Refluks żołądkowo-przełykowy: przyczyny, objawy, leczenie

Refluks żołądkowo-przełykowy jest powszechnym schorzeniem układu pokarmowego, polegającym na cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. Objawia się m.in. zgagą, bólem w klatce piersiowej oraz trudnościami w połykaniu. Nieleczony refluks może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie przełyku czy przełyk Barretta. W niniejszym artykule omówimy przyczyny, objawy, diagnostykę oraz metody leczenia choroby refluksowej, a także znaczenie diety i zmian w stylu życia w terapii tego schorzenia.

Refluks żołądkowo-przełykowy – czym jest?

Refluks żołądkowo-przełykowy to zjawisko polegające na cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. W warunkach prawidłowych dolny zwieracz przełyku (ang. Lower Esophageal Sphincter, LES) zapobiega takiemu cofaniu, utrzymując treść pokarmową w żołądku. Jednak gdy funkcja tego zwieracza jest zaburzona, kwaśna treść żołądka przedostaje się do przełyku, powodując podrażnienie jego błony śluzowej. Długotrwałe występowanie refluksu może prowadzić do rozwoju choroby refluksowej przełyku, która charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym błony śluzowej przełyku.

Refluks: przyczyny

Do najczęstszych przyczyn refluksu żołądkowo-przełykowego należą:

Niewydolność dolnego zwieracza przełyku: osłabienie lub dysfunkcja LES prowadzi do niekontrolowanego przepływu treści żołądkowej do przełyku.

Przepuklina rozworu przełykowego przepony: część żołądka przesuwa się przez rozwór przełykowy do klatki piersiowej, co sprzyja występowaniu refluksu.

Zwiększone ciśnienie wewnątrzbrzuszne: otyłość, ciąża czy obfite posiłki mogą zwiększać ciśnienie w jamie brzusznej, powodując cofanie się treści żołądkowej.

Spowolnione opróżnianie żołądka: gastropareza i inne zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego mogą prowadzić do zalegania pokarmu w żołądku.

Czynniki dietetyczne: spożywanie tłustych, pikantnych potraw, czekolady, kofeiny czy alkoholu może osłabiać LES.

Leki: niektóre farmaceutyki, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, antagoniści kanału wapniowego czy leki antycholinergiczne, mogą wpływać na funkcję zwieracza.

Palenie tytoniu: nikotyna osłabia LES i zwiększa produkcję kwasu solnego w żołądku.

Stres: może wpływać na funkcjonowanie przewodu pokarmowego poprzez zmiany hormonalne i neurologiczne.

Rodzaje refluksu

Refluks żołądkowo-przełykowy może przyjmować różne formy, w zależności od charakteru cofającej się treści i mechanizmów patofizjologicznych. Wyróżniamy następujące rodzaje refluksu:

1. Refluks kwaśny

Najczęstszy typ refluksu, w którym cofająca się treść żołądkowa jest bogata w kwas solny i pepsynę. Powoduje typowe objawy, takie jak zgaga i pieczenie za mostkiem.

2. Refluks żółciowy

W tym przypadku do przełyku cofa się nie tylko treść żołądkowa, ale także żółć z dwunastnicy. Refluks żółciowy może powodować silniejsze podrażnienie błony śluzowej przełyku i jest trudniejszy w leczeniu.

3. Refluks mieszany

Kombinacja refluksu kwaśnego i żółciowego, gdzie cofająca się treść zawiera zarówno kwas solny, pepsynę, jak i żółć. Ten rodzaj refluksu może prowadzić do poważniejszych uszkodzeń przełyku.

4. Refluks niekwaśny

Cofanie się treści o niskiej kwasowości, często trudne do zdiagnozowania tradycyjnymi metodami. Objawy mogą być mniej typowe, co utrudnia rozpoznanie.

Refluks: objawy

Refluks objawy może prezentować różnorodnie, a ich nasilenie zależy od częstotliwości i czasu trwania epizodów refluksu. Do najczęstszych objawów należą:

Zgaga: piekące uczucie za mostkiem, które może promieniować do gardła. Nasila się po posiłkach, przy pochylaniu się lub w pozycji leżącej.

Regurgitacja: cofanie się kwaśnej treści żołądkowej do jamy ustnej, często z uczuciem gorzkiego lub kwaśnego smaku.

Ból w klatce piersiowej: może być mylony z bólem sercowym, dlatego ważna jest diagnostyka różnicowa.

Dysfagia: trudności w połykaniu, uczucie zalegania pokarmu w przełyku.

Chrypka i podrażnienie gardła: wynik drażnienia strun głosowych przez kwaśną treść.

Przewlekły kaszel: szczególnie nocny, spowodowany aspiracją treści żołądkowej.

Nadmierne ślinienie: reakcja organizmu na podrażnienie przełyku.

