Kwercetyna: właściwości, na co, skutki uboczne

W ostatnich latach naukowcy coraz częściej badają naturalne związki roślinne, które mogą pomagać chronić serce, zmniejszać ryzyko nowotworów i wspierać zdrową przemianę materii. Jednym z najciekawszych takich związków jest kwercetyna – flawonoid obecny w wielu warzywach, owocach, ziołach, a nawet w miodzie.

Zainteresowanie kwercetyną wykracza dziś daleko poza tradycyjne diety, ponieważ pojawia się ona w najnowszych badaniach klinicznych nad COVID-19, alergiami sezonowymi i zespołem metabolicznym. Dlatego warto zebrać i uporządkować dotychczasową wiedzę na jej temat.

 

Kwercetyna – co to takiego?

Kwercetyna to naturalny barwnik roślinny z grupy flawonoidów – związków, które rośliny wytwarzają, żeby chronić się przed nadmiernym słońcem, wolnymi rodnikami i drobnoustrojami. Jej cząsteczka ma pięć grup –OH (tak zwanych grup hydroksylowych); dzięki nim potrafi „wychwytywać” szkodliwe wolne rodniki i metale, działa więc jak silny przeciwutleniacz.

W warzywach i owocach kwercetyna występuje zwykle „przypięta” do cząsteczki cukru – tak powstaje np. rutyna. Po zjedzeniu enzymy w jelitach odłączają cukier, a do krwi trafia czysta kwercetyna.

Problem w tym, że organizm wchłania zaledwie 1–2 % spożytej dawki. Dlatego naukowcy opracowują sprytniejsze formy:

• kompleksy z fosfolipidami (tzw. phytosome),
• liposomy – maleńkie pęcherzyki tłuszczowe,
• mikroemulsje, które same rozpraszają się w jelitach.

Kwercetyna potrafi też hamować pewne białka transportowe i enzymy w wątrobie (m.in. OATP1B1 i CYP3A4). To ważne, bo te same szlaki wykorzystują leki takie jak statyny, cyklosporyna czy warfaryna – stąd możliwe interakcje, o których warto pamiętać

 

Kwercetyna: właściwości

1. Silny przeciwutleniacz – osobisty „parasolkowy” filtr komórki

Wyobraź sobie, że twoje komórki są codziennie bombardowane „iskrami” zwanymi wolnymi rodnikami. Nadmiar tych cząsteczek może uszkadzać DNA, białka i tłuszcze w błonach komórkowych. Kwercetyna potrafi te iskry wyłapywać i „gasić”, a przy okazji regeneruje naturalne tarcze antyoksydacyjne organizmu, takie jak glutation czy witamina E. Efekt ten został potwierdzony w ocenie Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA).

 

2. Naturalny „wyciszacz” stanu zapalnego

Stan zapalny jest potrzebny, gdy zwalczamy infekcję, ale przewlekły – np. w otyłości czy miażdżycy – zaczyna szkodzić. Kwercetyna blokuje „główny włącznik” zapalenia (czynnik NF-κB) i obniża poziom prozapalnych cząsteczek IL-1β, IL-6 oraz TNF-α. Jednocześnie pobudza szlak Nrf2/HO-1, który uczy komórki „sprzątać” wolne rodniki i produkować własne enzymy ochronne.

 

3, Przyjaciel serca i naczyń

Badania pokazują, że regularne spożywanie kwercetyny:

• pomaga utrzymać korzystny profil lipidowy (niższy LDL, wyższy HDL),
• zwiększa dostępność tlenku azotu (NO), rozszerzając naczynia i obniżając ciśnienie,
• chroni cholesterol przed utlenianiem ‒ a więc opóźnia tworzenie się blaszek miażdżycowych.

 

4. Wsparcie w profilaktyce nowotworów

W laboratorium kwercetyna zatrzymuje chore komórki w fazie G₂/M cyklu podziału, wywołuje ich "samobójstwo" (apoptozę) i sprawia, że stają się bardziej wrażliwe na chemioterapię. Choć to wciąż głównie dane z badań przedklinicznych, podpowiadają one, że dieta bogata we flawonoidy może stanowić dodatkową linię obrony.

