pielęgnacji.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

Lekarz dermatolog

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.