Rodzaje hormonalnej terapii zastępczej (HTZ): tabletki, plastry, terapia sekwencyjna i ciągła

Konsultacja z e-receptą Lek. rodzinny Specjalista

HTZ, czyli hormonalna terapia zastępcza, pozwala złagodzić skutki menopauzy. Pacjentki mają do wyboru różnego typu leki HTZ – plastry, tabletki, dopochwowe globulki. Które wybrać? Jakie oferują korzyści, jakie niosą zagrożenia?

Czym jest HTZ i kiedy warto ją stosować?

HTZ to hormonalna terapia zastępcza – metoda leczenia objawów menopauzy, występujących zarówno w czasie samego przekwitania, jak też w całym okresie późniejszym, aż do końca życia. Menopauza, zwana też przekwitaniem, to szczególny czas, w którym w organizmie kobiety zachodzi szereg zmian hormonalnych, takich, jak:

• obniżenie stężenia hormonów płciowych – estrogenów i progesteronu,
• wzrost stężenia folikulotropiny (FSH).

W dużej mierze zaburzenia gospodarki hormonalnej wynikają ze stopniowego wygasania funkcji jajników. Aby zapobiegać konsekwencjom tego stanu rzeczy, stosuje się hormonalną terapię zastępczą (w skrócie HTZ), której celem jest suplementowanie estrogenu i progesteronu (czasem wyłącznie pierwszego z nich - w przypadku kiedy mamy do czynienia z  chirurgicznym usunięciem narządu rodnego tzw. histerektomii).

Kiedy należy sięgnąć po HTZ? Jakie są wskazania, ale też przeciwwskazania do stosowania tego typu wspomagania? Jakie rodzaje hormonalnej terapii zastępczej wyróżniamy i czym się różnią pod względem sposobu aplikacji oraz bezpieczeństwa?

Decyzje o włączeniu HTZ kobieta musi podjąć na podstawie dokładnych wyjaśnień lekarza odnośnie tego, czym jest terapia, jakie są możliwe korzyści do osiągnięcia za jej pomocą, ale też – jaki jest poziom ryzyka.

Lekarz z kolei opiera się na informacjach uzyskanych od pacjentki odnośnie odczuwanych objawów, przebytych chorób, oraz genetycznej predyspozycji do wystąpienia schorzeń, w przypadku których HTZ może zwiększyć ryzyko wcześniej już istniejących predyspozycji jak np. zakrzepicy czy raka sutka. Wskazaniem do zastosowania HTZ jest występowanie objawów takich jak np.: 

• uderzenia gorąca,
• nadmierna potliwość, zwłaszcza nocna,
• depresja, rozdrażnienie, problemy z koncentracją, bezsenność,
• suchość w pochwie,
• nietrzymanie moczu, 
• niewyjaśnione, wcześniej niewystępujące problemy z libido, oziębłość seksualna.

Leki HTZ

Leki HTZ stanowią nieróżnorodną, co do formy, grupę środków, wśród których wymienić można:

• przyjmowane doustnie tabletki HTZ,
• naklejane na ciało, działające transdermalnie plastry HTZ,
• aplikowane dopochwowo, działające miejscowo kremy, żele, globulki.

W większości przypadków leki HTZ bazują na połączeniu hormonów z dwóch grup – estrogenów i progestagenów, coraz powszechniej stosuje się też środki wyłącznie estrogenowe. Do najczęściej używanych substancji należą:

• estrogeny:
  • 17β-estradiol,
  • Estriol,
  • estrogeny skoniugowane;
• progestageny:
  • progesteron,
  • hydroksyprogesteron,
  • 19-nortesteron.

Badania naukowe dowodzą, że różne formy leków mają różną skuteczność i niosą za sobą zróżnicowane ryzyko działań niepożądanych, istotnych zwłaszcza w perspektywie długoterminowej.

Rodzaje HTZ: typy terapii

Terapia sekwencyjna polega na podawaniu estrogenów przez cały cykl leczenia oraz progestagenów przez określoną część cyklu, zazwyczaj przez 10-14 dni w miesiącu. Celem tego schematu jest naśladowanie naturalnego cyklu miesiączkowego, co powoduje regularne krwawienia z odstawienia, podobne do miesiączki. Ten rodzaj terapii jest zalecany szczególnie dla kobiet w okresie okołomenopauzalnym, które nadal doświadczają nieregularnych miesiączek. Sekwencyjny schemat HTZ pomaga w kontrolowaniu objawów menopauzy, takich jak uderzenia gorąca, nocne poty, wahania nastroju oraz suchość pochwy. Ponadto, dodanie progestagenów jest kluczowe w zapobieganiu hiperplazji endometrium, która może być wywołana przez ciągłe stosowanie estrogenów i prowadzić do rozwoju raka endometrium.

