Jama ustna – jakie są jej funkcje i schorzenia?
Autor: Karolina Zatoń / artykuł konsultowany z dr Agnieszką Dobkowską
Jama ustna jest bardzo ważną częścią więcej niż jednego układu. To dzięki niej możemy jeść, pełni także bardzo ważną funkcję, jeżeli chodzi o mówienie. W jamie ustnej odbywa się wiele procesów, z których nie zdajemy sobie sprawy, a są nam niezbędne do życia.
Jednak żeby lepiej zrozumieć jak ważny jest to narząd – musisz poznać jego budowę oraz funkcje. Zwłaszcza że często bagatelizujemy dolegliwości związane z jamą ustną, nie zdając sobie sprawy z ich długofalowych konsekwencji.
Budowa jamy ustnej
Jama ustna jest częścią układu pokarmowego, ale także ważnym elementem aparatu mowy.
Dzięki znajdującym się w niej zębom pokarm, który dostarczamy, może być rozdrobniony i wyruszyć w dalszą podróż przewodem pokarmowym.
Za jamę ustną uważa się obszar od zakończenia warg (które stanowią pierwszy element przewodu pokarmowego), aż do gardła.
W kolejności od zewnątrz jama ustna to:
- warga górna,
- górny łuk zębowy,
- twarde podniebienie,
- szew podniebienny,
- języczek gardłowy,
- łuk podniebieniowo–językowy,
- podniebienie miękkie,
- migdałek podniebienny,
- cieśń gardzieli,
- język,
- wędzidełko języka,
- dolny łuk zębowy,
- dolna warga.
Jamę ustną pokrywa błona śluzowa, jednak różni się od tej w innych odcinkach przewodu pokarmowego.
Jej wygląd zależny jest od pełnionych przez nią funkcji, dlatego w jamie ustnej wyróżniamy błonę śluzową: specjalną, wyścielająca oraz żującą.
Wargi
Wargi zbudowane są z tkanki łącznej, a także włókien mięśniowych.
Zakończenia nerwowe, które znajdują się w nich, pomagają określić to, jaki rodzaj pokarmu spożywamy.
Ich naturalna barwa, która u każdego z nas jest nieco inna – od różowej aż do czerwonej – uzależniona jest od włośniczek przeźroczystych.
Ich barwa zmienia się wraz ze zmianami stanu naszego zdrowia – między innymi dlatego kolor ust może być ważną wskazówką diagnostyczną.
Usta naturalnie zmieniają barwę np. na zimnie, kiedy robią się lekko fioletowe, nie jest to powód do niepokoju.
Jeżeli jednak przebywasz w normalnej temperaturze, a kolor warg jest siny, szarawy albo wręcz przeciwnie – rubinowo czerwony (i to niezależnie od wybranej szminki!) może to być ważna wskazówka od organizmu.
Nienaturalnie blade, wpadające w szary czy niebiski odcień wargi mogą świadczyć o problemach z układem oddechowym albo układem krążenia.
Jeżeli dodatkowo pojawiają się inne symptomy, takie jak np. zawroty głowy czy problemy z oddychaniem, musisz się niezwłocznie wybrać na wizytę do lekarza rodzinnego.
Kiedy barwa ust przypomina kolor dojrzałego wina – jest bordowa, może być to wskazaniem do tego, że w naszym układzie trawiennym dzieje się coś złego.
Krwistoczerwone wargi, które na co dzień możemy uzyskać tylko przy pomocy szminki, także nie są symptomem zdrowia.
Jeżeli pojawiają się w sposób naturalny, najczęściej jest to objaw niewłaściwej diety np. podjadania między posiłkami albo może być to także objaw problemów ze świeżością oddechu.
Z resztą: sam nieprzyjemny zapach z ust może być objawem wielu problemów z jamą ustną i ogółem: układem pokarmowym!
Górny i dolny łuk zębowy
Zdrowe dziecko ma 20 zębów mlecznych, które zastępują zęby stałe, a u dorosłych powinno ich być 32. Zęby przedtrzonowe i trzonowe pojawiają się już tylko jako zęby stałe.
Wśród nich znaleźć można 4 kły, 12 zębów trzonowych oraz 8 siekaczy.
Zęby trzonowe, czyli między innymi ósemki, zwane zębami mądrości, nie pojawiają się u każdego – częstym przypadkiem jest brak zębów mądrości u dorosłych.
Same zęby ułożone są symetrycznie po obu stronach łuków zębowych.
Mało mówi się o tym, że zawiązki, z których później wychodzą zęby mleczne, powstają już okresie płodowym, dlatego tak ważna jest bogata w witaminy i minerały dieta kobiet ciężarnych.
