Grzybica skóry głowy, objawy i leczenie

Grzybica skóry głowy to stosunkowo rzadka przypadłość. Największą zachorowalność obserwuje się u dzieci w wieku przedszkolnym oraz pierwszych klas podstawówki. Wśród dorosłych przypadłość występuje u mniej niż 1% populacji. Kiedy jednak dojdzie do zakażenia, wywołuje szereg dolegliwości – od pogorszenia kondycji włosów po łysienie – a podobieństwo do innych jednostek chorobowych może przysparzać trudności diagnostycznych. 

Grzybica skóry głowy – czym jest?

Grzybicę owłosionej skóry głowy zazwyczaj wywołują dermatofity. Ta szczególna grupa mikroorganizmów wydziela enzymy zdolne do rozkładu keratyny, czyli białka budujące włosy, paznokcie i warstwę rogową naskórka. Dermatofity wykorzystują keratynę jako źródło pożywienia i łatwo kolonizują martwe części skóry.

Grzybica skóry głowy – odmiany

Wyróżnia się 3 rodzaje grzybicy skóry głowy: 

• Grzybicę drobnozarodnikową 
• Grzybicę strzygącą
• Grzybicę woszczynowa

Różnią się one postacią kliniczną, patogenezą i schematem leczenia. Odmiennie przebiega terapia w przypadku różnych gatunków grzybów. Wykazano np., że leczenie grzybicy skóry głowy spowodowanej przez Microsporum Canis trwa dłużej i wymaga większych dawek przeciwgrzybiczego leku terbinafiny w stosunku do zakażeń gatunkami Trychophyton tonsurans lub Trychophyton violaceum.

Przyczyny wystąpienia grzybicy skóry głowy

W Europie głównym, bo odpowiedzialnym za ok. 90% przypadków, czynnikiem etiologiczny grzybicy skóry jest zoofilny dermatofit Microsporum Canis. Do rozwoju schorzenia mogą przyczynić się również inne patogeny z tej grupy, najczęściej Trichophyton mentagrophytes var. granulosum oraz inne grzyby z rodzaju Trychophyton i Microsporum.

Grzybica drobnozarodnikowa występuje najczęściej u dzieci w wieku przedszkolnym i pierwszych klas podstawówki. U dorosłych występuje bardzo rzadko. 

Zwiększoną zachorowalność zaobserwowano u osób zakażonych wirusem HIV, kobiet w wieku postmenopauzalnym, u których obniżenie poziomu estrogenów skutkuje zmniejszeniem wydzielania łoju ograniczającego namnażanie grzybów. 

Za rozwój zakażenia w obszarze skóry głowy najczęściej odpowiadają dermatofity Microsporum canis i Trichophyton mentagrophytes var. granulosum. Źródłem zakażenia M. Canis zazwyczaj są zwierzęta domowe: koty, psy, chomiki czy świnki morskie. To grzyb o zewnątrzwłosowym układzie zarodników. Jego strzępki wnikają jednak do łodyg włosów, które w efekcie łamią się na wysokości ok. 2-3 mm nad powierzchnią skóry.  

Za rozwój grzybicy strzygącej najczęściej odpowiada antropofilny dermatofit Trichophyton tonsurans. W typie powierzchniowym tej odmiany grzybicy zarodniki są położone wewnątrz włosa, a w głębokim zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz jego łodygi. Grzybicę strzygąca można podzielić na 3 inne odmiany – kropkowa, złuszczającą i łupieżowatą. 

Zarówno grzybica drobnozarodnikowa, jak i strzygąca często samoistnie ustępują w okresie dojrzewania. Inaczej się dzieje w przypadku grzybicy woszczynowej, która nieleczona może utrzymywać się przez całe życie. 

W Polsce obecnie grzybicę woszczynową diagnozuje się sporadycznie. Za zakażenie zazwyczaj odpowiada Trichophyton schoenleinii, rzadziej inne dermatofity. Do zachorowania najczęściej dochodzi w dzieciństwie, ale może wystąpić również u dorosłych. 