Erozja szkliwa zębów: kwaśna treść może uszkadzać zęby.

Warto zauważyć, że niektórzy pacjenci mogą doświadczać tzw. "cichego refluksu", gdzie objawy są mniej oczywiste, ale uszkodzenia przełyku postępują.

Refluks żołądkowo-przełykowy: diagnostyka

Diagnostyka refluksu żołądkowo-przełykowego ma na celu potwierdzenie obecności refluksu, ocenę stopnia uszkodzenia przełyku oraz wykluczenie innych schorzeń. Wykorzystuje się następujące metody:

1. Wywiad i badanie fizykalne

• Anamneza: szczegółowe pytania dotyczące objawów, ich nasilenia, czasu trwania i czynników je nasilających.
• Badanie przedmiotowe: ocenia ogólny stan pacjenta i wyklucza inne możliwe przyczyny dolegliwości.

2. Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (gastroskopia)

• Pozwala na bezpośrednią wizualizację błony śluzowej przełyku i żołądka.
• Umożliwia ocenę stopnia zapalenia, obecności nadżerek czy wrzodów żołądka.
• Możliwość pobrania biopsji w celu wykluczenia zmian nowotworowych.

3. pH-metria 24-godzinna

• Pomiar kwasowości w przełyku przez całą dobę.
• Umożliwia korelację epizodów refluksu z objawami.
• Jest złotym standardem w diagnostyce refluksu.

4. Manometria przełyku

• Badanie oceniające motorykę przełyku i funkcję zwieraczy.
• Pomocne w diagnostyce zaburzeń motorycznych mogących imitować refluks.

5. Badania radiologiczne z kontrastem

• Umożliwiają ocenę anatomii przełyku i żołądka.
• Pomocne w wykrywaniu przepukliny rozworu przełykowego.

6. Scyntygrafia przełyku

• Badanie nuklearne oceniające opróżnianie przełyku i żołądka.
• Rzadziej stosowane, ale pomocne w niektórych przypadkach.

7. Impedancja przełykowa

• Nowoczesna metoda oceniająca przepływ treści w przełyku niezależnie od jej kwasowości.
• Pozwala na wykrycie refluksu niekwaśnego.

Leczenie choroby refluksowej

Choroba refluksowa wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego, uwzględniającego nasilenie objawów, stopień uszkodzenia przełyku oraz obecność czynników ryzyka. Leczenie obejmuje:

1. Zmiany w stylu życia

Modyfikacja diety:

• Unikanie potraw nasilających refluks (tłuste potrawy, czekolada, kawa, alkohol).
• Spożywanie mniejszych posiłków, ale częściej.
• Unikanie jedzenia na 2-3 godziny przed snem.

Redukcja masy ciała:

• Szczególnie ważne u pacjentów z nadwagą i otyłością.
• Nawet niewielka utrata wagi może zmniejszyć objawy refluksu.

Unikanie palenia tytoniu:

• Nikotyna osłabia dolny zwieracz przełyku.

Zmiana pozycji podczas snu:

• Podniesienie wezgłowia łóżka o około 15-20 cm.
• Unikanie spania na prawym boku.

2. Leczenie farmakologiczne

a) Inhibitory pompy protonowej (IPP)

• Mechanizm działania: hamują wydzielanie kwasu solnego przez komórki okładzinowe żołądka.
• Przykłady: omeprazol, pantoprazol, esomeprazol.
• Skuteczność: najbardziej efektywne leki w leczeniu choroby refluksowej.

b) Antagoniści receptora H2

• Mechanizm działania: blokują receptory histaminowe H2, zmniejszając wydzielanie kwasu.
• Przykłady: ranitydyna, famotydyna.
• Zastosowanie: mogą być stosowane jako uzupełnienie terapii IPP lub u pacjentów z łagodnymi objawami.

c) Leki prokinetyczne

• Mechanizm działania: poprawiają motorykę przewodu pokarmowego i wzmacniają LES.
• Przykłady: metoklopramid, domperidon.
• Zastosowanie: W przypadkach z zaburzeniami opróżniania żołądka.

d) Leki zobojętniające

• Mechanizm działania: neutralizują kwas solny w żołądku.
• Przykłady: wodorotlenek glinu i magnezu.
• Zastosowanie: krótkotrwała ulga w objawach, stosowane doraźnie.

3. Leczenie chirurgiczne

a) Fundoplikacja metodą Nissena

• Opis: Operacyjne owinięcie górnej części żołądka wokół dolnego odcinka przełyku w celu wzmocnienia LES.
• Wskazania: Brak poprawy po leczeniu farmakologicznym, młodzi pacjenci z ciężkimi objawami, powikłania choroby refluksowej.

b) Inne techniki chirurgiczne

• Fundoplikacja metodą Toupet: częściowe owinięcie żołądka wokół przełyku.
• Procedury endoskopowe: nowoczesne metody minimalnie inwazyjne, takie jak radiofrekwencja.