Kiedy rodzice zauważają w buzi malucha ząb, to tylko początek jego wzrostu, a trwa on od pojawienia się na zewnątrz dziąsła nawet 3 lata.
Najczęściej w wieku około 6 lat zęby mleczne zaczynają się ruszać i wypadać.
Wcześniej zauważalne jest tworzenie się między ząbkami u maluchów wolnych przestrzeni.
Spowodowane jest to zakończeniem wzrostu mleczaków, przy jednoczesnym powiększaniu się żuchwy oraz szczęki – która przygotowuje się już na zęby stałe.
Liczba stały zębów oraz czas ich wymiany jest sprawą indywidualną.
Niektóre dzieci w wieku 11 lat mają już większość zębów stałych, u innych wymiana następuje później.
Podobnie w przypadku pojawienia się pierwszych zębów mlecznych.
Pierwszy może pojawić się nawet u 3-miesięczniaka albo znacznie później.
Przyjmuje się, że konsultacji wymaga brak pierwszego ząbka do osiągnięcia przez dziecko roku.
Zęby umożliwiają miażdżenie, rozdrabnianie pokarmu, dzięki temu, że są twarde.
Zbudowane są z:
- guzka zębowego,
- szkliwa,
- miazgi,
- zębiny,
- cementu.
Przedsionek jamy ustnej
Przestrzeń, która znajduje się po wewnętrznej stronie wargi, aż do policzków i dziąseł, to przedsionek jamy ustnej. Znajdują się tam gruczoły ślinowe. W przedsionku znajdują się także przewody, które umożliwiają odprowadzenie wytworzonej śliny ze ślinianek.
Jama ustna właściwa
Obszar od wyrostków zębodołowych szczęki (od tyłu), aż do gardła, to jama ustna właściwa. Łączy się ona bezpośrednio z gardłem.
Częścią jamy ustnej jest także język, który zbudowany jest z mięśni pokrytych błoną śluzową.
Jest on najbardziej ruchomą częścią jamy ustnej, przez co jest niezwykle przydatny w wielu funkcjach.
To właśnie on przesuwa do dalszego odcinka przewodu pokarmowego pożywienie rozdrobnione przez zęby.
Jest on także bardzo pomocny w artykulacji (czyli wymowie).
Język jest złożony z dwóch części nasady języka oraz jego trzonu.
Na jego powierzchni znajduje się specjalna błona śluzowa – to ona pozwala odczuwać nam smak przez receptory, czyli kubki smakowe.
Część jamy ustnej, która znajduje się pod językiem to dno jamy ustnej.
Podniebienie
Wyróżniamy dwa rodzaje podniebienia w jamie ustnej – twarde i miękkie.
Ta część jamy ustnej zbudowana jest płytki kostnej, która tworzy naturalną granicę między jamą nosową a ustną.
Większą część podniebienia stanowi to twarde, czyli aż 2/3 jego powierzchni.
Wytwarza ono śluz, którego zadanie polega na nawilżeniu spożywanego przez nas pokarmu, dzięki czemu łatwiej go połknąć.
Podniebienie miękkie, mimo że jest sporo mniejsze, pełni równie ważne funkcje.
Ten fragment jamy ustanej składa się z mięśni, których zadanie polega na odgrodzeniu jamy nosowej od ustnej w trakcie spożywania posiłku.
Dzięki jej funkcji ciśnienie, które panuje w obrębi błony bębenkowej po obu stronach, jest równe.
Funkcje jamy ustnej
Jama ustna pełni naprawdę wiele istotnych dla zdrowia ogólnego funkcji:
- trawienną
- oddechową
- artykulacyjną
- ochronną
- estetyczną
- erotyczną
- umożliwia poznanie smaku
Jama ustna jest pierwszym punktem na drodze pokarmu w procesie trawienia.
To w niej następuje pierwsza (wstępna) obróbka, jedzenia, które spożywamy.
Zęby, rozdrabniają pokarm, które następnie zostaje wymieszany ze śliną (która sama w sobie zawiera enzymy trawienne) – rozpoczynają proces trawienia.
I wtedy też możemy odczuwać smak jedzenia, który jest niezwykle ważny!
Kiedy mamy katar, chorą przegrodę nosową, czy intensywnie uprawiamy sport, wtedy najczęściej oddychamy przez usta.
W takim wypadku jama ustna pełni także funkcję oddechową.
Należy jednak pamiętać, że taki typ oddechu nie jest fizjologiczny.