Grzybica skóry głowy – objawy

• Grzybica drobnozarodnikowa skóry głowy zazwyczaj manifestuje się ogniskami zakażenia z ułamanymi włosami na wysokości 2-3 mm, które pokrywa szary, łuszczący się naskórek. 
• W grzybicy strzygącej obserwuje się niewielkie ogniska zakażenia z naciekiem zapalnym oraz zmiany w wyglądzie włosów, które są czynnikiem rozróżniającym dla 3 odmian tej grzybicy:
  • kropkową – włos zostaje złamany tuż nad powierzchnią skóry i przypomina zaskórnik;
  • złuszczającą – w tej postaci dochodzi do niewielkiej utraty włosów. Na licznych, choć drobnych ogniskach zapalenie występuje złuszczenie z szarawymi włosami ułamanymi na różnych długościach. 
  • łupieżowatą – przypomina łysienie plackowate ze względu na całkowitą utratę włosów w rejonach zakażenia 
• W przypadku woszczynowej grzybicy objawem charakterystycznym są ogniskami kolonii grzyba w postaci okrągłych żółto-szarych wykwitów, tzw. tarczek woszczynowych o średnicy 1-2 cm. Głównie lokują się na skórze głowy, ale niekiedy również na tułowiu. Ten typ grzybicy można rozpoznać po kondycji włosów, które stają się suche i szorstkie. W najcięższej postaci zakażenia powstają blizny zanikowe, a nawet dochodzi do łysienia. Bardzo rzadko obserwuje się beztarczkowe odmiany grzybicy woszczynowej: łuszczyco- i łupieżopodobną.

Diagnozowanie grzybicy skóry głowy

Grzybica owłosionej skóry głowy, ze względu na rzadkie występowanie i obraz kliniczny przypominający inne schorzenia, bywa mylona z: 

• zapalenie mieszków włosowych
• liszajcem zakaźnym
• łojotokowym zapaleniem skóry 
• łuszczycą
• toczniem rumieniowatym
• łysieniem plackowatym. 

Dlatego zdiagnozowania grzybicy zazwyczaj konieczne są dodatkowe badania. We wstępnym rozpoznaniu pomocne jest badanie trichoskopowe. Dzięki tej metodzie można rozpoznać towarzyszące grzybicy skóry głowy charakterystyczne zmiany w wyglądzie włosów, takie jak: 

• włosy-przecinki – krótkie, zagięte włosy, przypominają kształtem przecinek;
• włosy-korkociągi – są silne skręcone, w kształcie przypominają spiralę lub korkociąg;
• włosy blokowe 
• włosy typu Morse’a
• i-włosy
• włosy zygzaki.

Cenną metodą diagnostyczną, która pozwala nie tylko identyfikować, ale również różnicować zakażenia grzybicze, jest badanie skóry pod lampą Wooda. W jej świetle,  W odpowiednich warunkach, czyli zacienieniu, ogniska grzybicze silnie fluoryzują.

• Typowym obrazem przy grzybicy drobnozarodnikowej jest jasnozielona fluorescencja.
• Przy grzybicy woszczynowej – matowozielona fluorescencja. 

Podstawą do rozpoznania zakażenia grzybiczego jest badanie mikologiczne. Z chorobowo zmienionej skóry lekarz dermatolog pobiera się zeskrobinę, którą następnie ocenia ją pod mikroskopem. Pobrany materiał hoduje się również na podłożach mikologicznych. W przypadku zakażenia wzrost grzyba obserwuje się po ok. 2-3 tygodniach. 

Grzybica skóry głowy – leczenie

W grzybicy skóry głowy leczeniem z wyboru jest terapia systemowa, choć przyjmuje ona nieco inną postać w zależności od rodzaju grzybicy.