 

5. Lepsza gospodarka cukrowa i metabolizm

Metaanaliza dwudziestu badań klinicznych pokazała, że suplementacja 500–1000 mg kwercetyny dziennie przez co najmniej dwa miesiące obniża poziom glukozy na czczo średnio o 4–5 mg/dl. Ponadto flawonoid ten może ograniczać odkładanie tłuszczu w wątrobie, wspierać spalenie tkanki tłuszczowej i obniżać ciśnienie skurczowe nawet o 5–6 mmHg.

 

6. Parasol antywirusowy i wsparcie odporności

W czasie pandemii COVID-19 podawanie 1 g kwercetyny dziennie skracało czas gorączki i kaszlu, a u części pacjentów zmniejszało ryzyko hospitalizacji. Mechanizm? Hamowanie enzymów wirusowych, utrudnianie wnikania wirusa do komórek i delikatne „podkręcanie” odpowiedzi immunologicznej w połączeniu z cynkiem i witaminą C.

 

7. Ulga w alergiach i astmie

Kwercetyna stabilizuje komórki tuczne – magazyny histaminy. Dzięki temu ogranicza katar sienny, łzawienie oczu czy świszczący oddech. W niektórych badaniach zmniejszała nasilenie objawów alergii sezonowej nawet o 30–40 %.

 

8. Regeneracja mięśni i wydolność fizyczna

Sportowcy-amatorzy przyjmujący 500 mg dziennie rzadziej odczuwali zakwasy (spadek kinazy kreatynowej o ≈20 %) i mieli lepszą tolerancję wysiłku ‒ prawdopodobnie dzięki ograniczeniu mikrouszkodzeń mięśni i szybszemu usuwaniu wolnych rodników powstających podczas treningu.

 

9. Ochrona mózgu

W modelach zwierzęcych kwercetyna zmniejszała odkładanie się β-amyloidu w mózgu, poprawiała pamięć i chroniła neurony przed stresem oksydacyjnym. Trwają wczesne badania kliniczne z udziałem osób z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi (MCI).

 

10. Współpraca z innymi składnikami

• Witamina C przywraca utlenioną kwercetynę do aktywnej formy, wydłużając jej działanie.
• Bromelaina (enzym z ananasów) poprawia wchłanianie flawonoidu.
• Cynk w parze z kwercetyną łatwiej przenika do komórek, co wzmacnia efekt przeciwwirusowy.

 

Kwercetyna – na co się ją stosuje

1. Alergie sezonowe i astma

Kwercetyna działa jak naturalny „uspokajacz” komórek tucznych – maleńkich magazynów histaminy. Gdy są stabilne, uwalniają mniej tej substancji, a to oznacza mniejszy katar, mniej kichania i łzawienia oczu. W badaniach osoby z alergią, które przyjmowały 500 mg kwercetyny dziennie przez 4 tygodnie, zgłaszały nawet 30–40 % łagodniejsze objawy. Warto łączyć ją z witaminą C i bromelainą: pierwsza przedłuża jej działanie, druga poprawia wchłanianie.

 

2. Profilaktyka sercowo-naczyniowa

Analizy diety tysięcy osób pokazują, że ludzie jedzący dużo produktów bogatych we flawonoidy – cebuli, jabłek, jagód czy zielonej herbaty – rzadziej umierają z powodu chorób serca. Kwercetyna pomaga obniżyć „zły” cholesterol LDL, podnieść „dobry” HDL, delikatnie obniżyć ciśnienie (o 4-6 mmHg) i poprawić elastyczność naczyń, bo zwiększa dostępność tlenku azotu (NO) rozszerzającego tętnice.

 

3. Wsparcie w cukrzycy i zespole metabolicznym

Badania kliniczne pokazują, że 500–1000 mg kwercetyny dziennie przez 8–12 tygodni potrafi obniżyć glukozę na czczo średnio o 4-5 mg/dl i zmniejszyć insulinooporność. Mechanizm? Hamowanie niekorzystnych enzymów (reduktaza aldozowa, glukoneogeneza w wątrobie) i ochrona wysp trzustkowych przed stresem oksydacyjnym.

