Wrzody żołądka i dwunastnicy (choroba wrzodowa): przyczyny, objawy, leczenie

Wrzody żołądka i dwunastnicy, znane jako choroba wrzodowa, to powszechne schorzenie układu pokarmowego mogące prowadzić do poważnych powikłań, jeśli nie zostanie właściwie zdiagnozowane i leczone. W artykule przedstawimy przyczyny powstawania wrzodów, w tym rolę bakterii Helicobacter pylori, wpływ niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz znaczenie czynników genetycznych i stylu życia. Omówimy również objawy choroby wrzodowej, metody jej diagnostyki oraz dostępne opcje leczenia, podkreślając wagę diety i modyfikacji nawyków w procesie terapeutycznym.

Wrzody żołądka i dwunastnicy – czym są?

Wrzody żołądka i dwunastnicy to ubytki w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy, sięgające przynajmniej do warstwy mięśniowej. Powstają w wyniku działania kwasu solnego i pepsyny, które uszkadzają tkanki, gdy mechanizmy ochronne przewodu pokarmowego są niewystarczające. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy jest poważnym problemem zdrowotnym, mogącym prowadzić do istotnych powikłań, takich jak krwawienie, perforacja czy zwężenie przewodu pokarmowego.

Wrzody żołądka występują na wewnętrznej ścianie żołądka, natomiast wrzody dwunastnicy w początkowej części jelita cienkiego, zwanej dwunastnicą. Obie lokalizacje wrzodów mają podobne mechanizmy powstawania, ale różnią się nieco objawami i częstością występowania.

Wrzody żołądka i dwunastnicy: przyczyny

Przyczyny wrzodów żołądka mają złożony charakter, wynikający z interakcji między czynnikami agresywnymi a ochronnymi w przewodzie pokarmowym. Do głównych przyczyn należą:

Zakażenie Helicobacter pylori - bakteria Helicobacter pylori jest najczęstszą przyczyną powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy. Zakażenie tą bakterią prowadzi do przewlekłego zapalenia błony śluzowej, zwiększając jej podatność na działanie kwasu solnego. Helicobacter pylori wytwarza enzymy i toksyny uszkadzające komórki śluzówki, a także zwiększa wydzielanie gastryny, hormonu pobudzającego produkcję kwasu.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - stosowanie NLPZ, takich jak aspiryna, ibuprofen czy naproksen, jest kolejną istotną przyczyną powstawania wrzodów żołądka. Leki te hamują syntezę prostaglandyn, wyniku tego śluzówka staje się bardziej podatna na uszkodzenia przez kwas solny i pepsynę.

Inne czynniki

• Nadmierne wydzielanie kwasu solnego: może być wynikiem stresu, spożywania dużych ilości kawy, alkoholu czy ostrej żywności.
• Czynniki genetyczne: predyspozycje rodzinne mogą wpływać na zwiększone ryzyko choroby wrzodowej.
• Palenie tytoniu: Nikotyna wpływa na zmniejszenie przepływu krwi w błonie śluzowej i hamuje produkcję prostaglandyn.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne a wrzody żołądka i dwunastnicy

Niesteroidowe leki przeciwzapalne są szeroko stosowane w leczeniu bólu i stanów zapalnych. Jednak ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do powstania wrzodów żołądka i dwunastnicy poprzez:

• Hamowanie syntezy prostaglandyn: zmniejsza produkcję śluzu i wodorowęglanów chroniących śluzówkę.
• Bezpośrednie działanie drażniące: niektóre NLPZ mogą uszkadzać błonę śluzową poprzez kontakt bezpośredni.

Pacjenci wymagający długotrwałego stosowania NLPZ powinni być pod opieką lekarza i stosować leki ochronne, takie jak inhibitory pompy protonowej.

Stres a wrzody żołądka

Choć współczesne badania wskazują, że stres nie jest bezpośrednią przyczyną powstawania wrzodów, to odgrywa istotną rolę w ich rozwoju i przebiegu. Stres może:

• Zwiększać wydzielanie kwasu solnego: poprzez aktywację układu współczulnego.
• Zmniejszać przepływ krwi w błonie śluzowej: utrudniając regenerację uszkodzeń.
• Wpływać na zachowania zdrowotne: takie jak palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu czy niezdrowa dieta.