Terapia ciągła, znana również jako terapia złożona ciągła, polega na jednoczesnym, codziennym podawaniu estrogenów i progestagenów. Jest to metoda zalecana dla kobiet po menopauzie, które nie mają już regularnych miesiączek. Ten rodzaj HTZ eliminuje krwawienia z odstawienia, co jest korzystne dla wielu pacjentek preferujących brak miesięcznych krwawień. Terapia ciągła skutecznie redukuje objawy menopauzy i, podobnie jak terapia sekwencyjna, zapobiega hiperplazji endometrium. Badania wykazują, że terapia ciągła może być związana z nieco wyższym ryzykiem rozwoju raka piersi w porównaniu z terapią sekwencyjną, jednak korzyści wynikające z redukcji objawów menopauzy i prewencji osteoporozy często przewyższają potencjalne ryzyko.

Rodzaje HTZ: droga podania leku

HTZ stosować można w kilku formach, które różnią się sposobem aplikacji, a przez to zakresem działania oraz ewentualnymi skutkami ubocznymi HTZ. Wśród dostępnych obecnie środków wyróżniamy:

• hormonalną terapię zastępczą w plastrach – tego typu leki naklejane są na skórę, działają jednak ogólnoustrojowo. Plastry HTZ wchłaniają się z pominięciem wątroby. Najnowsze badania wykazały, że ta forma HTZ nie niesie ryzyka wystąpienia zakrzepicy i jest szczególnie wskazana u kobiet z BMI powyżej 30kg/m2.
• HTZ w tabletkach. Leki przyjmowane doustnie cechują się silnym działaniem ogólnoustrojowym, dlatego też są szczególnie polecane kobietom, u których objawy są bardzo nasilone,
• HTZ w globulkach i innych tego typu postaciach, do stosowania miejscowo, poprzez aplikację do pochwy. Najczęściej stosowane w sytuacji, gdy menopauza objawia się zwiększeniem częstotliwości infekcji i zaburzeń w obrębie dróg moczowo-płciowych. Miejscowa terapia estrogenowa jest najbardziej bezpieczną formą HTZ i jest szczególnie polecana starszym kobietom, u których dominują wyżej wymienione problemy w obrębie dróg moczowo-płciowych, w postaci suchości i dyskomfortu pochwy, często mylone z zapaleniem dolnych dróg moczowych.

Plastry HTZ

Plastry HTZ uważane są za optymalną formę hormonalnej terapii zastępczej. Stosowane na skórę, przenikają do organizmu drogą transdermalną. Zachowują wysoką skuteczność na poziomie ogólnoustrojowym, nie obciążają jednak wątroby i nie stymulują aktywności białek mających udział w procesie tworzenia skrzepów, zwłaszcza kończyn dolnych.

Jest to więc kluczowe z punktu widzenia zarzutów formułowanych po adresem HZT, wśród których jednym z najgłośniej podnoszonych, jest wpływ terapii na zwiększone ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej. W świetle najnowszych doniesień naukowych, zagrożenie to można minimalizować właśnie poprzez wybór terapii w formie plastrów.

Tabletki HTZ

Tabletki HTZ to rodzaj hormonalnej terapii zastępczej, która przyjmowana jest doustnie i ma silne działanie ogólnoustrojowe. Tego typu leki skutecznie łagodzą nawet silne objawy menopauzy, nie ma jednak możliwości przyjmowania ich w taki sposób, by ominąć wątrobę – ze wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami.

Z tego powodu terapia doustna uważana jest za mniej bezpieczną. Każdorazowo decyzję o przepisaniu terapii HTZ w tabletkach lekarz ginekolog powinien podjąć w oparciu o dokładny wywiad lekarski (między innymi na okoliczność rodzinnego obciążenia ryzykiem zakrzepicy) a także szczegółowe badania lekarskie.

