Menopauza – co to jest? Objawy, symptomy i leczenie klimakterium
Jedna trzecia życia statystycznej Polki przypada na okres pomenopauzalny. Menopauza, zwana także klimakterium lub przekwitaniem, oznacza gwałtowny spadek produkcji żeńskich hormonów płciowych przez jajniki i związane z tym zatrzymanie cyklu menstruacyjnego. Jest to etap przejściowy pomiędzy okresem prokreacji, a początkiem okresu bezpłodności.
Procesy te następują zazwyczaj w wieku 45-55 lat powodując u większości kobiet szereg nieprzyjemnych objawów takich, jak: uderzenia gorąca, bezsenność, obniżenie nastroju oraz suchość pochwy. Symptomy te bywają niezwykle uciążliwe, często uniemożliwiają wykonywanie codziennych czynności i znacząco obniżają jakość życia. W leczeniu ciężkich postaci klimakterium stosuje się terapię hormonami płciowymi (tzw. hormonalną terapię zastępczą) lub dostępne bez recepty suplementy roślinne o działaniu estrogennym.
Menopauza - typowe objawy
Gwałtowne obniżenie poziomu hormonów płciowych (czyli estrogenów i progesteronu) zachodzące w okresie menopauzalnym powoduje objawy zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Najbardziej uciążliwe są tzw. objawy naczynioruchowe, do których należą uderzenia gorąca oraz nocne poty. To właśnie te symptomy najczęściej skłaniają pacjentki do konsultacji z lekarzem lub farmaceutą. Uderzenia gorąca to nagłe, trwające do 10 minut, intensywne uczucie ciepła, które zaczyna się w okolicach twarzy i klatki piersiowej, a następnie rozprzestrzenia się po całym ciele. Często towarzyszy temu zaczerwienienie i podwyższenie temperatury skóry, intensywne pocenie się (szczególnie w nocy), wzrost tętna oraz zawroty głowy. Jest to najbardziej rozpoznawalny objaw klimakterium – uderzeń gorąca doświadcza około 50-80% kobiet wchodzących w okres menopauzy. Ryzyko ich wystąpienia wzrasta przy paleniu papierosów, otyłości i częstym spożywaniu alkoholu. Epizody te mają różny stopień nasilenia oraz częstość występowania. U niektórych Pań są one łagodne i nie stanowią większego problemu, lecz u innych mogą kolidować z codziennymi zajęciami czy utrudniać zasypianie. Napady mogą występować tylko sporadycznie (kilka razy w tygodniu) lub znacznie częściej, w najgorszych przypadkach nawet do kilkudziesięciu uderzeń gorąca dziennie. Nieleczone objawy naczynioruchowe utrzymują się przez bardzo długi czas – często trwają nawet do 5-10 lat, po czym ustępują samoistnie.
Oprócz objawów naczynioruchowych typowym objawem klimakterium jest suchość i atrofia pochwy. Niedobór estrogenów i progestagenów powoduje zmniejszenie aktywności wydzielniczej błony śluzowej dróg rodnych. Na te dolegliwości skarży się średnio około 40-50 % pacjentek. Zmiana środowiska, między innymi odczynu kwasowości pochwy powoduje zwiększoną podatność na infekcje, zarówno okolic intymnych, jak i dróg moczowych.
Zobacz artykuł: Zapalenie pęcherza moczowego - przyczyny, objawy, profilaktyka
Wejście w okres menopauzalny często jest zwiastowane nieregularnym i bolesnym miesiączkowaniem. Zazwyczaj okres staje się krótszy o kilka dni, choć u niektórych kobiet ulega on niewielkiemu wydłużeniu. Krwawienie może być niekiedy bardzo obfite, a innym razem ujawniać się tylko w postaci kilku plam krwi.
Klimakterium - pozostałe, mniej charakterystyczne objawy, po których można rozpoznać menopauzę:
- bezsenność ( często powodowana przez uderzenia gorąca i nocne poty, ale niekiedy występuje niezależnie od tych symptomów)
- depresja, huśtawki nastroju
- spadek „formy intelektualnej”, zmniejszona zdolność do koncentracji
- przewlekły ból stawów, mięśni i pleców; ogólne osłabienie organizmu
- obniżenie libido
- nietrzymanie moczu.
Menopauza - jakie są długofalowe konsekwencje?
