Choroby tropikalne: profilaktyka malarii - występowanie i zapobieganie
Malaria pozostaje jedną z najbardziej śmiercionośnych chorób tropikalnych. Każdego roku zabija ponad pół miliona ludzi - głównie afrykańskie dzieci poniżej 5. roku życia, ale wśród ofiar nie brakuje turystów, którzy wyjeżdżają na wakacje w tropiki. Sprawdź, jak dochodzi do zakażenia, jak objawia się malaria, jak przebiega leczenie, a także jak można się przed nią uchronić.
Malaria
Malaria, nazywana także zimnicą, uchodzi za jedną z najbardziej śmiercionośnych chorób tropikalnych. Każdego roku na malarię zapada 220 milionów osób, z czego około pół miliona umiera. Chorują przede wszystkim mieszkańcy krajów endemicznego występowania zimnicy, ale także turyści. Choroba szerzy się w ponad 100 krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym – głównie w Afryce, ale także w Azji Południowo-Wschodniej, Ameryce Środkowej i Południowej oraz na wyspach Południowo-Zachodniego Pacyfiku.
Malaria jest zakaźną chorobą pasożytniczą, wywoływaną przez zarodźce, a przenoszoną przez komary. Zarodźce malaryczne to pierwotniaki z rodzaju Plasmodium. Wyróżnia się pięć rodzajów pierwotniaków zdolnych do wywołania malarii u ludzi:
- Plasmodium falciparum (zarodziec sierpowaty),
- Plasmodium vivax (zarodziec ruchliwy),
- Plasmodium malariae (zarodziec pasmowaty),
- Plasmodium ovale (zarodziec owalny),
- Plasmodium knowlesi (zarodziec małpi).
Wektorem zakażenia są natomiast samice komarów z rodzaju Anopheles. Uściślając, do zachorowania na malarię dochodzi na skutek ukąszenia przez zakażonego zarodźcem komara. Komar w trakcie ukłucia człowieka wprowadza zarodźca do jego krwioobiegu. Do zakażenia malarią może także dojść w wyniku transfuzji krwi zawierającej inwazyjne formy Plasmodium. Choroba przechodzi także z matki na płód.
Choroby tropikalne
Malaria to nie jedyna choroba tropikalna zdolna do uśmiercenia człowieka. Lista chorób, którymi można się zarazić w czasie tropikalnych podróży jest bardzo długa. Znajdują się na niej nie tylko choroby transmisyjne, a także przenoszone drogą pokarmową, oddechową, płciową, poprzez kontakt z zanieczyszczoną wodą lub ziemią oraz odzwierzęce.
Do najczęstszych chorób, poza malarią, wykrywanych u turystów wracających z tropików należą:
- dur brzuszny,
- żółta gorączka,
- riketsjozy,
- gorączki krwotoczne,
- leiszmaniozy,
- wirusowe zapalenie wątroby,
- denga.
Leczenie malarii
Leczenie malarii jest uzależnione głównie od rodzaju zarodźca, który wywołał chorobę. W zależności od rodzaju pierwotniaka, który przedostał się do organizmu człowieka, zależy bowiem przebieg zimnicy oraz rokowania. Generalnie pierwsze objawy malarii zwykle pojawiają się po upływie dwóch tygodni od ukąszenia przez zakażonego komara. Choroba zaczyna się od bardzo silnych dreszczy, następnie występuje bardzo wysoka gorączka, przekraczająca 40 stopni Celsjusza, później chorego oblewa pot. Wymienione objawy następują po sobie cyklicznie, jednak czas trwania poszczególnych cykli, odstępy pomiędzy nimi, stopień nasilenia samych objawów, a także występowanie innych symptomów zależą od rodzaju zarodźca. Najczęściej dochodzi do zakażenia zarodźcem ruchliwym. W przebiegu malarii wywołanej tym pierwotniakiem gorączka pojawia się co 24 godziny. Najcięższą postać zimnicy wywołuje zarodziec sierpowaty - wówczas gorączka może w ogóle nie spadać. Ponadto u chorego mogą wystąpić takie powikłania jak: uszkodzenie mózgu, niewydolność krążeniowo-oddechowa oraz śpiączka, które prowadzą do śmierci.
Lek na malarię
W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów, które mogą świadczyć o zakażeniu zarodźcem malarycznym, po powrocie z kraju endemicznego występowania malarii, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Pomocy należy szukać w szpitalach (większość szpitali w Polsce posiada oddziały chorób zakaźnych), przyszpitalnych poradniach lub w prywatnych gabinetach lekarskich, w których przyjmują specjaliści udzielający porad z zakresu chorób zakaźnych lub medycyny podróży.
Leczenie malarii polega na podawaniu pacjentowi kombinacji leków w zależności od rodzaju zarodźca, który przedostał się do organizmu. W doborze leku na malarię, lekarz powinien wziąć pod uwagę miejsce pobytu turysty oraz oporność pierwotniaków na leki. Zwykle pacjentom podawane są tabletki na malarię w następujących kombinacjach:
- artemeter/lumefantryna,
- dihydroartemizynina/piperachina,
- artezunat/sulfadoksyna-pirymetamina,
- artezunat/amodiachina,
- artezunat/meflochina,
- artezunat/doksycyklina lub klinadamycyna,
- chinina/doksycyklina lub klindamycyna,
- chlorochina/prymachina,
- atowakwon/proguanil.
Przykładowo, na malarię wywołaną zarodźcem ruchliwym najczęściej stosuje się kombinację chlorochiny i prymachiny, a w przypadku oporności pierwotniaka na te leki - dihydroartemizyninę/piperachinę lub artemeter/lumefantrynę. Podobnie leczy się zimnicę spowodowaną przez zarodźca owalnego, zaś w przypadku zakażenia zarodźcem pasmowym najczęściej podaje się samą chlorochinę.
W przypadku zakażenia zarodźcem sierpowatym konieczna jest hospitalizacja, w czasie której pacjentom podawane są leki dożylnie – głównie artesunian, artemeter lub chinina. W Polsce znajdują się trzy specjalistyczne kliniki, zajmujące się leczeniem chorób tropikalnych - w Gdyni, Poznaniu i Warszawie.
Szacuje się, że każdego roku w Polsce wykrywa się około 40 przypadków malarii, z czego 1-2 kończą się śmiercią. W każdym przypadku jest to malaria „importowana” z krajów tropikalnych.
Szczepionka na malarię
W 2015 roku, po 30 latach badań, naukowcom udało się opracować pierwszą w historii szczepionkę na malarię. W 2018 roku rozpoczęto program szczepień, którym zostały objęte dzieci z trzech krajów afrykańskich, w których notowano najwięcej zgonów z powodu malarii - Ghany, Kenii i Malawi. Pilotażowy program szczepień ma się zakończyć w 2022 roku.
Póki co szczepionkę na malarię zastępuje tzw. chemioprofilaktyka przeciwmalaryczna, której powinni się poddać wszyscy turyści wybierający się w podróż do tzw. krajów malarycznych. Chemioprofilaktyka polega na przyjmowaniu leków przeciwmalarycznych przed wyjazdem w tropiki, w trakcie wakacji oraz po powrocie do kraju. Lek powinien być dobrany do miejsca pobytu. W chemioprofilaktyce przeciwmalarycznej stosuje się głównie:
Do lekarza najlepiej wybrać się co najmniej miesiąc przed planowaną podróżą do kraju malarycznego.