Oddychanie przez usta powoduje wysuszanie śluzówki, a jakość powietrza, które w ten sposób dostaje się do płuc, jest niższa.
Nie jest ono tak nawilżone i oczyszczone jak w przypadku oddychania przez nos.
Należy pamiętać, że taki sposób oddychania wymaga konsultacji z lekarzem, szczególnie w przypadku dzieci, w których może to grozić bardzo poważnymi wadami zgryzu.
Artykulacja głosek i innych dźwięków, które wydajemy jest możliwa też (między innymi) dzięki budowie jamy ustnej.
To ruchy języka, a także warg, czy miękkiego podniebienia na to pozwalają.
Jama ustna to też punkt kontaktu ze światem zewnętrznym, dlatego jest ona związana z działaniem układu odpornościowego.
Błona śluzowa z ochronną warstwą czy wydzielanie śliny, a także możliwość częstego złuszczania się naskórka to tylko z kilka z mechanizmów ochronnych, jakie zapewnia jama ustna.
Wygląd naszych zębów czy warg ma też wpływ na… Twój wygląd.
Dlatego właśnie dbamy o piękny wygląd jamy ustnej, ponieważ wiele jej elementów może być naszym prawdziwym atutem albo wręcz przeciwnie, wpływać negatywnie na nasz wygląd.
Erotyczna funkcja jamy ustnej objawia się w trakcie pocałunków czy seksu oralnego.
Ta część naszego ciała, w szczególności wargi i język, to miejsca szczególnie wrażliwe na bodźce.
Nie tylko dotykowe, ale i smakowe, co też nie jest bez znaczenia w niektórych sytuacjach.
Znaczenie higieny w zdrowiu jamy ustnej
Zdrowie jamy ustnej jest uzależnione od Ciebie. Ogromne znaczenie ma odpowiednia higiena. Choroby czy zmiany w jamie ustnej biorą się najczęsciej z niewłaściwego dbania o jej czystość.
A to nie tylko mycie zębów (które też można robić źle!), ale też czyszczenie języka czy używanie nici dentystycznej lub irygatora. Doprowadzenie do rozwoju bakterii w jamie ustnej może prowadzić do chorób nie tylko w jej obrębie.
Efektem zaniedbań na tym polu może być wiele naprawdę poważnych problemów, które daleko wychodzą poza typowe schorzenia jamy ustnej, takie jak m.in.:
- zapalenie wsierdzia
- choroby serca
- zapalenia płuc,
- infekcje dróg oddechowych
Te poważne schorzenia mogą powodować bakterie znajdujące się w jamie ustnej.
Niestety wiele osób nadal żyje w przekonaniu, że nieprawidłowa higiena jamy ustnej skutkuje jedynie próchnicą, która może się skończyć co najwyższa leczeniem kanałowym lub założeniem korony zęba.
Warto jednak zdać sobie sprawę, że prawidłowe i regularne przeprowadzanie czynności higienicznych błony śluzowej jamy ustnej i zębów, oraz odwiedzanie raz na pół roku stomatologa jest niezwykle ważne.
Pojawienie się stanów zapalnych w jej obrębie jest najczęściej skutkiem słabej dbałości o higienę jamy ustnej.
Choroby jamy ustnej
W obrębie jamy ustnej może pojawić się bardzo wiele jednostek chorobowych.
Za choroby jamy ustnej uważa się wszystkie patologiczne zmiany obejmujące dziąsła, język, podniebienie miękkie i twarde oraz błony śluzowe.
Wiele z jednostek chorobowych może być leczonych przez lekarza pierwszego kontaktu, choćby na wideoporadzie.
Zmiany w prawidłowym wyglądzie jamy ustnej bardzo często świadczą o chorobach innych części ciała.
Niekiedy tych najpoważniejszych – części nowotworów, czy o schorzeniach jelit.
Niezależnie od podłoża czy rodzaju, możesz skorzystać z konsultacji lekarskiej (wideo lub telefonicznej) na problemy z układem pokarmowym, czyli również… na choroby jamy ustnej.
W Dimedic, online, 7 dni w tygodniu.
Afty
Bardzo popularnym schorzeniem występującym często u dorosłych, jak i dzieci, nawet tych najmłodszych, są afty.
Przyczyna powstawania tych zmian chorobowych nie jest do końca znana.
Przyjmuje się, że odpowiadają za to uszkodzenia błony śluzowej, obniżona odporność, burza hormonalna, czy podatność genetyczna na afty.
Afty to nadżerki, które powstają na błonie śluzowej jamy ustnej i są bardzo bolesne.
Jest to często także schorzenie towarzyszące celiakii oraz chorobie Leśniowskiego-Crohna.