 

4. Regeneracja po wysiłku i sport amatorski

Gdy po intensywnym treningu mięśnie „płoną” od wolnych rodników, kwercetyna gasi ten pożar. Suplementacja 500 mg dziennie przez 6-8 tygodni obniżała poziom kinazy kreatynowej (marker uszkodzenia mięśni) nawet o 20 %. Efekt? Mniej zakwasów, szybszy powrót sił i – jak wykazano w małych próbach – niewielki wzrost VO₂ max.

 

5. Infekcje wirusowe i odporność

W laboratorium kwercetyna utrudnia wirusom kopiowanie materiału genetycznego, a w organizmie „otwiera drzwi” cynkowi, który dodatkowo hamuje replikację patogenów. W trakcie pandemii COVID-19 dawka 1 g dziennie skracała czas gorączki o ≈ 1,5 dnia i zmniejszała liczbę hospitalizacji w porównaniu z placebo. Najlepsze efekty notowano przy równoczesnym podaniu cynku i witaminy C.

 

6. Zdrowa skóra i fotoprotekcja

W kremach i żelach kwercetyna łagodzi zaczerwienienie po słońcu, działa antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie, a także wzmacnia barierę naskórkową. Badania „in vivo” pokazały, że 1 % żel z kwercetyną zmniejszał rumień posłoneczny o ≈ 25 % w porównaniu z placebo. Dodatek pantenolu lub aloesu zwiększa efekt kojący, dzięki czemu taki kosmetyk sprawdzi się po plażowaniu czy zabiegach laserowych.

 

Kwercetyna: gdzie naturalnie się znajduje

Źródła dietetyczne różnią się znacznie zawartością związku – zależą od odmiany, warunków uprawy i obróbki kulinarnej. Kapary (180–334 mg/100 g), natka pietruszki (70–75 mg/100 g), czerwona cebula (30–35 mg/100 g) czy zielona herbata (2–4 mg/250 ml naparu) należą do najbogatszych produktów.

Produkt	Zawartość (mg/100 g)	Uwagi
Kapary solone	180–334	suszenie podnosi stężenie
Natka pietruszki	70–75	straty 20 % przy blanszowaniu
Cebula czerwona	30–35	smażenie –50 %
Jabłko ze skórką	4–6	odmiana „Idared” najbogatsza
Zielona herbata (250 ml)	2–4	parzenie 3–4 min

Racjonalna dieta śródziemnomorska dostarcza ok. 12–25 mg flawonoidu dziennie, podczas gdy przeciętne spożycie w Polsce to ≈ 9 mg/d, co tłumaczy zainteresowanie suplementami.

 

Suplementacja kwercetyny – dawkowanie, jak dobrać odpowiedni suplement

Badania interwencyjne stosowały dawki od 150 do 1 000 mg/d przez 2–12 tyg. EFSA nie ustaliła górnego bezpiecznego poziomu spożycia, ale dawki > 1 g/d nie powinny być przyjmowane dłużej niż 3 mies. bez kontroli lekarskiej .

Wskazanie	Dawka (mg/d)	Czas	Forma	Efekt
Katar sienny	500	4 tyg.	aglikon + bromelaina	↓ objawów 38 %
Nadciśnienie I°	700	6 tyg.	di-hydrat	↓ SBP 6 mmHg
Cukrzyca T2	1 000	12 tyg.	phytosome	↓ glikemii 5 mg/dl
COVID-19 (OT)	1 000	14 dni	liposom	↓ kaszlu 1,4 d
Regeneracja	500	8 tyg.	aglikon	↓ CK 22 %

Kryteria wyboru preparatu: standaryzacja dawki, forma (liposomalna, fitosomowa), obecność kofaktorów (witamina C, bromelaina), certyfikaty GMP i analizy czystości. Zalecany schemat „start low, go slow”: 250 mg/d przez tydzień, następnie 500 mg/d z posiłkiem tłuszczowym; dawki ≥ 1 g/d tylko krótkoterminowo.

