Jelito grube: czym jest i jakie są jego funkcje
Autor: Joanna Gołacka / artykuł konsultowany z dr Agnieszką Dobkowską
Jelito grube i zamieszkująca je kolonia bakterii pełnią bardzo ważną rolę w kształtowaniu naszego zdrowia i samopoczucia.
To znacznie więcej niż miejsce składowania odpadów.
Dowiedz się więcej o roli jelita grubego, jego budowie, procesie trawienia i co robić, żeby funkcjonowało bez zarzutu.
Czym jest jelito grube i gdzie się znajduje?
Jelito grube to ważna część układu pokarmowego, który składa się z szeregu narządów, zaczynając od jamy ustnej, a kończąc na odbycie.
Samo jelito grube to długi, rurkowaty narząd z jednej strony połączony jest z jelitem cienkim, z drugiej – z odbytem.
Otacza jelito cienkie.
U dorosłego człowieka ma ok. 1,5 metra długości i 5-6 cm średnicy.
Jego wnętrze, nazywane światłem, jest puste w środku.
Jelito grube wyściela błona śluzowa, której fałdy i wypustki ułatwiają wchłanianie składników odżywczych.
Z kolei ściany jelita grubego pokryte są mięśniami, dzięki którym treść pokarmowa przesuwana jest dalej.
Jelito grube składa się z następujących części:
- jelito ślepe, nazywane również kątnicą; to tu trafia strawiony pokarm z jelita cienkiego.
Z jego końca zwisa wyrostek robaczkowy, - okrężnica wstępująca – rozciąga się wzdłuż prawego boku brzucha, ma ok. 23 cm długości,
- zagięcie wątrobowe – znajduje się w prawej górnej części brzucha, pod wątrobą, ta część jelita grubego skręca w lewo,
- okrężnica poprzeczna – biegnie w poprzek górnej części brzucha, od prawej do lewej strony,
- zagięcie śledzionowe – znajduje się w lewej górnej części brzucha, pod śledzioną; to tam jelito grube skręca w dół,
- okrężnica zstępująca – można ją znaleźć w lewej części jamy brzusznej,
- okrężnica odbytniczo-migdałowa – to krótki odcinek o długości ok. 5 cm, który prowadzi do odbytnicy,
- odbytnica – ostatnia część jelita grubego, o długości od 15 do 20 cm, która magazynuje stolec i łączy się z kanałem odbytu.
Trawienie w jelicie grubym – jak to się odbywa?
Głównymi funkcjami jelita jest odzyskiwanie z pokarmu wody, elektrolitów, fermentacja niestrawionych resztek pokarmowych przez znajdujące się w nim bakterie i tworzenie kału.
Jak wyglądają kolejne etapy trawienia?
Pokarm częściowo strawiony w jelicie cienkim przechodzi do jelita ślepego, czyli pierwszej części jelita grubego.
To tam usuwana jest z niego woda, elektrolity (m.in. sód i chlorki) oraz niektóre składniki odżywcze.
Resztki pokarmu mieszane są z zamieszkującymi jelito bakteriami i śluzem.
Pozostały materiał, czyli stolec, przechodzi dalej, przez okrężnicę i jest gromadzony w odbytnicy.
Do tego momentu z treści pokarmowej wchłaniane jest prawie 80% zawartej w niej wody.
Ostatni etap trawienia to wydalenie stolca przez kanał odbytu i odbytnicę na zewnątrz organizmu.
Bakterie w jelicie grubym i ich rola
Szacuje się, że w jelicie grubym dorosłego człowieka mieszka nawet do 500 różnych gatunków bakterii.
Ich rolą jest fermentowanie niestrawionych resztek pokarmowych, które przekształcane są w kwasy tłuszczowe o krótkich łańcuchach, m.in. octowy, masłowy i propanowy.
Kwasy te służą później jako źródło energii dla komórek wyścielających jelito grube i dla samych bakterii.
Bakterie z jelita grubego tworzą z nami symbiotyczną relację, na której każdy korzysta, pod warunkiem, że w ich populacji panuje równowaga.
Jeśli ta równowaga zostanie zakłócona, ucierpieć może nasza odporność, ale i samopoczucie.
Sporo mówi się ostatnio o połączeniu między jelitami a mózgiem i rzeczywiście – tamtejsze bakterie mają duży wpływ na nastrój, poziom motywacji, uczucie głodu i sytości.