Redukcja stresu poprzez techniki relaksacyjne, terapię czy zmianę stylu życia może korzystnie wpływać na przebieg choroby wrzodowej.

Czynniki genetyczne jako przyczyna choroby wrzodowej

Genetyka odgrywa istotną rolę w podatności na chorobę wrzodową żołądka. Badania wskazują, że osoby z rodzinną historią wrzodów mają wyższe ryzyko ich wystąpienia. Może to wynikać z:

• Dziedzicznego zwiększenia wydzielania kwasu solnego.
• Predyspozycji do zakażenia Helicobacter pylori.
• Uwarunkowań genetycznych wpływających na mechanizmy obronne śluzówki.

Identyfikacja czynników genetycznych może w przyszłości pomóc w indywidualizacji terapii i profilaktyki choroby wrzodowej.

Wpływ palenia tytoniu na powstawanie wrzodów żołądka i dwunastnicy

Palenie tytoniu jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju wrzodów żołądka i dwunastnicy. Nikotyna wpływa na:

• Zwiększenie wydzielania kwasu solnego i pepsyny.
• Zmniejszenie produkcji wodorowęglanów neutralizujących kwas.
• Upośledzenie przepływu krwi w błonie śluzowej.
• Hamowanie procesów regeneracyjnych śluzówki.

Zaprzestanie palenia jest kluczowe w leczeniu i zapobieganiu nawrotom choroby wrzodowej.

Wrzody żołądka i dwunastnicy: jak często występują?

Choroba wrzodowa jest problemem zdrowotnym występującym na całym świecie. Szacuje się, że:

• Około 10% populacji doświadcza wrzodów w ciągu swojego życia.
• Wrzody dwunastnicy są około czterokrotnie częstsze niż wrzody żołądka.
• Częstość występowania wrzodów maleje w krajach rozwiniętych dzięki lepszej higienie i skutecznemu leczeniu Helicobacter pylori.

Mimo to, choroba wrzodowa nadal stanowi wyzwanie dla systemów opieki zdrowotnej.

Wrzody żołądka i dwunastnicy: objawy

Objawy wrzodów żołądka i dwunastnicy mogą być subtelne lub intensywne. Do najczęstszych należą:

• Ból w nadbrzuszu:
  • W przypadku wrzodów żołądka ból często pojawia się po posiłku.
  • W wrzodach dwunastnicy ból pojawia się na czczo i ustępuje po jedzeniu.
• Nudności i wymioty:
  • Mogą być spowodowane podrażnieniem błony śluzowej.
• Zgaga i uczucie pełności:
  • Wynikają z refluksu żołądkowo-przełykowego.
• Utrata apetytu i masy ciała:
  • Spowodowane dyskomfortem podczas jedzenia.
• Objawy alarmowe:
  • Krwawienie (wymioty z domieszką krwi, smoliste stolce).
  • Anemia, osłabienie.

W przypadku wystąpienia objawów alarmowych konieczna jest pilna konsultacja lekarska.

Choroba wrzodowa – diagnostyka

Diagnoza choroby wrzodowej żołądka opiera się na:

Gastroskopii

• Złoty standard w diagnostyce.
• Umożliwia bezpośrednią ocenę błony śluzowej.
• Pozwala na pobranie wycinków do badania histopatologicznego i testu na Helicobacter pylori.

Testach na Helicobacter pylori

• Test ureazowy: szybki test podczas gastroskopii.
• Test oddechowy: nieinwazyjny, polega na analizie wydychanego powietrza po spożyciu znakowanego mocznika.
• Badania serologiczne: wykrywanie przeciwciał, mniej precyzyjne.
• Badanie kału: wykrywanie antygenów Helicobacter pylori.

Badania laboratoryjne

• Morfologia krwi: anemia może wskazywać na przewlekłe krwawienie.
• Badanie stolca na krew utajoną.

Wczesna i dokładna diagnostyka jest bardzo ważna w celu skutecznego leczenia oraz zapobiegania powikłaniom. 

Wrzody żołądka i dwunastnicy: leczenie

Leczenie wrzodów żołądka obejmuje kilka działań, w zależności od przyczyn choroby:

Eradykacja Helicobacter pylori

• Terapia potrójna:
  • Inhibitor pompy protonowej (IPP).
  • Dwa antybiotyki (np. amoksycylina i klarytromycyna).
• Czas trwania: Zwykle 7-14 dni.
• Cel: Eliminacja bakterii i zapobieganie nawrotom.