W grzybicy drobnozarodnikowej zaleca się leczenie skojarzone. Doustne leki przeciwgrzybicze stosuje się według schematu:

• terbinafina – 250 mg dziennie przez 2 miesiące u dorosłych;  125 mg/dobę u dzieci o masie ciała 20-40 kg; 62,5 mg/dobę u dzieci o masie ciała poniżej 20 kg;
• itrakonazolem – 200 mg dziennie przez 8 tygodniu u osób powyżej 16 r.ż.;
• flukonazol – 100 mg/dobę u dorosłych; 3-2mg/kg masy ciała;

Stosowanie miejscowych leków na grzybicę skóry stanowi uzupełnienie terapii ogólnoustrojowej. Pierwszym krokiem jest depilacja zainfekowanych miejsc, na które następnie stosuje się szampony z azolami (ketokonazolem, klotrimazolem itd.) czy cyklopiroksem. Zakażone obszary warto dezynfekować 3%-owym spirytusem rezorcynowym. Ponadto przy nasileniu zmian zalecane są okłady z 2%-owego kwasu bornego (o działaniu przeciwgrzybiczym) i 2%-owego ichtiolu (działa przeciwzapalnie i reguluje wydzielanie sebum). 

W grzybicy strzygącej głowy stosuje się zazwyczaj flukonazol i terbinafinę. Leczenie ogólnoustrojowe trwa 16 tygodni. Przy zaostrzeniu zmian można wdrożyć terapię miejscową w postaci okładów z 2% kwasu bornego lub 2% ichtiolu, a później również leki azolowe, cyklopiroks, amorolfinę lub terbinafinę.

O zakończeniu procesu leczenia decydują ujemne wyniki badań mikologicznych, badania mikroskopowego włosów i w świetle lampy Wooda. 

Profilaktyka a grzybica 

Najprostszym i najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniom jest wyrobienie odpowiednich nawyków higienicznych:

• Mycie głowy najrzadziej raz na 3 dni
• Po umyciu dokładnie osuszanie skóry głowy.
• Unikanie dzielenia się środkami higieny osobistej, tym ręczników.
• Dokładnie oczyszczanie grzebieni, akcesoriów do włosów, pranie gumek do włosów. 
• Korzystanie z własnych nakryć głowy, akcesoriów do włosów, a także spanie na poduszce z własną poszewką. 
• Zakładanie czapek i innych okryć głowy jedynie podczas przebywania na słońcu.  
• Unikanie kontaktu z bezdomnymi zwierzętami. 

Domowe sposoby na grzybicę owłosionej skóry głowy

Domowe sposoby na grzybicę skóry głowy mogą przynieść ulgę, ale także mogą poprawić stan skóry głowy i włosów. Warto jednak pamiętać, że zazwyczaj są one jedynie dodatkiem do właściwego leczenia.

• W celu zmniejszenia świądu można zastosować okłady z babki lancetowatej: Przygotuj napar z babki lancetowatej i nałóż go na swędzące miejsca na skórze głowy.
• W grzybicy skóry głowy stosuje się także wcierki lub płukanki z:
  • aloesu – łagodzi podrażnienie i stany zapalne, nawilża skórę głowy;
  • octu jabłkowego – obniży pH skóry, wspierając jej naturalne zdolności ochronne skóry i zmniejszając namnażanie patogenów
  • rumianku – wykazuje właściwości kojące, przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe;
  • olejku herbacianego –  posiada silne właściwości przeciwgrzybicze.

Niektóre olejki eteryczne posiadają silne działanie przeciwgrzybicze. Jednym z najbardziej skutecznych i aktywnych olejków o silnych właściwościach antyseptycznych jest olejek z drzewa herbacianego. Skutecznie hamuje rozwój dermatofitów, takich jak Trichophyton mentagraphytes, Trichophyton rubrum, Microsporum gypseum i Microsporum canis, a także drożdżopodobnych grzybów z rodzaju odpowiedzialnych za rozwój kandydoz (np. Candida albicans). Olejek z drzewa herbacianego powinien być stosowany bezpośrednio na skórę jedynie po rozcieńczeniu (najlepiej w stężeniu 1-10%). 

Warto pamiętać, że metody domowe stanowią jedynie uzupełnienie farmakoterapii zaordynowanej przez lekarza. Przy podejrzeniu grzybicy skóry głowy należy się udać do specjalisty. 

W przychodni online Dimedic możesz umówić wideokonsultację lub teleporadę z lekarzem dermatologiem.

---

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

E-recepta online

Lekarz rodzinny

Dermatolog online

---

Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.