To dzięki nim wytwarzane są witaminy, m.in. witamina K czy hormony, które odpowiadają za gospodarkę tłuszczową organizmu tłuszcze.
Skala Bristolska oceny stolca
Końcowym produktem pracy jelita grubego jest stolec.
To, jak wygląda, może dużo nam powiedzieć o stanie naszego układu pokarmowego i ogólnego zdrowia.
Dla celów lepszej diagnostyki problemów z trawieniem utworzono tzw. Bristolską Skalę Oceny Stolca, która wyróżnia siedem rodzajów kału.
Skalą tą posługują się lekarze i pracownicy służby zdrowia, ale warto znać ją samemu, żeby lepiej się z nimi komunikować i żeby kontrolować stan swojego zdrowia.
- Typ 1 wg skali Bristolskiej to twarde bryłki, przypominające orzechy, trudne do wydalenia.
- Typ 2 to stolec przypominające kształtem kiełbasę, ale grudkowaty.
- Typ 3 przypomina kiełbasę, ale posiada pęknięcia na powierzchni.
- Typ 4 przypomina kiełbasę lub węża, jest gładki i łatwy do wydalenia.
- Typ 5 to miękkie plamy z wyraźnie zaznaczonymi krawędziami.
- Typ 6 to stolec składający się z puszystych fragmentów z poszarpanymi brzegami.
- Typ 7 jest to stolec praktycznie płynny, bez wyraźnych stałych fragmentów.
To, który rodzaj stolca wydalimy, zależy od naszej diety, ilości przyjmowanych płynów, leków, ale również stylu życia.
Typy 1 i 2 wskazują na problemy z zaparciami.
Typy 3 i 4 to stolce prawidłowe, łatwe do oddania.
Typy od 5 do 7 wskazują na przyspieszone trawienie lub biegunkę.
Prawidłowe trawienie można opisać również przez regularność wypróżnień, co oznacza łatwe oddawanie miękkich, dobrze uformowanych stolców, od 1-3 razy dziennie do 3 razy w tygodniu.
Normalna jest chęć wypróżnienia ok. 30 minut po posiłku, najczęściej po śniadaniu.
Miarą zdrowia jest również:
- możliwość powstrzymania się od wypróżnienia od poczucia pierwszej potrzeby, żeby to zrobić,
- możliwość wypróżnienia się po około minucie po tym, jako usiadło się na toaletę,
- wypróżnienie bez wysiłku,
- całkowite opróżnienie jelita po oddaniu stolca – bez konieczności wracania do toalety.
Choroby jelita grubego
Oto najczęściej występujące choroby jelita grubego wraz z ich oznaczeniem w systemie ICD-10:
- zapalenie wyrostka robaczkowego – ICD-10: K35,
- przewlekła biegunka – ICD-10: K59.1,
- rak okrężnicy (jelita grubego) – ICD-10: C18-20,
- choroba Leśniowskiego-Crohna (choroba zapalna jelit) – ICD-10: K50,
- zapalenie uchyłków jelita grubego – ICD-10: K57,
- nietrzymanie stolca – ICD-10: R15,
- naczyniowe zaburzenia jelit – ICD-10: K55,
- niedrożność jelit – ICD-10: K56,
- zespół jelita drażliwego – ICD-10: K58,
- polipy odbytnicy – ICD-10: K62,
- wypadanie odbytnicy – ICD-10: K62.3,
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego – ICD-10: K51,
- zakażenie C difficile (Clostridium) – ICD-10: A04.7
- hemoroidy
Oznaki chorób i zaburzeń jelita grubego
Choroby dotykające jelita grubego często dość szybko dają objawy, od lekkich do bardzo ciężkich.
Bywa, że pojawiają się i znikają, z okresami zaostrzeń i remisji.
Najpopularniejsze objawy, świadczące o tym, że w jelicie grubym może dziać się coś niepokojącego, to między innymi:
- ból brzucha,
- wzdęcie, obrzęk brzucha,
- zmiana stolca – nagłe pojawienie się zaparć lub biegunek jeśli wcześniej nie było do nich tendencji,
- krew w stolcu,
- częste oddawanie gazów,
- trudności wypróżnienia się,
- nudności, wymioty,
- długotrwałe zmęczenie,
- gorączka,
- niewyjaśniona utrata masy ciała,
- osłabienie,
- problemy ze skórą i włosami.