Leczenie farmakologiczne

• Inhibitory pompy protonowej: zmniejszają wydzielanie kwasu solnego.
• Antagoniści receptora H2: alternatywa dla IPP.
• Środki osłaniające: sukralfat, bizmut.

Modyfikacja stylu życia

• Zaprzestanie palenia.
• Unikanie alkoholu i kofeiny.
• Zmiana diety: unikanie potraw drażniących.

Unikanie NLPZ

• Alternatywne leki przeciwbólowe: paracetamol.
• Stosowanie NLPZ pod osłoną IPP, jeśli konieczne.

Leczenie chirurgiczne

• Rzadko stosowane obecnie.
• Wskazane w przypadku powikłań lub opornych wrzodów.

Powikłania choroby wrzodowej

Powikłania choroby wrzodowej mogą być groźne dla życia:

Krwawienie

• Najczęstsze powikłanie.
• Objawia się wymiotami z krwią lub smolistymi stolcami.
• Wymaga pilnej interwencji medycznej.

Perforacja żołądka lub dwunastnicy

• Przedziurawienie ściany żołądka lub dwunastnicy.
• Prowadzi do zapalenia otrzewnej.
• Objawia się nagłym, silnym bólem brzucha.
• Wymaga natychmiastowej operacji.

Zwężenie odźwiernika

• Bliznowacenie wrzodu może prowadzić do zwężenia.
• Objawia się wymiotami, utratą masy ciała.
• Może wymagać interwencji chirurgicznej.

Penetracja wrzodu

• Wrzód przenika do sąsiednich narządów.
• Powoduje ból niezależny od posiłków.
• Wymaga specjalistycznego leczenia.

Zapobieganie powikłaniom polega na wczesnym rozpoznaniu i skutecznym leczeniu choroby wrzodowej.

Dieta w chorobie wrzodowej

Dieta odgrywa ważną rolę w leczeniu i profilaktyce wrzodów żołądka. Zalecenia obejmują:

Zasady ogólne

• Regularne posiłki: 4-5 razy dziennie.
• Unikanie dużych porcji: lepiej jeść częściej, ale mniej.

Produkty zalecane

• Lekkostrawne białka: chude mięsa, ryby, drób bez skóry.
• Warzywa gotowane na parze: marchew, dynia, cukinia.
• Produkty zbożowe: białe pieczywo, ryż, kasza manna.
• Nabiał o niskiej zawartości tłuszczu: jogurt naturalny, kefir.

Produkty niewskazane

• Potrawy smażone i tłuste.
• Ostre przyprawy: papryka chili, pieprz.
• Kwasowe owoce i soki: cytrusy, sok pomidorowy.
• Napoje gazowane i alkoholowe.
• Kawa i mocna herbata.

Dodatkowe wskazówki

• Unikanie jedzenia przed snem.
• Spożywanie posiłków w spokojnej atmosferze.
• Dbanie o odpowiednie nawodnienie.

Dieta powinna być dostosowana indywidualnie, w zależności od tolerancji pacjenta i zaleceń lekarza lub dietetyka.

Tabela 1. Podsumowanie czynników ryzyka i działań profilaktycznych w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy

Czynniki ryzyka	Działania profilaktyczne
Zakażenie Helicobacter pylori	Eradykacja bakterii
Stosowanie NLPZ	Ograniczenie lub stosowanie z IPP
Palenie tytoniu	Zaprzestanie palenia
Nadmierne spożycie alkoholu	Ograniczenie alkoholu
Stres	Techniki relaksacyjne
Nieprawidłowa dieta	Zdrowe nawyki żywieniowe
Czynniki genetyczne	Regularne badania kontrolne

Wrzody żołądka i dwunastnicy są poważnymi schorzeniami układu pokarmowego, które mogą znacząco wpływać na jakość życia. Wczesne wykrycie wrzodów żołądka i szybkie wdrożenie leczenia pozwala na uniknięcie poważnych powikłań. Edukacja, profilaktyka i współpraca z lekarzem są niezbędne w walce z chorobą wrzodową żołądka.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.