4. Nowoczesne metody leczenia

• Stymulacja elektryczna LES: poprawa funkcji zwieracza za pomocą impulsów elektrycznych.
• Implantacja urządzeń antyrefluksowych: np. system LINX.

Powikłania nieleczonego refluksu

Nieleczony refluks żołądkowo-przełykowy może prowadzić do szeregu poważnych powikłań:

1. Zapalenie przełyku

• Opis: Przewlekłe podrażnienie błony śluzowej prowadzi do stanu zapalnego.
• Objawy: Nasilenie bólu, trudności w połykaniu.

2. Przełyk Barretta

• Opis: Metaplazja nabłonka płaskiego przełyku na nabłonek walcowaty, typowy dla jelita.
• Znaczenie: Stan przednowotworowy zwiększający ryzyko raka gruczołowego przełyku.

3. Zwężenie przełyku

• Opis: Bliznowacenie i zwłóknienie prowadzące do zwężenia światła przełyku.
• Objawy: Utrudnione połykanie, szczególnie pokarmów stałych.

4. Owrzodzenia przełyku

• Opis: Głębokie uszkodzenia błony śluzowej mogące prowadzić do krwawień.
• Objawy: Krwawe wymioty, smoliste stolce.

5. Aspiracja treści żołądkowej

• Opis: Wdychanie cofającej się treści do dróg oddechowych.
• Konsekwencje: Zapalenie płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli.

6. Rak przełyku

• Opis: Długotrwałe narażenie na refluks zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu.

Regularne monitorowanie i refluks leczenie są niezwykle istotne w zapobieganiu tym powikłaniom.

Refluks żołądkowo-przełykowy: dieta i zmiany w stylu życia

Zmiany w diecie i stylu życia są fundamentem leczenia i profilaktyki choroby refluksowej. Odpowiednie nawyki mogą znacząco zmniejszyć częstość i nasilenie objawów.

Zalecenia dietetyczne przy refluksie

Unikanie pokarmów nasilających refluks:

• Tłuste potrawy, smażone dania.
• Pikantne przyprawy, cebula, czosnek.
• Czekolada, mięta.
• Napoje kofeinowe (kawa, herbata, cola).
• Napoje gazowane.
• Alkohol.

Spożywanie mniejszych posiłków:

• Jedzenie 5-6 małych posiłków dziennie zamiast 2-3 dużych.
• Unikanie przejadania się.

Ostatni posiłek na 3 godziny przed snem:

• Zapobiega cofaniu się treści żołądkowej podczas leżenia.

Wprowadzenie produktów łagodzących objawy:

• Białe mięso, ryby.
• Warzywa gotowane na parze.
• Produkty pełnoziarniste.
• Niskotłuszczowe produkty mleczne.

Modyfikacje stylu życia

Redukcja masy ciała:

• Poprawia funkcję LES.
• Zmniejsza ciśnienie w jamie brzusznej.

Unikanie ciasnej odzieży:

• Ubrania nie powinny uciskać okolic brzucha.

Unikanie pozycji pochylonej po posiłku:

• Nie należy schylać się ani podnosić ciężkich przedmiotów.

Podniesienie wezgłowia łóżka:

• Podkładki pod nogi łóżka od strony głowy.
• Używanie dodatkowych poduszek może być niewystarczające.

Zaprzestanie palenia tytoniu:

• Poprawia funkcję zwieracza i ogólny stan zdrowia.

Unikanie stresu:

• Techniki relaksacyjne, joga, medytacja.

Regularna aktywność fizyczna

• Korzyści:
  • Poprawa perystaltyki przewodu pokarmowego.
  • Pomoc w redukcji masy ciała.
• Zalecenia:
  • Unikanie ćwiczeń bezpośrednio po posiłku.
  • Preferowanie aktywności o umiarkowanej intensywności.

Refluks żołądkowo-przełykowy jest powszechnym schorzeniem, które może znacząco obniżać jakość życia pacjentów. Wczesna diagnostyka i indywidualnie dobrane leczenie, uwzględniające zarówno farmakoterapię, jak i modyfikacje stylu życia, pozwalają na kontrolę objawów i zapobieganie powikłaniom.

Edukacja pacjenta odgrywa ważną rolę w zarządzaniu chorobą. Świadomość wpływu diety, nawyków i czynników ryzyka umożliwia aktywne uczestnictwo w procesie terapeutycznym.

Choroba refluksowa jest wyzwaniem zarówno dla pacjentów, jak i lekarzy. Jednak dzięki postępowi w diagnostyce i terapii oraz poprzez aktywne zaangażowanie pacjenta w proces leczenia, możliwe jest osiągnięcie satysfakcjonujących rezultatów i poprawa jakości życia.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.