Ponieważ jelito grube jest połączone z mózgiem, mogą pojawić się również objawy dotyczące nastroju, takie jak stany lękowe i depresja.
Do kogo zgłosić się w razie problemów z jelitem grubym?
Lekarzem, który zajmuje się całym układem pokarmowym, w tym również jelitem grubym jest gastrolog, znany również jako gastroenterolog.
To prawdopodobnie do niego zostaniemy skierowani przez lekarza pierwszego kontaktu, jeśli będziemy wykazywać problemy wymienione powyżej.
Jeśli jednak potrzebujesz pilnej pomocy lekarskiej z powodu problemów żołądkowych (np. utrzymujących się od kilku dni zaparć lub nagłej biegunki), możesz skorzystać z dedykowanej konsultacji telefonicznej z lekarzem w Dimedic.
Diagnostyka zaburzeń jelita grubego polega przede wszystkim na dokładnym wywiadzie, w którym lekarz pyta o objawy, sposób wypróżniania, aktualną dietę.
Następnie lekarz wykonuje badanie brzucha, sprawdzając, czy są szczególnie bolące miejsca.
W kolejnym etapie zlecane są dodatkowe badania, takie jak:
- badania krwi,
- badania kału,
- testy oddechowe – sprawdzające wchłanianie różnych substancji odżywczych,
- badania rentgenowskie (często po połknięciu roztworu baru lub lewatywie barowej),
- tomografia komputerowa,
- rezonans magnetyczny,
- kolonoskopia – badanie jelita grubego za pomocą cienkiej rurki z kamerą,
- endoskopia kapsułkowa – pozwala uzyskać dokładniejszy obraz dolnego odcinka przewodu pokarmowego niż kolonoskopia
W zależności od tego, co wykryje lekarz, może zalecić proste zmiany stylu życia (zmiana diety, rzucenie palenia, więcej ćwiczeń), wprowadzić leki, albo skierować pacjenta na zabiegi chirurgiczne – tak dzieje się np. w przypadku polipów czy wypadania odbytnicy.
Profilaktyka, czyli jak dbać o jelito grube by wszystko działało jak należy
Dla prawidłowego działania jelita grubego bardzo ważne jest spożywanie dużej ilości błonnika.
Specjaliści wskazują, że powinniśmy go dostarczać w ilości od 25 do 35 gramów błonnika dziennie.
Sprzyja on regularnemu i łatwemu wypróżnianiu.
Jego bogatymi źródłami są nasiona, orzechy, rośliny strączkowe, takie jak soczewica, fasola, groszek, a także warzywa takie jak brokuły i marchew.
Skoro o warzywach mowa, warto spożywać ich jak najwięcej.
To one, wraz z produktami pełnoziarnistymi (pieczywem, makaronem), dostarczają organizmowi ważnych składników odżywczych zmniejszających ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.
Pracując nad nawykami dietetycznymi, warto zmniejszyć ilość spożywanego czerwonego mięsa i żywności przetworzonej, zwłaszcza wędlin, konserw.
Zawierają one substancje, które zwiększają ryzyko raka przewodu pokarmowego.
Dla zdrowia jelit ważne jest również to, ile pijemy.
Im lepiej nawodniony organizm, tym mniej toksyn się w nim gromadzi, tym łatwiejsze wypróżnianie.
Minimum dla dorosłego człowieka to około osiem szklanek wody dziennie (ok. 2 litrów).
Nie mniej ważne są ćwiczenia fizyczne.
Ruch, poprawa krążenia, przyczyniają się do unormowania rytmu wypróżnień i zmniejszają ryzyko większości chorób związanych z jelitem grubym.
I wreszcie ostatnie, ale nie mniej ważne – kolonoskopia.
Na kolonoskopię warto się wybrać nie tylko wtedy, gdy coś nam dolega.
Zwłaszcza osoby po 50. roku życia powinny wykonywać to badanie regularnie, a jeśli w naszej rodzinie występowały problemy z tym odcinkiem układu pokarmowego, powinniśmy rozpocząć badania już w 40 roku życia lub na 10 lat przed osiągnięciem wieku, w którym zdiagnozowano je u krewnego.
Wiele chorób, w tym najgroźniejszą – raka, można skutecznie leczyć, pod warunkiem, że zostanie ona odpowiednio wcześnie wykryta.
Dlatego dbajmy o swoje zdrowie i nie unikajmy tego może niezbyt przyjemnego, ale ratującego życie badania.
Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