Kiedy niemowlęta, karmione naturalnie chorują na afty (co jest bardzo częste), podczas jego leczenia matka powinna smarować także swoje brodawki.
Istnieje bowiem duża szansa, że afty przeniosą się także na piersi karmiącej.
W przypadku tego schorzenia najczęściej stosuje się leczenie miejscowe (w formie maści i żeli na afty, również w dawkach dedykowanych dzieciom – są to leki dostępne również bez recepty).
Kandydoza jamy ustnej
Candida albicans to grzyb, który występuje we florze błony śluzowej jamy ustnej czy pochwy.
Kiedy organizm jest osłabiony, grzyby mogą zacząć się namnażać, powodując rozwinięcie się grzybicy jamy ustnej.
Może się ona pojawić po długotrwałej antybiotykoterapii, czy jako dolegliwość towarzysząca cukrzycy, czy przy stosowaniu sterydów wziewnych bez zachowania właściwej higieny.
Zmiany powstałe w jamie ustnej w przebiegu kandydozy są bolesne.
Lekarz internista będzie w stanie zdiagnozować to schorzenie nawet podczas teleporady, ponieważ jej wygląd jest bardzo charakterystyczny.
Zmiany wyglądają jak ścięte mleko, tworząc mniejsze lub większe skupiska.
Halitoza
Kiedy zapach wydobywający się z ust jest nieprzyjemny, jest to mocno zauważalne przez osoby w Twoim otoczeniu, a nawet takie, które nie stoją zbyt blisko, najczęściej mówimy o halitozie.
Należy pamiętać, że nieświeży oddech po przebudzeniu, a halitoza to nie jest to samo schorzenie.
Większość z nas po przebudzeniu ma nieświeży oddech, jednak w przypadku tego schorzenia ten stan utrzymuje się długo, nie mija nawet po umyciu zębów czy użyciu płynu do płukania jamy ustnej.
Przyczyną tej choroby są bakterie, które znaleźć można w jamie ustnej.
To one rozkładają resztki pokarmów, a także złuszczony nabłonek, to lotne związki siarki wydzielają tak nieprzyjemny zapach.
Przyczyną tego schorzenia są najczęściej zaniedbania w czynnościach higienicznych.
Mogą za tym stać także inne schorzenia towarzyszące, takie jak ropne choroby w obrębie gardła, jak np. angina ropna.
Bardzo często halitoza towarzyszy też różnym chorobom zębów i przyzębia.
Mowa tu o: otwartej zgorzeli miazgi, paradontozie albo zapaleniu dziąseł.
Może ona także mieć związek z refluksem oraz nowotworami jamy ustnej.
Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł
Jako przyczynę tej choroby uważa się wirus opryszczki HSV-1.
Schorzenie to najczęściej pojawia się u dzieci między 1, a 5 rokiem życia.
Do jej objawów zaliczyć można: pojawianie się pęcherzyków na języku, ustach (opryszczka wargowa), gardle.
Obecne jest także zaczerwienienie w obrębie jamy ustnej, także gorączka.
Pęcherzyki na błonie śluzowej mogą się utrzymywać do 2 tygodni, jednak dolegliwości bólowe powinny ustąpić w ciągu 7 dni.
Lekarz rodzinny w przebiegu tej choroby najczęściej zleca stosowanie leków przeciwwirusowych.
Geograficzny język
Na tę dokuczliwą, chociaż niegroźną dolegliwość cierpi około 2% całej populacji.
Jej przyczyna jak dotąd nie jest znana, jednak choroba jest wiązana z łuszczycą i cukrzycą.
Tę chorobę można spotkać także jako wędrujące zapalenie języka.
Nieregularne zaczerwienienia na języku pieką i szczypią podczas spożywania gorących, pikantnych, czy kwaśnych potraw.
Liszaj płaski
Ta choroba skóry może także dawać objawy w jamie ustnej.
Najprawdopodobniej liszaj płaski ma podłoże autoimmunologiczne, jednak jego powód do końca nie jest znany.
Charakterystyczne dla niej są zabielenia nabłonka o łatwym do rozpoznania kształcie.
Mogą to być zmiany, które wyglądem przypominają siateczkę.
Chorób jamy ustnej jest naprawdę wiele. W przypadku większości z nich pomocy może udzielić lekarz pierwszego kontaktu.
Ich wyleczenie najczęściej nie jest trudne, jednak objawy są dokuczliwe i nieprzyjemne nie warto więc zwlekać z wizytą u lekarza rodzinnego lub internisty, czasem teleporada może uratować nasze samopoczucie.
Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