Niedobór hormonów płciowych wywiera niekorzystny wpływ na wiele aspektów funkcjonowania organizmu. Estrogeny utrzymują prawidłową reaktywność naczyń krwionośnych, hamują proces resorpcji kości i wpływają na zachowania seksualne kobiet. Kobiety w wieku pomenopauzalnym, niezależnie od ogólnego procesu starzenia, są bardziej narażone na wystąpienie chorób serca, osteoporozy, a także demencji. Ryzyko to dodatkowo wzrasta przy nadciśnieniu, paleniu papierosów, podwyższonym cholesterolu i innych konwencjonalnych czynnikach chorób cywilizacyjnych. Mimo, że głównym winowajcą jest obniżone stężenie estrogenu i progesteronu, to stosowanie hormonalnej terapii zastępczej nie jest obecnie zalecane w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia tych schorzeń. W dużych badaniach klinicznych ustalono, że długotrwałe podawanie hormonów żeńskich kobietom po menopauzie nie tylko nie redukuje częstości występowania chorób serca i demencji, ale może nawet powodować ich wzrost. Hormonalna terapia zastępcza ma za to udowodnione pozytywne działanie na zdrowie kości – ilość złamań osteoporotycznych zostaje zmniejszona o około jedną czwartą.
Klimakterium - kiedy można się spodziewać wystąpienia?
Ostatni okres przypada średnio na 51. rok życia i większość kobiet doświadcza menopauzy w wieku 45-55 lat. U niewielkiego odsetka kobiet (1-2 %), klimakterium występuje bardzo wcześnie, nawet przed 40. rokiem życia. Przypadłość tą określa się terminem pierwotnej niewydolności jajników.
Przekwitanie - jak można pozbyć się męczących objawów?
Najskuteczniejszą metodą leczenia objawów klimakterium jest zwalczenie ich przyczyny – czyli niedoboru hormonów płciowych. Kuracja polegająca na podawaniu estrogenu i/lub progesteronu określana jest mianem hormonalnej terapii zastępczej (HTZ). HTZ pozwala pozbyć się uciążliwych uderzeń gorąca, suchości pochwy i poprawia jakość snu. Czasami obserwuje się także zdecydowaną poprawę nastroju i zdolności do koncentracji. Hormony zmniejszają także bóle mięśni i stawów, często rozpoczynające się u kobiet w okresie menopauzy. Zanim jednak podejmie się decyzję o zastosowaniu leków warto pomyśleć o kilku zmianach odnośnie stylu życia, które pomogą lekko przejść przez okres przekwitania. Zrzucenie paru kilogramów, odstawienie papierosów i alkoholu pomoże pozbyć się uciążliwych uderzeń gorąca i nocnych potów. Zwiększenie aktywności fizycznej (jogging, aerobik, pływanie) oraz zmiana diety, nie tylko ułatwi realizację pierwszego celu, ale także wpłynie pozytywnie na samopoczucie i ograniczy negatywne długofalowe skutki menopauzy.
Jak dokładnie wygląda hormonalna terapia zastępcza i kiedy można ją wdrożyć?
Hormony płciowe są przepisywane, gdy symptomy menopauzy stają się na tyle uciążliwe, że zakłócają wykonywanie codziennych czynności i uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. HTZ o ponad 80% zmniejsza częstotliwość uderzeń gorąca, zmniejszając przy okazji czas trwania i ciężkość poszczególnych napadów. Również suchość i atrofia pochwy, a także bezsenność są skutecznie eliminowane przez przyjmowanie hormonów. Zazwyczaj stosowane jest połączenie estrogenu z progesteronem, ponieważ taka kombinacja umożliwia uniknięcie negatywnego wpływu estrogenu na powstawanie nowotworów macicy. Poszczególne leki zawierają różne typy estrogenu i progestagenu (patrz Tabela). Preparaty mogą zatem znacznie różnić się właściwościami leczniczymi, efektami ubocznymi, a także schematem dawkowania. Progesterony można przyjmować w sposób ciągły lub cyklicznie, robiąc kilkudniowe lub nawet tygodniowe przerwy. W aptece dostępne są preparaty doustne, plastry na skórę i żele dopochwowe (patrz Tabela). Plastry i maści są zdecydowanie bezpieczniejszą opcją, ponieważ pozwalają na ograniczenie niektórych efektów ogólnoustrojowych takich, jak powstawanie zakrzepicy naczyń. Wybór formy leczenia zależy od konkretnych objawów pacjentki. Gdy występuje tylko suchość pochwy preferuje się używanie samego żelu z estradiolem (forma estrogenu). Uderzenia gorąca wymagają jednak już leczenia doustnego lub stosowania stopniowo uwalniających hormony plastrów transdermalnych.
Decyzja o wdrożeniu HTZ zawsze powinna zapaść po dokładnym rozważeniu korzyści i ryzyka i wyczerpaniu innych opcji terapeutycznych. Generalnie, należy przyjmować najmniejszą efektywną dawkę przez jak najkrótszy okres czasu.