 

Kwercetyna: przeciwwskazania i skutki uboczne

Co może pójść nie tak?
Większość osób dobrze toleruje dawkę do około 1 g dziennie. Jeśli jednak przesadzimy, mogą pojawić się:

* Szacunki z małych badań klinicznych i raportów farmakovigilancji
** Dożylne wlewy stosowano wyłącznie eksperymentalnie – nie są dostępne w aptekach

Większość kłopotów ustępuje po zmniejszeniu dawki lub odstawieniu suplementu. Picie większej ilości wody i przyjmowanie kapsułek razem z posiłkiem zmniejsza ryzyko dyspepsji.

 

Interakcje kwercetyny z lekami – o czym trzeba powiedzieć lekarzowi?

Kwercetyna blokuje białko transporterowe OATP1B1 i enzym CYP3A4 w wątrobie. W praktyce oznacza to, że może:

• zwiększyć stężenie warfaryny – grozi wydłużeniem krwawień;

• nasilić działanie (a tym samym toksyczność) cyklosporyny i takrolimusu – ważne u pacjentów po przeszczepach;

• podbić poziom niektórych statyn (simwastatyna, atorwastatyna) – może się pojawić ból mięśni;

• spowolnić metabolizm leków przeciwcukrzycowych z grupy sulfonylomoczników (np. gliklazyd) – zwiększone ryzyko hipoglikemii.

Jeśli przyjmujesz powyższe leki, omów suplementację z lekarzem; czasem wystarczy obniżyć dawkę kwercetyny do 250 mg lub rozłożyć ją na kilka mniejszych porcji.

 

Kto powinien uważać albo zrezygnować?

1. Kobiety w ciąży i karmiące piersią – brakuje dobrze zaprojektowanych badań bezpieczeństwa, więc zasada ostrożności mówi: poczekaj.

2. Osoby z ciężką niewydolnością nerek (eGFR < 30 ml/min/1,73 m²) – metabolity kwercetyny mogą się kumulować.

3. Pacjenci leczeni lekami przeciwzakrzepowymi lub immunosupresyjnymi – patrz lista interakcji powyżej.

4. Alergia lub nadwrażliwość na samą kwercetynę lub dodatki w kapsułce (np. soja, laktoza).

5. Dzieci – brak norm bezpieczeństwa; suplementację rozważa się wyłącznie w badaniach klinicznych.

 

Dodatkowe wskazówki bezpieczeństwa

• Zawsze zaczynaj od małej dawki (np. 250 mg/d przez tydzień), obserwuj reakcję organizmu, dopiero potem stopniowo zwiększaj.

• Krótkie cykle – wysokie dawki (≥ 1 g/d) nie powinny trwać dłużej niż 8–12 tygodni bez kontroli lekarskiej.

• Kontroluj badania krwi, jeśli przyjmujesz kwercetynę razem z lekami metabolizowanymi w wątrobie (próby wątrobowe, INR, stężenie leków).

• Źródła z diety są bezpieczne – ilość kwercetyny w typowym posiłku (np. cebula, jabłko, jagody) jest zbyt mała, żeby powodować działania niepożądane lub interakcje z lekami.

 

 

Zebrane dane wskazują, że kwercetyna jest wielofunkcyjnym związkiem fitochemicznym o udokumentowanym działaniu antyoksydacyjnym, przeciwzapalnym i kardioprotekcyjnym. Dotychczasowe badania sugerują możliwość jej stosowania jako uzupełnienia terapii alergii, nadciśnienia, cukrzycy oraz infekcji wirusowych. Kluczową kwestią pozostaje biodostępność; nowoczesne formuły liposomalne i phytosome zwiększają stężenie w osoczu bez konieczności eskalacji dawki. Z punktu widzenia bezpieczeństwa krótkoterminowa suplementacja dawkami do 1 g/d wydaje się dobrze tolerowana, jednak przy dłuższym stosowaniu niezbędny jest nadzór lekarza i monitorowanie funkcji nerek. Choć kwercetyna nie jest panaceum, stanowi wartościowy element strategii żywieniowo-farmakologicznych ukierunkowanych na redukcję przewlekłego stanu zapalnego i oksydacyjnego – kluczowych czynników większości chorób cywilizacyjnych.