Tego typu środki w nie są przepisywane kobietom, u których w czasie badań wykryto wysoki poziom trójglicerydów i cholesterolu (w takich przypadkach lekarz częściej proponuje plastry).

HTZ – plastry czy tabletki

Ze względu wspomniane powyżej mechanizmy i działania, rozwiązanie dylematu, w jakiej formie stosować HTZ – plastry czy tabletki – wydaje się stosunkowo proste. Pamiętać jednak należy, że o bezpieczeństwie i skuteczności hormonalnej terapii zastępczej decydują też inne czynniki i dopiero prawidłowo przeprowadzona kalkulacja ryzyka i potencjalnych korzyści powinna dać pełen obraz.

Obecny stan wiedzy naukowej pozwala stwierdzić, że najbezpieczniejsza jest hormonalna terapia zastępcza, która:

• jest aplikowana w plastrach,
• jest wprowadzona możliwie wcześniej, już w pierwszym okresie menopauzy, a na pewno nie więcej, niż po upływie 10 lat od wystąpienia pierwszych objawów,
• jest stosowana nie dłużej niż 5 lat (niektóre źródła mówią o 10),
• w miarę możliwości jest oparta wyłącznie na estrogenach, bez komponentu progesteronowego,
• jest indywidualnie dobierana po wykonaniu bardzo dokładnych badań lekarskich – przed zastosowaniem, a także kontrolnie co rok w czasie stosowania.

Plastry HTZ a tycie

Wiele kobiet przed sięgnięciem po wsparcie w postaci terapii HTZ, wzbrania się nie tyle z obawy przed zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór piersi czy choroby układu naczyniowo-sercowego, ale lękając się o własny wygląd.

Wokół hormonalnej terapii zastępczej narosło wiele mitów, także i ten dotyczący tycia na skutek używania plastrów czy tabletek. W większości przypadków jest jednak dokładnie odwrotnie. Przybieranie na wadze związane jest z samą menopauzą i zmniejszoną ilością hormonów płciowych.

Uważa się, że stosowanie plastrów HTZ nie powoduje tycia, a przeciwnie – pomaga utrzymać wagę, a nawet stracić kilka kilo. Podobnie jednak, jak w przypadku hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych, nie u wszystkich kobiet proces ten będzie przebiegać jednakowo, sporadycznie możliwe są też reakcje odwrotne.

HTZ – opinie za i przeciw

Dziesiątki badań naukowych, które nie przyniosły jednoznacznych rozstrzygnięć i nie pozwoliły na postawienie autorytatywnych sądów, zaowocowały wypracowaniem bardzo ostrożnych standardów i zaleceń.

Biorąc pod uwagę towarzyszące HTZ opinie na „tak” i na „nie”, hormonalna terapia zastępcza jest pacjentkom proponowana jako forma leczenia, z tym jednak zastrzeżeniem, że powinna być wdrożona jak najwcześniej w okresie wczesnopomenopauzalnym i stosowana najkrócej jak to możliwe, tak aby kontrolować objawy niedoboru estrogenów.

W kontekście na przykład raka sutka nie stwierdzono bowiem zwiększonego zagrożenia u tych kobiet, które ze wspomagania korzystały przez nie więcej, niż 5 lat. Ryzyko takie jednak było większe przy stosowaniu dłuższym.

Najnowsze badania potwierdziły, że HTZ nie niesie statystycznie zwiększonego ryzyka zachorowań na raka piersi. Dodatkowo stanowi katalizator u osób predysponowanych do tej choroby - czy to genetycznie, czy to ze względu na prowadzony tryb życia (zwiększone ryzyko u palaczy oraz osób nadużywających alkoholu) oraz czynniki tzw. środowiskowe (otyłość i jej konsekwencje zdrowotne). 

Przy terapii HTZ znaczenie ma też wiek – HTZ rozpoczęte u kobiet po 60. czy 70. roku życia, które wcześniej nie stosowały HTZ, niesie większe ryzyko chorób naczyniowych, zakrzepowo-zatorowych np. zawału serca czy udaru mózgu - jest to raczej związane bezpośrednio z wiekiem niż z samą terapią HTZ. Z przeprowadzonych badań wynika też, że mniejsze zagrożenie występowania powyższych problemów oraz raka piersi jest zwiazne z suplementowaniem samych estrogenów, bez dodatku progestagenów.

Udostępnij

Do znajomych

Tweetnij

Wyślij link