Jakie korzyści wynikają z zażywania hormonów?
Oprócz pozbycia się najbardziej uciążliwych objawów menopauzy, w wielu badaniach klinicznych udowodniono, że HTZ obniża ryzyko wystąpienia osteoporozy, raka jelita grubego i cukrzycy.
Jakich efektów ubocznych można się spodziewać stosując HTZ? Kto nie może brać hormonów?
Stosowanie estrogenów i progesteronów wiąże się z następującymi działaniami niepożądanymi:
Bardzo często (>1/10): tkliwość i ból piersi, okresowe krwawienia z dróg rodnych
Często (1/10-1/100): bóle głowy, migrena, nudności, zatrzymanie płynów, obrzęki obwodowe, zwiększenie masy ciała
Niezbyt często lub rzadko (mniej niż 1/100): wymioty, ból w jamie brzusznej, zakrzepica żył, kamica żółciowa.
Zażywanie hormonów wiąże się z niewielkim wzrostem częstości występowania raka piersi. Choroby zakrzepowe również pojawiają się częściej u pacjentek stosujących HTZ. Z tych powodów popularność tej terapii znacząco zmalała w ostatnich latach i wiele kobiet rezygnuje z leczenia hormonami mimo wyjątkowo męczących objawów przekwitania. Należy jednak podkreślić, że przy krótkotrwałym stosowaniu i zachowaniu zdrowego stylu życia to dodatkowe ryzyko jest niewielkie.
Hormonalna terapia zastępcza nie powinna być stosowana w przypadku:
- wysokiego ryzyka wystąpienia raka piersi lub nowotworów ginekologicznych (np. częste występowanie tych nowotworów w rodzinie)
- choroby zakrzepowej żył
- kamicy żółciowej
- wysokiego ryzyka wystąpienia chorób serca i układu krążenia (zawał serca, udar)
- niewydolności wątroby.
Czy istnieją jakieś preparaty bez recepty? Jaka jest ich skuteczność?
W aptekach znajdziemy całą gamę suplementów diety mających wspomóc leczenie objawów menopauzy. Zawierają one surowce roślinne, w których składzie znajdują się związki o estrogennym działaniu m.in. genisteina. Przykładami mogą być nasiona soi czy kończyna czerwona. Tylko niektóre z tych preparatów są przebadane klinicznie, większość nie została sprawdzona pod kątem bezpieczeństwa i skuteczności. Ogólnie, mimo wielu przeprowadzonych badań, efektywność estrogenów roślinnych pozostaje wątpliwa.
Czy istnieją jakieś inne środki na objawy menopauzy?
Osoby, które nie mogą bądź nie chcą przyjmować hormonów, nie są całkowicie pozbawione opcji terapeutycznych. Niektóre leki przeciwdepresyjne (paroksetyna, fluoksetyna), przeciwpadaczkowe (gabapentyna) i na nadciśnienie (klonidyna) mają udowodnioną skuteczność, lecz nie są oficjalnie zarejestrowane w leczeniu uderzeń gorąca. Trzeba jednak podkreślić, że są one mniej efektywne niż hormonalna terapia zastępcza.
Wspomagająco w leczeniu suchości i podrażnień pochwy można stosować liczne kosmetyki przeznaczone do higieny intymnej. Utrzymują one fizjologiczne środowisko, nie wywołują podrażnień i mogą złagodzić nieprzyjemne objawy. W aptece możemy także otrzymać specjalne globulki o działaniu nawilżającym, zawierające w składzie zatrzymujący wodę kwas hialuronowy.
Bibliografia:
Grady, Deborah. "Management of menopausal symptoms." New England Journal of Medicine 355.22 (2006): 2338-2347.
Lethaby, Anne, et al. "Phytoestrogens for vasomotor menopausal symptoms." The Cochrane Library (2007).
Rossouw, Jacques E., et al. "Postmenopausal hormone therapy and risk of cardiovascular disease by age and years since menopause." Jama 297.13 (2007): 1465-1477.
MacLennan, Alastair H., et al. "Oral oestrogen and combined oestrogen/progestogen therapy versus placebo for hot flushes." The Cochrane Library (2004).
Sikon, Andrea, and Holly L. Thacker. "Treatment options for menopausal hot flashes." Cleveland Clinic journal of medicine 71.7 (2004): 578-582.
Nelson, Heidi D., et al. "Nonhormonal therapies for menopausal hot flashes: systematic review and meta-analysis." Jama 295.17 (2006): 2057-2071.
Katzung, Masters, Trevor, „Farmakologia ogólna i kliniczna”, Wydawnictwo Czelej, 2013.
http://www.webmd.com/menopause/guide/
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