 

Najczęściej zadawane pytania (FAQ) o kwercetynie

Pytanie	Odpowiedź w skrócie
1. Czym właściwie jest kwercetyna?	To naturalny związek roślinny z grupy flawonoidów. Pełni funkcję „tarczy” antyoksydacyjnej w roślinach, a u ludzi działa przeciwutleniająco, przeciwzapalnie i wspiera naczynia krwionośne.
2. W jakich produktach znajdę najwięcej kwercetyny?	Rekordzistami są kapary, natka pietruszki, czerwona cebula, jabłka ze skórką, jagody, winogrona i zielona herbata. Warto jeść je na surowo lub krótko gotować, bo długie smażenie zmniejsza zawartość flawonoidu.
3. Na co najczęściej stosuje się suplementy z kwercetyną?	• łagodzenie kataru siennego i objawów alergii, • profilaktyka sercowo-naczyniowa, • wsparcie metabolizmu glukozy, • szybsza regeneracja po wysiłku, • wspomaganie odporności w infekcjach wirusowych, • łagodzenie rumienia posłonecznego w kosmetykach.
4. Jaka dawka jest uważana za „standardową”?	500 mg dziennie to popularna dawka profilaktyczna. W badaniach klinicznych stosowano 150–1000 mg/d, zwykle przez 8–12 tygodni.
5. Czy można kwercetynę przedawkować?	Spożycie z diety jest bezpieczne. Przy suplementach > 1000 mg/d mogą pojawiać się bóle głowy, zgaga lub mrowienie kończyn. Ekstremalne, dożylne dawki (niedostępne w aptekach) wiązano z uszkodzeniem nerek.
6. Kiedy najlepiej przyjmować kapsułkę?	Z posiłkiem zawierającym tłuszcz – poprawia to wchłanianie. Wysokie dawki warto podzielić na 2-3 porcje w ciągu dnia.
7. Czy forma suplementu ma znaczenie?	Tak. Liposomalne lub tzw. phytosome (kompleks z fosfolipidami) zwiększają biodostępność nawet kilkukrotnie w porównaniu z prostym proszkiem.
8. Czy kwercetyna wchodzi w interakcje z lekami?	Może nasilać działanie warfaryny, cyklosporyny, takrolimusu, niektórych statyn i leków przeciwcukrzycowych (gliklazyd). Jeśli je bierzesz, konieczna jest konsultacja z lekarzem.
9. Kto nie powinien jej suplementować?	Kobiety w ciąży i karmiące piersią (brak danych), osoby z ciężką niewydolnością nerek (eGFR < 30 ml/min), pacjenci na lekach przeciwzakrzepowych lub immunosupresyjnych oraz osoby z potwierdzoną alergią na składnik.
10. Czy kwercetyna pomaga przy COVID-19 lub przeziębieniu?	W małych badaniach 1 g/d skracał czas gorączki i kaszlu oraz zmniejszał odsetek hospitalizacji. Efekt jest obiecujący, ale wciąż wymaga potwierdzenia w większych próbach klinicznych.
11. Jak długo można brać kwercetynę?	Przy dawkach do 500 mg/d można stosować ją przewlekle (kilka miesięcy). Powyżej 1 g/d nie zaleca się przekraczać 8–12 tygodni bez kontroli lekarskiej.
12. Czy dzieci mogą przyjmować kwercetynę?	Brak oficjalnych wytycznych. Suplementację u dzieci stosuje się jedynie w ramach badań klinicznych lub po konsultacji ze specjalistą.
13. Czy mogę łączyć kwercetynę z witaminą C?	Tak, to popularne połączenie. Witamina C „regeneruje” kwercetynę, wydłużając jej działanie antyoksydacyjne.
14. Kwercetyna a dieta: czy same warzywa i owoce wystarczą?	Przeciętna polska dieta dostarcza ok. 9 mg kwercetyny dziennie. Aby osiągnąć dawki badane klinicznie (≥ 500 mg), zwykle trzeba sięgnąć po suplement, ale warto jednocześnie podnieść spożycie cebuli, jabłek, jagód i zielonej herbaty.
15. Jak przechowywać suplementy z kwercetyną?	W temperaturze pokojowej (15-25 °C), z dala od światła i wilgoci. Nie trzymaj w łazience ani w samochodzie, gdzie temperatura się waha.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

Lekarz pediatra

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.